^{७.११८.१}संजय उवाच

^{७.११८.२}स बाहुरपतद्भूमौ सखड्गः सशुभाङ्गदः
आदधज्जीवलोकस्य दुःखमुत्तममुत्तमः

^{७.११८.३}प्रहरिष्यन्हृतो बाहुरदृश्येन किरीटिना
वेगेनाभ्यपतद्भूमौ पञ्चास्य इव पन्नगः

^{७.११८.४}स मोघं कृतमात्मानं दृष्ट्वा पार्थेन कौरवः
उत्सृज्य सात्यकिं क्रोधाद्गर्हयामास पाण्डवम्

^{७.११८.५}नृशंसं बत कौन्तेय कर्मेदं कृतवानसि
अपश्यतो विषक्तस्य यन्मे बाहुमचिच्छिदः

^{७.११८.६}किं नु वक्ष्यसि राजानं धर्मपुत्रं युधिष्ठिरम्
किं कुर्वाणो मया संख्ये हतो भूरिश्रवा इति

^{७.११८.७}इदमिन्द्रेण ते साक्षादुपदिष्टं महात्मना
अस्त्रं रुद्रेण वा पार्थ द्रोणेनाथ कृपेण वा

^{७.११८.८}ननु नाम स्वधर्मज्ञस्त्वं लोकेऽभ्यधिकः परैः
अयुध्यमानस्य कथं रणे प्रहृतवानसि

^{७.११८.९}न प्रमत्ताय भीताय विरथाय प्रयाचते
व्यसने वर्तमानाय प्रहरन्ति मनस्विनः

^{७.११८.१०}इदं तु नीचाचरितमसत्पुरुषसेवितम्
कथमाचरितं पार्थ त्वया कर्म सुदुष्करम्

^{७.११८.११}आर्येण सुकरं ह्याहुरार्यकर्म धनंजय
अनार्यकर्म त्वार्येण सुदुष्करतरं भुवि

^{७.११८.१२}येषु येषु नरः पार्थ यत्र यत्र च वर्तते
आशु तच्छीलतामेति तदिदं त्वयि दृश्यते

^{७.११८.१३}कथं हि राजवंश्यस्त्वं कौरवेयो विशेषतः
क्षत्रधर्मादपक्रान्तः सुवृत्तश्चरितव्रतः

^{७.११८.१४}इदं तु यदतिक्षुद्रं वार्ष्णेयार्थे कृतं त्वया
वासुदेवमतं नूनं नैतत्त्वय्युपपद्यते

^{७.११८.१५}को हि नाम प्रमत्ताय परेण सह युध्यते
ईदृशं व्यसनं दद्याद्यो न कृष्णसखो भवेत्

^{७.११८.१६}व्रात्याः संश्लिष्टकर्माणः प्रकृत्यैव विगर्हिताः
वृष्ण्यन्धकाः कथं पार्थ प्रमाणं भवता कृताः

^{७.११८.१७}एवमुक्त्वा महाबाहुर्यूपकेतुर्महायशाः
युयुधानं परित्यज्य रणे प्रायमुपाविशत्

^{७.११८.१८}शरानास्तीर्य सव्येन पाणिना पुण्यलक्षणः
यियासुर्ब्रह्मलोकाय प्राणान्प्राणेष्वथाजुहोत्

^{७.११८.१९}सूर्ये चक्षुः समाधाय प्रसन्नं सलिले मनः
ध्यायन्महोपनिषदं योगयुक्तोऽभवन्मुनिः

^{७.११८.२०}ततः स सर्वसेनायां जनः कृष्णधनंजयौ
गर्हयामास तं चापि शशंस पुरुषर्षभम्

^{७.११८.२१}निन्द्यमानौ तथा कृष्णौ नोचतुः किंचिदप्रियम्
प्रशस्यमानश्च तथा नाहृष्यद्यूपकेतनः

^{७.११८.२२}तांस्तथा वादिनो राजन्पुत्रांस्तव धनंजयः
अमृष्यमाणो मनसा तेषां तस्य च भाषितम्

^{७.११८.२३}असंक्रुद्धमना वाचा स्मारयन्निव भारत
उवाच पाण्डुतनयः साक्षेपमिव फल्गुनः

^{७.११८.२४}मम सर्वेऽपि राजानो जानन्त्येतन्महाव्रतम्
न शक्यो मामको हन्तुं यो मे स्याद्बाणगोचरे

^{७.११८.२५}यूपकेतो समीक्ष्य त्वं न मां गर्हितुमर्हसि
न हि धर्ममविज्ञाय युक्तं गर्हयितुं परम्

^{७.११८.२६}आत्तशस्त्रस्य हि रणे वृष्णिवीरं जिघांसतः
यदहं बाहुमच्छैत्सं न स धर्मो विगर्हितः

^{७.११८.२७}न्यस्तशस्त्रस्य बालस्य विरथस्य विवर्मणः
अभिमन्योर्वधं तात धार्मिकः को न पूजयेत्

^{७.११८.२८}एवमुक्तस्तु पार्थेन शिरसा भूमिमस्पृशत्
पाणिना चैव सव्येन प्राहिणोदस्य दक्षिणम्

^{७.११८.२९}एतत्पार्थस्य तु वचस्ततः श्रुत्वा महाद्युतिः
यूपकेतुर्महाराज तूष्णीमासीदवाङ्मुखः

^{७.११८.३०}अर्जुन उवाच

^{७.११८.३१}या प्रीतिर्धर्मराजे मे भीमे च वदतां वरे
नकुले सहदेवे च सा मे त्वयि शलाग्रज

^{७.११८.३२}मया तु समनुज्ञातः कृष्णेन च महात्मना
गच्छ पुण्यकृताँल्लोकाञ्शिबिरौशीनरो यथा

^{७.११८.३३}संजय उवाच

^{७.११८.३४}तत उत्थाय शैनेयो विमुक्तः सौमदत्तिना
खड्गमादाय चिच्छित्सुः शिरस्तस्य महात्मनः

^{७.११८.३५}निहतं पाण्डुपुत्रेण प्रमत्तं भूरिदक्षिणम्
इयेष सात्यकिर्हन्तुं शलाग्रजमकल्मषम्

^{७.११८.३६}निकृत्तभुजमासीनं छिन्नहस्तमिव द्विपम्
क्रोशतां सर्वसैन्यानां निन्द्यमानः सुदुर्मनाः

^{७.११८.३७}वार्यमाणः स कृष्णेन पार्थेन च महात्मना
भीमेन चक्ररक्षाभ्यामश्वत्थाम्ना कृपेण च

^{७.११८.३८}कर्णेन वृषसेनेन सैन्धवेन तथैव च
विक्रोशतां च सैन्यानामवधीत्तं यतव्रतम्

^{७.११८.३९}प्रायोपविष्टाय रणे पार्थेन छिन्नबाहवे
सात्यकिः कौरवेन्द्राय खड्गेनापाहरच्छिरः

^{७.११८.४०}नाभ्यनन्दन्त तत्सैन्याः सात्यकिं तेन कर्मणा
अर्जुनेन हतं पूर्वं यज्जघान कुरूद्वहम्

^{७.११८.४१}सहस्राक्षसमं तत्र सिद्धचारणमानवाः
भूरिश्रवसमालोक्य युद्धे प्रायगतं हतम्

^{७.११८.४२}अपूजयन्त तं देवा विस्मितास्तस्य कर्मभिः
पक्षवादांश्च बहुशः प्रावदंस्तस्य सैनिकाः

^{७.११८.४३}न वार्ष्णेयस्यापराधो भवितव्यं हि तत्तथा
तस्मान्मन्युर्न वः कार्यः क्रोधो दुःखकरो नृणाम्

^{७.११८.४४}हन्तव्यश्चैष वीरेण नात्र कार्या विचारणा
विहितो ह्यस्य धात्रैव मृत्युः सात्यकिराहवे

^{७.११८.४५}सात्यकिरुवाच

^{७.११८.४६}न हन्तव्यो न हन्तव्य इति यन्मां प्रभाषथ
धर्मवादैरधर्मिष्ठा धर्मकञ्चुकमास्थिताः

^{७.११८.४७}यदा बालः सुभद्रायाः सुतः शस्त्रविनाकृतः
युष्माभिर्निहतो युद्धे तदा धर्मः क्व वो गतः

^{७.११८.४८}मया त्वेतत्प्रतिज्ञातं क्षेपे कस्मिंश्चिदेव हि
यो मां निष्पिष्य संग्रामे जीवन्हन्यात्पदा रुषा
स मे वध्यो भवेच्छत्रुर्यद्यपि स्यान्मुनिव्रतः

^{७.११८.४९}चेष्टमानं प्रतीघाते सभुजं मां सचक्षुषः
मन्यध्वं मृतमित्येवमेतद्वो बुद्धिलाघवम्
युक्तो ह्यस्य प्रतीघातः कृतो मे कुरुपुंगवाः

^{७.११८.५०}यत्तु पार्थेन मत्स्नेहात्स्वां प्रतिज्ञां च रक्षता
सखड्गोऽस्य हृतो बाहुरेतेनैवास्मि वञ्चितः

^{७.११८.५१}भवितव्यं च यद्भावि दैवं चेष्टयतीव च
सोऽयं हतो विमर्देऽस्मिन्किमत्राधर्मचेष्टितम्

^{७.११८.५२}अपि चायं पुरा गीतः श्लोको वाल्मीकिना भुवि
पीडाकरममित्राणां यत्स्यात्कर्तव्यमेव तत्

^{७.११८.५३}संजय उवाच

^{७.११८.५४}एवमुक्ते महाराज सर्वे कौरवपाण्डवाः
न स्म किंचिदभाषन्त मनसा समपूजयन्

^{७.११८.५५}मन्त्रैर्हि पूतस्य महाध्वरेषु; यशस्विनो भूरिसहस्रदस्य
मुनेरिवारण्यगतस्य तस्य; न तत्र कश्चिद्वधमभ्यनन्दत्

^{७.११८.५६}सुनीलकेशं वरदस्य तस्य; शूरस्य पारावतलोहिताक्षम्
अश्वस्य मेध्यस्य शिरो निकृत्तं; न्यस्तं हविर्धानमिवोत्तरेण

^{७.११८.५७}स तेजसा शस्त्रहतेन पूतो; महाहवे देहवरं विसृज्य
आक्रामदूर्ध्वं वरदो वरार्हो; व्यावृत्य धर्मेण परेण रोदसी