^{६.१९.१}धृतराष्ट्र उवाच

^{६.१९.२}अक्षौहिण्यो दशैकां च व्यूढां दृष्ट्वा युधिष्ठिरः
कथमल्पेन सैन्येन प्रत्यव्यूहत पाण्डवः

^{६.१९.३}यो वेद मानुषं व्यूहं दैवं गान्धर्वमासुरम्
कथं भीष्मं स कौन्तेयः प्रत्यव्यूहत पाण्डवः

^{६.१९.४}संजय उवाच

^{६.१९.५}धार्तराष्ट्राण्यनीकानि दृष्ट्वा व्यूढानि पाण्डवः
अभ्यभाषत धर्मात्मा धर्मराजो धनंजयम्

^{६.१९.६}महर्षेर्वचनात्तात वेदयन्ति बृहस्पतेः
संहतान्योधयेदल्पान्कामं विस्तारयेद्बहून्

^{६.१९.७}सूचीमुखमनीकं स्यादल्पानां बहुभिः सह
अस्माकं च तथा सैन्यमल्पीयः सुतरां परैः

^{६.१९.८}एतद्वचनमाज्ञाय महर्षेर्व्यूह पाण्डव
तच्छ्रुत्वा धर्मराजस्य प्रत्यभाषत फल्गुनः

^{६.१९.९}एष व्यूहामि ते राजन्व्यूहं परमदुर्जयम्
अचलं नाम वज्राख्यं विहितं वज्रपाणिना

^{६.१९.१०}यः स वात इवोद्धूतः समरे दुःसहः परैः
स नः पुरो योत्स्यति वै भीमः प्रहरतां वरः

^{६.१९.११}तेजांसि रिपुसैन्यानां मृद्नन्पुरुषसत्तमः
अग्रेऽग्रणीर्यास्यति नो युद्धोपायविचक्षणः

^{६.१९.१२}यं दृष्ट्वा पार्थिवाः सर्वे दुर्योधनपुरोगमाः
निवर्तिष्यन्ति संभ्रान्ताः सिंहं क्षुद्रमृगा इव

^{६.१९.१३}तं सर्वे संश्रयिष्यामः प्राकारमकुतोभयम्
भीमं प्रहरतां श्रेष्ठं वज्रपाणिमिवामराः

^{६.१९.१४}न हि सोऽस्ति पुमाँल्लोके यः संक्रुद्धं वृकोदरम्
द्रष्टुमत्युग्रकर्माणं विषहेत नरर्षभम्

^{६.१९.१५}भीमसेनो गदां बिभ्रद्वज्रसारमयीं दृढाम्
चरन्वेगेन महता समुद्रमपि शोषयेत्

^{६.१९.१६}केकया धृष्टकेतुश्च चेकितानश्च वीर्यवान्
एत तिष्ठन्ति सामात्याः प्रेक्षकास्ते नरेश्वर

^{६.१९.१७}धृतराष्ट्रस्य दायादा इति बीभत्सुरब्रवीत्
ब्रुवाणं तु तथा पार्थं सर्वसैन्यानि मारिष
अपूजयंस्तदा वाग्भिरनुकूलाभिराहवे

^{६.१९.१८}एवमुक्त्वा महाबाहुस्तथा चक्रे धनंजयः
व्यूह्य तानि बलान्याशु प्रययौ फल्गुनस्तदा

^{६.१९.१९}संप्रयातान्कुरून्दृष्ट्वा पाण्डवानां महाचमूः
गङ्गेव पूर्णा स्तिमिता स्यन्दमाना व्यदृश्यत

^{६.१९.२०}भीमसेनोऽग्रणीस्तेषां धृष्टद्युम्नश्च पार्षतः
नकुलः सहदेवश्च धृष्टकेतुश्च वीर्यवान्

^{६.१९.२१}समुद्योज्य ततः पश्चाद्राजाप्यक्षौहिणीवृतः
भ्रातृभिः सह पुत्रैश्च सोऽभ्यरक्षत पृष्ठतः

^{६.१९.२२}चक्ररक्षौ तु भीमस्य माद्रीपुत्रौ महाद्युती
द्रौपदेयाः ससौभद्राः पृष्ठगोपास्तरस्विनः

^{६.१९.२३}धृष्टद्युम्नश्च पाञ्चाल्यस्तेषां गोप्ता महारथः
सहितः पृतनाशूरै रथमुख्यैः प्रभद्रकैः

^{६.१९.२४}शिखण्डी तु ततः पश्चादर्जुनेनाभिरक्षितः
यत्तो भीष्मविनाशाय प्रययौ भरतर्षभ

^{६.१९.२५}पृष्ठगोपोऽर्जुनस्यापि युयुधानो महारथः
चक्ररक्षौ तु पाञ्चाल्यौ युधामन्यूत्तमौजसौ

^{६.१९.२६}राजा तु मध्यमानीके कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः
बृहद्भिः कुञ्जरैर्मत्तैश्चलद्भिरचलैरिव

^{६.१९.२७}अक्षौहिण्या च पाञ्चाल्यो यज्ञसेनो महामनाः
विराटमन्वयात्पश्चात्पाण्डवार्थे पराक्रमी

^{६.१९.२८}तेषामादित्यचन्द्राभाः कनकोत्तमभूषणाः
नानाचिह्नधरा राजन्रथेष्वासन्महाध्वजाः

^{६.१९.२९}समुत्सर्प्य ततः पश्चाद्धृष्टद्युम्नो महारथः
भ्रातृभिः सह पुत्रैश्च सोऽभ्यरक्षद्युधिष्ठिरम्

^{६.१९.३०}त्वदीयानां परेषां च रथेषु विविधान्ध्वजान्
अभिभूयार्जुनस्यैको ध्वजस्तस्थौ महाकपिः

^{६.१९.३१}पादातास्त्वग्रतोऽगच्छन्नसिशक्त्यृष्टिपाणयः
अनेकशतसाहस्रा भीमसेनस्य रक्षिणः

^{६.१९.३२}वारणा दशसाहस्राः प्रभिन्नकरटामुखाः
शूरा हेममयैर्जालैर्दीप्यमाना इवाचलाः

^{६.१९.३३}क्षरन्त इव जीमूता मदार्द्राः पद्मगन्धिनः
राजानमन्वयुः पश्चाच्चलन्त इव पर्वताः

^{६.१९.३४}भीमसेनो गदां भीमां प्रकर्षन्परिघोपमाम्
प्रचकर्ष महत्सैन्यं दुराधर्षो महामनाः

^{६.१९.३५}तमर्कमिव दुष्प्रेक्ष्यं तपन्तं रश्मिमालिनम्
न शेकुः सर्वतो योधाः प्रतिवीक्षितुमन्तिके

^{६.१९.३६}वज्रो नामैष तु व्यूहो दुर्भिदः सर्वतोमुखः
चापविद्युद्ध्वजो घोरो गुप्तो गाण्डीवधन्वना

^{६.१९.३७}यं प्रतिव्यूह्य तिष्ठन्ति पाण्डवास्तव वाहिनीम्
अजेयो मानुषे लोके पाण्डवैरभिरक्षितः

^{६.१९.३८}संध्यां तिष्ठत्सु सैन्येषु सूर्यस्योदयनं प्रति
प्रावात्सपृषतो वायुरनभ्रे स्तनयित्नुमान्

^{६.१९.३९}विष्वग्वाताश्च वान्त्युग्रा नीचैः शर्करकर्षिणः
रजश्चोद्धूयमानं तु तमसाच्छादयज्जगत्

^{६.१९.४०}पपात महती चोल्का प्राङ्मुखी भरतर्षभ
उद्यन्तं सूर्यमाहत्य व्यशीर्यत महास्वना

^{६.१९.४१}अथ सज्जीयमानेषु सैन्येषु भरतर्षभ
निष्प्रभोऽभ्युदियात्सूर्यः सघोषो भूश्चचाल ह
व्यशीर्यत सनादा च तदा भरतसत्तम

^{६.१९.४२}निर्घाता बहवो राजन्दिक्षु सर्वासु चाभवन्
प्रादुरासीद्रजस्तीव्रं न प्राज्ञायत किंचन

^{६.१९.४३}ध्वजानां धूयमानानां सहसा मातरिश्वना
किङ्किणीजालनद्धानां काञ्चनस्रग्वतां रवैः

^{६.१९.४४}महतां सपताकानामादित्यसमतेजसाम्
सर्वं झणझणीभूतमासीत्तालवनेष्विव

^{६.१९.४५}एवं ते पुरुषव्याघ्राः पाण्डवा युद्धनन्दिनः
व्यवस्थिताः प्रतिव्यूह्य तव पुत्रस्य वाहिनीम्

^{६.१९.४६}स्रंसन्त इव मज्जानो योधानां भरतर्षभ
दृष्ट्वाग्रतो भीमसेनं गदापाणिमवस्थितम्