^{३.८३.१}पुलस्त्य उवाच

^{३.८३.२}अथ संध्यां समासाद्य संवेद्यं तीर्थमुत्तमम्
उपस्पृश्य नरो विद्वान्भवेन्नास्त्यत्र संशयः

^{३.८३.३}रामस्य च प्रसादेन तीर्थं राजन्कृतं पुरा
तल्लोहित्यं समासाद्य विन्द्याद्बहु सुवर्णकम्

^{३.८३.४}करतोयां समासाद्य त्रिरात्रोपोषितो नरः
अश्वमेधमवाप्नोति कृते पैतामहे विधौ

^{३.८३.५}गङ्गायास्त्वथ राजेन्द्र सागरस्य च संगमे
अश्वमेधं दशगुणं प्रवदन्ति मनीषिणः

^{३.८३.६}गङ्गायास्त्वपरं द्वीपं प्राप्य यः स्नाति भारत
त्रिरात्रोपोषितो राजन्सर्वकामानवाप्नुयात्

^{३.८३.७}ततो वैतरणीं गत्वा नदीं पापप्रमोचनीम्
विरजं तीर्थमासाद्य विराजति यथा शशी

^{३.८३.८}प्रभवेच्च कुले पुण्ये सर्वपापं व्यपोहति
गोसहस्रफलं लब्ध्वा पुनाति च कुलं नरः

^{३.८३.९}शोणस्य ज्योतिरथ्याश्च संगमे निवसञ्शुचिः
तर्पयित्वा पितॄन्देवानग्निष्टोमफलं लभेत्

^{३.८३.१०}शोणस्य नर्मदायाश्च प्रभवे कुरुनन्दन
वंशगुल्म उपस्पृश्य वाजिमेधफलं लभेत्

^{३.८३.११}ऋषभं तीर्थमासाद्य कोशलायां नराधिप
वाजपेयमवाप्नोति त्रिरात्रोपोषितो नरः

^{३.८३.१२}कोशलायां समासाद्य कालतीर्थ उपस्पृशेत्
वृषभैकादशफलं लभते नात्र संशयः

^{३.८३.१३}पुष्पवत्यामुपस्पृश्य त्रिरात्रोपोषितो नरः
गोसहस्रफलं विन्द्यात्कुलं चैव समुद्धरेत्

^{३.८३.१४}ततो बदरिकातीर्थे स्नात्वा प्रयतमानसः
दीर्घमायुरवाप्नोति स्वर्गलोकं च गच्छति

^{३.८३.१५}ततो महेन्द्रमासाद्य जामदग्न्यनिषेवितम्
रामतीर्थे नरः स्नात्वा वाजिमेधफलं लभेत्

^{३.८३.१६}मतङ्गस्य तु केदारस्तत्रैव कुरुनन्दन
तत्र स्नात्वा नरो राजन्गोसहस्रफलं लभेत्

^{३.८३.१७}श्रीपर्वतं समासाद्य नदीतीर उपस्पृशेत्
अश्वमेधमवाप्नोति स्वर्गलोकं च गच्छति

^{३.८३.१८}श्रीपर्वते महादेवो देव्या सह महाद्युतिः
न्यवसत्परमप्रीतो ब्रह्मा च त्रिदशैर्वृतः

^{३.८३.१९}तत्र देवह्रदे स्नात्वा शुचिः प्रयतमानसः
अश्वमेधमवाप्नोति परां सिद्धिं च गच्छति

^{३.८३.२०}ऋषभं पर्वतं गत्वा पाण्ड्येषु सुरपूजितम्
वाजपेयमवाप्नोति नाकपृष्ठे च मोदते

^{३.८३.२१}ततो गच्छेत कावेरीं वृतामप्सरसां गणैः
तत्र स्नात्वा नरो राजन्गोसहस्रफलं लभेत्

^{३.८३.२२}ततस्तीरे समुद्रस्य कन्यातीर्थ उपस्पृशेत्
तत्रोपस्पृश्य राजेन्द्र सर्वपापैः प्रमुच्यते

^{३.८३.२३}अथ गोकर्णमासाद्य त्रिषु लोकेषु विश्रुतम्
समुद्रमध्ये राजेन्द्र सर्वलोकनमस्कृतम्

^{३.८३.२४}यत्र ब्रह्मादयो देवा ऋषयश्च तपोधनाः
भूतयक्षपिशाचाश्च किंनराः समहोरगाः

^{३.८३.२५}सिद्धचारणगन्धर्वा मानुषाः पन्नगास्तथा
सरितः सागराः शैला उपासन्त उमापतिम्

^{३.८३.२६}तत्रेशानं समभ्यर्च्य त्रिरात्रोपोषितो नरः
दशाश्वमेधमाप्नोति गाणपत्यं च विन्दति
उष्य द्वादशरात्रं तु कृतात्मा भवते नरः

^{३.८३.२७}तत एव तु गायत्र्याः स्थानं त्रैलोक्यविश्रुतम्
त्रिरात्रमुषितस्तत्र गोसहस्रफलं लभेत्

^{३.८३.२८}निदर्शनं च प्रत्यक्षं ब्राह्मणानां नराधिप
गायत्रीं पठते यस्तु योनिसंकरजस्तथा
गाथा वा गीतिका वापि तस्य संपद्यते नृप

^{३.८३.२९}संवर्तस्य तु विप्रर्षेर्वापीमासाद्य दुर्लभाम्
रूपस्य भागी भवति सुभगश्चैव जायते

^{३.८३.३०}ततो वेण्णां समासाद्य तर्पयेत्पितृदेवताः
मयूरहंससंयुक्तं विमानं लभते नरः

^{३.८३.३१}ततो गोदावरीं प्राप्य नित्यं सिद्धनिषेविताम्
गवामयमवाप्नोति वासुकेर्लोकमाप्नुयात्

^{३.८३.३२}वेण्णायाः संगमे स्नात्वा वाजपेयफलं लभेत्
वरदासंगमे स्नात्वा गोसहस्रफलं लभेत्

^{३.८३.३३}ब्रह्मस्थानं समासाद्य त्रिरात्रमुषितो नरः
गोसहस्रफलं विन्देत्स्वर्गलोकं च गच्छति

^{३.८३.३४}कुशप्लवनमासाद्य ब्रह्मचारी समाहितः
त्रिरात्रमुषितः स्नात्वा अश्वमेधफलं लभेत्

^{३.८३.३५}ततो देवह्रदे रम्ये कृष्णवेण्णाजलोद्भवे
जातिमात्रह्रदे चैव तथा कन्याश्रमे नृप

^{३.८३.३६}यत्र क्रतुशतैरिष्ट्वा देवराजो दिवं गतः
अग्निष्टोमशतं विन्देद्गमनादेव भारत

^{३.८३.३७}सर्वदेवह्रदे स्नात्वा गोसहस्रफलं लभेत्
जातिमात्रह्रदे स्नात्वा भवेज्जातिस्मरो नरः

^{३.८३.३८}ततोऽवाप्य महापुण्यां पयोष्णीं सरितां वराम्
पितृदेवार्चनरतो गोसहस्रफलं लभेत्

^{३.८३.३९}दण्डकारण्यमासाद्य महाराज उपस्पृशेत्
गोसहस्रफलं तत्र स्नातमात्रस्य भारत

^{३.८३.४०}शरभङ्गाश्रमं गत्वा शुकस्य च महात्मनः
न दुर्गतिमवाप्नोति पुनाति च कुलं नरः

^{३.८३.४१}ततः शूर्पारकं गच्छेज्जामदग्न्यनिषेवितम्
रामतीर्थे नरः स्नात्वा विन्द्याद्बहु सुवर्णकम्

^{३.८३.४२}सप्तगोदावरे स्नात्वा नियतो नियताशनः
महत्पुण्यमवाप्नोति देवलोकं च गच्छति

^{३.८३.४३}ततो देवपथं गच्छेन्नियतो नियताशनः
देवसत्रस्य यत्पुण्यं तदवाप्नोति मानवः

^{३.८३.४४}तुङ्गकारण्यमासाद्य ब्रह्मचारी जितेन्द्रियः
वेदानध्यापयत्तत्र ऋषिः सारस्वतः पुरा

^{३.८३.४५}तत्र वेदान्प्रनष्टांस्तु मुनेरङ्गिरसः सुतः
उपविष्टो महर्षीणामुत्तरीयेषु भारत

^{३.८३.४६}ओंकारेण यथान्यायं सम्यगुच्चारितेन च
येन यत्पूर्वमभ्यस्तं तत्तस्य समुपस्थितम्

^{३.८३.४७}ऋषयस्तत्र देवाश्च वरुणोऽग्निः प्रजापतिः
हरिर्नारायणो देवो महादेवस्तथैव च

^{३.८३.४८}पितामहश्च भगवान्देवैः सह महाद्युतिः
भृगुं नियोजयामास याजनार्थे महाद्युतिम्

^{३.८३.४९}ततः स चक्रे भगवानृषीणां विधिवत्तदा
सर्वेषां पुनराधानं विधिदृष्टेन कर्मणा

^{३.८३.५०}आज्यभागेन वै तत्र तर्पितास्तु यथाविधि
देवास्त्रिभुवणं याता ऋषयश्च यथासुखम्

^{३.८३.५१}तदरण्यं प्रविष्टस्य तुङ्गकं राजसत्तम
पापं प्रणश्यते सर्वं स्त्रियो वा पुरुषस्य वा

^{३.८३.५२}तत्र मासं वसेद्धीरो नियतो नियताशनः
ब्रह्मलोकं व्रजेद्राजन्पुनीते च कुलं नरः

^{३.८३.५३}मेधाविकं समासाद्य पितॄन्देवांश्च तर्पयेत्
अग्निष्टोममवाप्नोति स्मृतिं मेधां च विन्दति

^{३.८३.५४}ततः कालंजरं गत्वा पर्वतं लोकविश्रुतम्
तत्र देवह्रदे स्नात्वा गोसहस्रफलं लभेत्

^{३.८३.५५}आत्मानं साधयेत्तत्र गिरौ कालंजरे नृप
स्वर्गलोके महीयेत नरो नास्त्यत्र संशयः

^{३.८३.५६}ततो गिरिवरश्रेष्ठे चित्रकूटे विशां पते
मन्दाकिनीं समासाद्य नदीं पापप्रमोचनीम्

^{३.८३.५७}तत्राभिषेकं कुर्वाणः पितृदेवार्चने रतः
अश्वमेधमवाप्नोति गतिं च परमां व्रजेत्

^{३.८३.५८}ततो गच्छेत राजेन्द्र भर्तृस्थानमनुत्तमम्
यत्र देवो महासेनो नित्यं संनिहितो नृपः

^{३.८३.५९}पुमांस्तत्र नरश्रेष्ठ गमनादेव सिध्यति
कोटितीर्थे नरः स्नात्वा गोसहस्रफलं लभेत्

^{३.८३.६०}प्रदक्षिणमुपावृत्य ज्येष्ठस्थानं व्रजेन्नरः
अभिगम्य महादेवं विराजति यथा शशी

^{३.८३.६१}तत्र कूपो महाराज विश्रुतो भरतर्षभ
समुद्रास्तत्र चत्वारो निवसन्ति युधिष्ठिर

^{३.८३.६२}तत्रोपस्पृश्य राजेन्द्र कृत्वा चापि प्रदक्षिणम्
नियतात्मा नरः पूतो गच्छेत परमां गतिम्

^{३.८३.६३}ततो गच्छेत्कुरुश्रेष्ठ शृङ्गवेरपुरं महत्
यत्र तीर्णो महाराज रामो दाशरथिः पुरा

^{३.८३.६४}गङ्गायां तु नरः स्नात्वा ब्रह्मचारी समाहितः
विधूतपाप्मा भवति वाजपेयं च विन्दति

^{३.८३.६५}अभिगम्य महादेवमभ्यर्च्य च नराधिप
प्रदक्षिणमुपावृत्य गाणपत्यमवाप्नुयात्

^{३.८३.६६}ततो गच्छेत राजेन्द्र प्रयागमृषिसंस्तुतम्
यत्र ब्रह्मादयो देवा दिशश्च सदिगीश्वराः

^{३.८३.६७}लोकपालाश्च साध्याश्च नैरृताः पितरस्तथा
सनत्कुमारप्रमुखास्तथैव परमर्षयः

^{३.८३.६८}अङ्गिरःप्रमुखाश्चैव तथा ब्रह्मर्षयोऽपरे
तथा नागाः सुपर्णाश्च सिद्धाश्चक्रचरास्तथा

^{३.८३.६९}सरितः सागराश्चैव गन्धर्वाप्सरसस्तथा
हरिश्च भगवानास्ते प्रजापतिपुरस्कृतः

^{३.८३.७०}तत्र त्रीण्यग्निकुण्डानि येषां मध्ये च जाह्नवी
प्रयागादभिनिष्क्रान्ता सर्वतीर्थपुरस्कृता

^{३.८३.७१}तपनस्य सुता तत्र त्रिषु लोकेषु विश्रुता
यमुना गङ्गया सार्धं संगता लोकपावनी

^{३.८३.७२}गङ्गायमुनयोर्मध्यं पृथिव्या जघनं स्मृतम्
प्रयागं जघनस्यान्तमुपस्थमृषयो विदुः

^{३.८३.७३}प्रयागं सप्रतिष्ठानं कम्बलाश्वतरौ तथा
तीर्थं भोगवती चैव वेदी प्रोक्ता प्रजापतेः

^{३.८३.७४}तत्र वेदाश्च यज्ञाश्च मूर्तिमन्तो युधिष्ठिर
प्रजापतिमुपासन्ते ऋषयश्च महाव्रताः
यजन्ते क्रतुभिर्देवास्तथा चक्रचरा नृप

^{३.८३.७५}ततः पुण्यतमं नास्ति त्रिषु लोकेषु भारत
प्रयागः सर्वतीर्थेभ्यः प्रभवत्यधिकं विभो

^{३.८३.७६}श्रवणात्तस्य तीर्थस्य नामसंकीर्तनादपि
मृत्तिकालम्भनाद्वापि नरः पापात्प्रमुच्यते

^{३.८३.७७}तत्राभिषेकं यः कुर्यात्संगमे संशितव्रतः
पुण्यं स फलमाप्नोति राजसूयाश्वमेधयोः

^{३.८३.७८}एषा यजनभूमिर्हि देवानामपि सत्कृता
तत्र दत्तं सूक्ष्ममपि महद्भवति भारत

^{३.८३.७९}न वेदवचनात्तात न लोकवचनादपि
मतिरुत्क्रमणीया ते प्रयागमरणं प्रति

^{३.८३.८०}दश तीर्थसहस्राणि षष्टिकोट्यस्तथापराः
येषां सांनिध्यमत्रैव कीर्तितं कुरुनन्दन

^{३.८३.८१}चातुर्वेदे च यत्पुण्यं सत्यवादिषु चैव यत्
स्नात एव तदाप्नोति गङ्गायमुनसंगमे

^{३.८३.८२}तत्र भोगवती नाम वासुकेस्तीर्थमुत्तमम्
तत्राभिषेकं यः कुर्यात्सोऽश्वमेधमवाप्नुयात्

^{३.८३.८३}तत्र हंसप्रपतनं तीर्थं त्रैलोक्यविश्रुतम्
दशाश्वमेधिकं चैव गङ्गायां कुरुनन्दन

^{३.८३.८४}यत्र गङ्गा महाराज स देशस्तत्तपोवनम्
सिद्धक्षेत्रं तु तज्ज्ञेयं गङ्गातीरसमाश्रितम्

^{३.८३.८५}इदं सत्यं द्विजातीनां साधूनामात्मजस्य च
सुहृदां च जपेत्कर्णे शिष्यस्यानुगतस्य च

^{३.८३.८६}इदं धर्म्यमिदं पुण्यमिदं मेध्यमिदं सुखम्
इदं स्वर्ग्यमिदं रम्यमिदं पावनमुत्तमम्

^{३.८३.८७}महर्षीणामिदं गुह्यं सर्वपापप्रमोचनम्
अधीत्य द्विजमध्ये च निर्मलत्वमवाप्नुयात्

^{३.८३.८८}यश्चेदं शृणुयान्नित्यं तीर्थपुण्यं सदा शुचिः
जातीः स स्मरते बह्वीर्नाकपृष्ठे च मोदते

^{३.८३.८९}गम्यान्यपि च तीर्थानि कीर्तितान्यगमानि च
मनसा तानि गच्छेत सर्वतीर्थसमीक्षया

^{३.८३.९०}एतानि वसुभिः साध्यैरादित्यैर्मरुदश्विभिः
ऋषिभिर्देवकल्पैश्च श्रितानि सुकृतैषिभिः

^{३.८३.९१}एवं त्वमपि कौरव्य विधिनानेन सुव्रत
व्रज तीर्थानि नियतः पुण्यं पुण्येन वर्धते

^{३.८३.९२}भावितैः कारणैः पूर्वमास्तिक्याच्छ्रुतिदर्शनात्
प्राप्यन्ते तानि तीर्थानि सद्भिः शिष्टानुदर्शिभिः

^{३.८३.९३}नाव्रतो नाकृतात्मा च नाशुचिर्न च तस्करः
स्नाति तीर्थेषु कौरव्य न च वक्रमतिर्नरः

^{३.८३.९४}त्वया तु सम्यग्वृत्तेन नित्यं धर्मार्थदर्शिना
पितरस्तारितास्तात सर्वे च प्रपितामहाः

^{३.८३.९५}पितामहपुरोगाश्च देवाः सर्षिगणा नृप
तव धर्मेण धर्मज्ञ नित्यमेवाभितोषिताः

^{३.८३.९६}अवाप्स्यसि च लोकान्वै वसूनां वासवोपम
कीर्तिं च महतीं भीष्म प्राप्स्यसे भुवि शाश्वतीम्

^{३.८३.९७}नारद उवाच

^{३.८३.९८}एवमुक्त्वाभ्यनुज्ञाप्य पुलस्त्यो भगवानृषिः
प्रीतः प्रीतेन मनसा तत्रैवान्तरधीयत

^{३.८३.९९}भीष्मश्च कुरुशार्दूल शास्त्रतत्त्वार्थदर्शिवान्
पुलस्त्यवचनाच्चैव पृथिवीमनुचक्रमे

^{३.८३.१००}अनेन विधिना यस्तु पृथिवीं संचरिष्यति
अश्वमेधशतस्याग्र्यं फलं प्रेत्य स भोक्ष्यते

^{३.८३.१०१}अतश्चाष्टगुणं पार्थ प्राप्स्यसे धर्ममुत्तमम्
नेता च त्वमृषीन्यस्मात्तेन तेऽष्टगुणं फलम्

^{३.८३.१०२}रक्षोगणावकीर्णानि तीर्थान्येतानि भारत
न गतिर्विद्यतेऽन्यस्य त्वामृते कुरुनन्दन

^{३.८३.१०३}इदं देवर्षिचरितं सर्वतीर्थार्थसंश्रितम्
यः पठेत्कल्यमुत्थाय सर्वपापैः प्रमुच्यते

^{३.८३.१०४}ऋषिमुख्याः सदा यत्र वाल्मीकिस्त्वथ काश्यपः
आत्रेयस्त्वथ कौण्डिन्यो विश्वामित्रोऽथ गौतमः

^{३.८३.१०५}असितो देवलश्चैव मार्कण्डेयोऽथ गालवः
भरद्वाजो वसिष्ठश्च मुनिरुद्दालकस्तथा

^{३.८३.१०६}शौनकः सह पुत्रेण व्यासश्च जपतां वरः
दुर्वासाश्च मुनिश्रेष्ठो गालवश्च महातपाः

^{३.८३.१०७}एते ऋषिवराः सर्वे त्वत्प्रतीक्षास्तपोधनाः
एभिः सह महाराज तीर्थान्येतान्यनुव्रज

^{३.८३.१०८}एष वै लोमशो नाम देवर्षिरमितद्युतिः
समेष्यति त्वया चैव तेन सार्धमनुव्रज

^{३.८३.१०९}मया च सह धर्मज्ञ तीर्थान्येतान्यनुव्रज
प्राप्स्यसे महतीं कीर्तिं यथा राजा महाभिषः

^{३.८३.११०}यथा ययातिर्धर्मात्मा यथा राजा पुरूरवाः
तथा त्वं कुरुशार्दूल स्वेन धर्मेण शोभसे

^{३.८३.१११}यथा भगीरथो राजा यथा रामश्च विश्रुतः
तथा त्वं सर्वराजभ्यो भ्राजसे रश्मिवानिव

^{३.८३.११२}यथा मनुर्यथेक्ष्वाकुर्यथा पूरुर्महायशाः
यथा वैन्यो महातेजास्तथा त्वमपि विश्रुतः

^{३.८३.११३}यथा च वृत्रहा सर्वान्सपत्नान्निर्दहत्पुरा
तथा शत्रुक्षयं कृत्वा प्रजास्त्वं पालयिष्यसि

^{३.८३.११४}स्वधर्मविजितामुर्वीं प्राप्य राजीवलोचन
ख्यातिं यास्यसि धर्मेण कार्तवीर्यार्जुनो यथा

^{३.८३.११५}वैशंपायन उवाच

^{३.८३.११६}एवमाश्वास्य राजानं नारदो भगवानृषिः
अनुज्ञाप्य महात्मानं तत्रैवान्तरधीयत

^{३.८३.११७}युधिष्ठिरोऽपि धर्मात्मा तमेवार्थं विचिन्तयन्
तीर्थयात्राश्रयं पुण्यमृषीणां प्रत्यवेदयत्