^{१३.१०७.१}युधिष्ठिर उवाच

^{१३.१०७.२}शतायुरुक्तः पुरुषः शतवीर्यश्च वैदिके
कस्मान्म्रियन्ते पुरुषा बाला अपि पितामह

^{१३.१०७.३}आयुष्मान्केन भवति स्वल्पायुर्वापि मानवः
केन वा लभते कीर्तिं केन वा लभते श्रियम्

^{१३.१०७.४}तपसा ब्रह्मचर्येण जपैर्होमैस्तथौषधैः
जन्मना यदि वाचारात्तन्मे ब्रूहि पितामह

^{१३.१०७.५}भीष्म उवाच

^{१३.१०७.६}अत्र ते वर्तयिष्यामि यन्मां त्वमनुपृच्छसि
अल्पायुर्येन भवति दीर्घायुर्वापि मानवः

^{१३.१०७.७}येन वा लभते कीर्तिं येन वा लभते श्रियम्
यथा च वर्तन्पुरुषः श्रेयसा संप्रयुज्यते

^{१३.१०७.८}आचाराल्लभते ह्यायुराचाराल्लभते श्रियम्
आचारात्कीर्तिमाप्नोति पुरुषः प्रेत्य चेह च

^{१३.१०७.९}दुराचारो हि पुरुषो नेहायुर्विन्दते महत्
त्रसन्ति यस्माद्भूतानि तथा परिभवन्ति च

^{१३.१०७.१०}तस्मात्कुर्यादिहाचारं य इच्छेद्भूतिमात्मनः
अपि पापशरीरस्य आचारो हन्त्यलक्षणम्

^{१३.१०७.११}आचारलक्षणो धर्मः सन्तश्चाचारलक्षणाः
साधूनां च यथा वृत्तमेतदाचारलक्षणम्

^{१३.१०७.१२}अप्यदृष्टं श्रुतं वापि पुरुषं धर्मचारिणम्
भूतिकर्माणि कुर्वाणं तं जनाः कुर्वते प्रियम्

^{१३.१०७.१३}ये नास्तिका निष्क्रियाश्च गुरुशास्त्रातिलङ्घिनः
अधर्मज्ञा दुराचारास्ते भवन्ति गतायुषः

^{१३.१०७.१४}विशीला भिन्नमर्यादा नित्यं संकीर्णमैथुनाः
अल्पायुषो भवन्तीह नरा निरयगामिनः

^{१३.१०७.१५}सर्वलक्षणहीनोऽपि समुदाचारवान्नरः
श्रद्दधानोऽनसूयश्च शतं वर्षाणि जीवति

^{१३.१०७.१६}अक्रोधनः सत्यवादी भूतानामविहिंसकः
अनसूयुरजिह्मश्च शतं वर्षाणि जीवति

^{१३.१०७.१७}लोष्टमर्दी तृणच्छेदी नखखादी च यो नरः
नित्योच्छिष्टः संकुसुको नेहायुर्विन्दते महत्

^{१३.१०७.१८}ब्राह्मे मुहूर्ते बुध्येत धर्मार्थौ चानुचिन्तयेत्
उत्थायाचम्य तिष्ठेत पूर्वां संध्यां कृताञ्जलिः

^{१३.१०७.१९}एवमेवापरां संध्यां समुपासीत वाग्यतः
नेक्षेतादित्यमुद्यन्तं नास्तं यान्तं कदाचन

^{१३.१०७.२०}ऋषयो दीर्घसंध्यत्वाद्दीर्घमायुरवाप्नुवन्
तस्मात्तिष्ठेत्सदा पूर्वां पश्चिमां चैव वाग्यतः

^{१३.१०७.२१}ये च पूर्वामुपासन्ते द्विजाः संध्यां न पश्चिमाम्
सर्वांस्तान्धार्मिको राजा शूद्रकर्माणि कारयेत्

^{१३.१०७.२२}परदारा न गन्तव्याः सर्ववर्णेषु कर्हिचित्
न हीदृशमनायुष्यं लोके किंचन विद्यते
यादृशं पुरुषस्येह परदारोपसेवनम्

^{१३.१०७.२३}प्रसाधनं च केशानामञ्जनं दन्तधावनम्
पूर्वाह्ण एव कुर्वीत देवतानां च पूजनम्

^{१३.१०७.२४}पुरीषमूत्रे नोदीक्षेन्नाधितिष्ठेत्कदाचन
उदक्यया च संभाषां न कुर्वीत कदाचन

^{१३.१०७.२५}नोत्सृजेत पुरीषं च क्षेत्रे ग्रामस्य चान्तिके
उभे मूत्रपुरीषे तु नाप्सु कुर्यात्कदाचन

^{१३.१०७.२६}प्राङ्मुखो नित्यमश्नीयाद्वाग्यतोऽन्नमकुत्सयन्
प्रस्कन्दयेच्च मनसा भुक्त्वा चाग्निमुपस्पृशेत्

^{१३.१०७.२७}आयुष्यं प्राङ्मुखो भुङ्क्ते यशस्यं दक्षिणामुखः
धन्यं पश्चान्मुखो भुङ्क्ते ऋतं भुङ्क्ते उदङ्मुखः

^{१३.१०७.२८}नाधितिष्ठेत्तुषाञ्जातु केशभस्मकपालिकाः
अन्यस्य चाप्युपस्थानं दूरतः परिवर्जयेत्

^{१३.१०७.२९}शान्तिहोमांश्च कुर्वीत सावित्राणि च कारयेत्
निषण्णश्चापि खादेत न तु गच्छन्कथंचन

^{१३.१०७.३०}मूत्रं न तिष्ठता कार्यं न भस्मनि न गोव्रजे

^{१३.१०७.३१}आर्द्रपादस्तु भुञ्जीत नार्द्रपादस्तु संविशेत्
आर्द्रपादस्तु भुञ्जानो वर्षाणां जीवते शतम्

^{१३.१०७.३२}त्रीणि तेजांसि नोच्छिष्ट आलभेत कदाचन
अग्निं गां ब्राह्मणं चैव तथास्यायुर्न रिष्यते

^{१३.१०७.३३}त्रीणि तेजांसि नोच्छिष्ट उदीक्षेत कदाचन
सूर्याचन्द्रमसौ चैव नक्षत्राणि च सर्वशः

^{१३.१०७.३४}ऊर्ध्वं प्राणा ह्युत्क्रामन्ति यूनः स्थविर आयति
प्रत्युत्थानाभिवादाभ्यां पुनस्तान्प्रतिपद्यते

^{१३.१०७.३५}अभिवादयेत वृद्धांश्च आसनं चैव दापयेत्
कृताञ्जलिरुपासीत गच्छन्तं पृष्ठतोऽन्वियात्

^{१३.१०७.३६}न चासीतासने भिन्ने भिन्नं कांस्यं च वर्जयेत्
नैकवस्त्रेण भोक्तव्यं न नग्नः स्नातुमर्हति
स्वप्तव्यं नैव नग्नेन न चोच्छिष्टोऽपि संविशेत्

^{१३.१०७.३७}उच्छिष्टो न स्पृशेच्छीर्षं सर्वे प्राणास्तदाश्रयाः
केशग्रहान्प्रहारांश्च शिरस्येतान्विवर्जयेत्

^{१३.१०७.३८}न पाणिभ्यामुभाभ्यां च कण्डूयेज्जातु वै शिरः
न चाभीक्ष्णं शिरः स्नायात्तथास्यायुर्न रिष्यते

^{१३.१०७.३९}शिरःस्नातश्च तैलेन नाङ्गं किंचिदुपस्पृशेत्
तिलपिष्टं न चाश्नीयात्तथायुर्विन्दते महत्

^{१३.१०७.४०}नाध्यापयेत्तथोच्छिष्टो नाधीयीत कदाचन
वाते च पूतिगन्धे च मनसापि न चिन्तयेत्

^{१३.१०७.४१}अत्र गाथा यमोद्गीताः कीर्तयन्ति पुराविदः
आयुरस्य निकृन्तामि प्रजामस्याददे तथा

^{१३.१०७.४२}य उच्छिष्टः प्रवदति स्वाध्यायं चाधिगच्छति
यश्चानध्यायकालेऽपि मोहादभ्यस्यति द्विजः
तस्माद्युक्तोऽप्यनध्याये नाधीयीत कदाचन

^{१३.१०७.४३}प्रत्यादित्यं प्रत्यनिलं प्रति गां च प्रति द्विजान्
ये मेहन्ति च पन्थानं ते भवन्ति गतायुषः

^{१३.१०७.४४}उभे मूत्रपुरीषे तु दिवा कुर्यादुदङ्मुखः
दक्षिणाभिमुखो रात्रौ तथास्यायुर्न रिष्यते

^{१३.१०७.४५}त्रीन्कृशान्नावजानीयाद्दीर्घमायुर्जिजीविषुः
ब्राह्मणं क्षत्रियं सर्पं सर्वे ह्याशीविषास्त्रयः

^{१३.१०७.४६}दहत्याशीविषः क्रुद्धो यावत्पश्यति चक्षुषा
क्षत्रियोऽपि दहेत्क्रुद्धो यावत्स्पृशति तेजसा

^{१३.१०७.४७}ब्राह्मणस्तु कुलं हन्याद्ध्यानेनावेक्षितेन च
तस्मादेतत्त्रयं यत्नादुपसेवेत पण्डितः

^{१३.१०७.४८}गुरुणा वैरनिर्बन्धो न कर्तव्यः कदाचन
अनुमान्यः प्रसाद्यश्च गुरुः क्रुद्धो युधिष्ठिर

^{१३.१०७.४९}सम्यङ्मिथ्याप्रवृत्तेऽपि वर्तितव्यं गुराविह
गुरुनिन्दा दहत्यायुर्मनुष्याणां न संशयः

^{१३.१०७.५०}दूरादावसथान्मूत्रं दूरात्पादावसेचनम्
उच्छिष्टोत्सर्जनं चैव दूरे कार्यं हितैषिणा

^{१३.१०७.५१}नातिकल्पं नातिसायं न च मध्यंदिने स्थिते
नाज्ञातैः सह गच्छेत नैको न वृषलैः सह

^{१३.१०७.५२}पन्था देयो ब्राह्मणाय गोभ्यो राजभ्य एव च
वृद्धाय भारतप्ताय गर्भिण्यै दुर्बलाय च

^{१३.१०७.५३}प्रदक्षिणं च कुर्वीत परिज्ञातान्वनस्पतीन्
चतुष्पथान्प्रकुर्वीत सर्वानेव प्रदक्षिणान्

^{१३.१०७.५४}मध्यंदिने निशाकाले मध्यरात्रे च सर्वदा
चतुष्पथान्न सेवेत उभे संध्ये तथैव च

^{१३.१०७.५५}उपानहौ च वस्त्रं च धृतमन्यैर्न धारयेत्
ब्रह्मचारी च नित्यं स्यात्पादं पादेन नाक्रमेत्

^{१३.१०७.५६}अमावास्यां पौर्णमास्यां चतुर्दश्यां च सर्वशः
अष्टम्यां सर्वपक्षाणां ब्रह्मचारी सदा भवेत्

^{१३.१०७.५७}वृथा मांसं न खादेत पृष्ठमांसं तथैव च
आक्रोशं परिवादं च पैशुन्यं च विवर्जयेत्

^{१३.१०७.५८}नारुंतुदः स्यान्न नृशंसवादी; न हीनतः परमभ्याददीत
ययास्य वाचा पर उद्विजेत; न तां वदेद्रुशतीं पापलोक्याम्

^{१३.१०७.५९}वाक्सायका वदनान्निष्पतन्ति; यैराहतः शोचति रात्र्यहानि
परस्य नामर्मसु ते पतन्ति; तान्पण्डितो नावसृजेत्परेषु

^{१३.१०७.६०}रोहते सायकैर्विद्धं वनं परशुना हतम्
वाचा दुरुक्तं बीभत्सं न संरोहति वाक्क्षतम्

^{१३.१०७.६१}हीनाङ्गानतिरिक्ताङ्गान्विद्याहीनान्वयोधिकान्
रूपद्रविणहीनांश्च सत्त्वहीनांश्च नाक्षिपेत्

^{१३.१०७.६२}नास्तिक्यं वेदनिन्दां च देवतानां च कुत्सनम्
द्वेषस्तम्भाभिमानांश्च तैक्ष्ण्यं च परिवर्जयेत्

^{१३.१०७.६३}परस्य दण्डं नोद्यच्छेत्क्रोद्धो नैनं निपातयेत्
अन्यत्र पुत्राच्छिष्याद्वा शिक्षार्थं ताडनं स्मृतम्

^{१३.१०७.६४}न ब्राह्मणान्परिवदेन्नक्षत्राणि न निर्दिशेत्
तिथिं पक्षस्य न ब्रूयात्तथास्यायुर्न रिष्यते

^{१३.१०७.६५}कृत्वा मूत्रपुरीषे तु रथ्यामाक्रम्य वा पुनः
पादप्रक्षालनं कुर्यात्स्वाध्याये भोजने तथा

^{१३.१०७.६६}त्रीणि देवाः पवित्राणि ब्राह्मणानामकल्पयन्
अदृष्टमद्भिर्निर्णिक्तं यच्च वाचा प्रशस्यते

^{१३.१०७.६७}संयावं कृसरं मांसं शष्कुली पायसं तथा
आत्मार्थं न प्रकर्तव्यं देवार्थं तु प्रकल्पयेत्

^{१३.१०७.६८}नित्यमग्निं परिचरेद्भिक्षां दद्याच्च नित्यदा
वाग्यतो दन्तकाष्ठं च नित्यमेव समाचरेत्
न चाभ्युदितशायी स्यात्प्रायश्चित्ती तथा भवेत्

^{१३.१०७.६९}मातापितरमुत्थाय पूर्वमेवाभिवादयेत्
आचार्यमथ वाप्येनं तथायुर्विन्दते महत्

^{१३.१०७.७०}वर्जयेद्दन्तकाष्ठानि वर्जनीयानि नित्यशः
भक्षयेच्छास्त्रदृष्टानि पर्वस्वपि च वर्जयेत्

^{१३.१०७.७१}उदङ्मुखश्च सततं शौचं कुर्यात्समाहितः

^{१३.१०७.७२}अकृत्वा देवतापूजां नान्यं गच्छेत्कदाचन
अन्यत्र तु गुरुं वृद्धं धार्मिकं वा विचक्षणम्

^{१३.१०७.७३}अवलोक्यो न चादर्शो मलिनो बुद्धिमत्तरैः
न चाज्ञातां स्त्रियं गच्छेद्गर्भिणीं वा कदाचन

^{१३.१०७.७४}उदक्शिरा न स्वपेत तथा प्रत्यक्शिरा न च
प्राक्शिरास्तु स्वपेद्विद्वानथ वा दक्षिणाशिराः

^{१३.१०७.७५}न भग्ने नावदीर्णे वा शयने प्रस्वपेत च
नान्तर्धाने न संयुक्ते न च तिर्यक्कदाचन

^{१३.१०७.७६}न नग्नः कर्हिचित्स्नायान्न निशायां कदाचन
स्नात्वा च नावमृज्येत गात्राणि सुविचक्षणः

^{१३.१०७.७७}न चानुलिम्पेदस्नात्वा स्नात्वा वासो न निर्धुनेत्
आर्द्र एव तु वासांसि नित्यं सेवेत मानवः
स्रजश्च नावकर्षेत न बहिर्धारयेत च

^{१३.१०७.७८}रक्तमाल्यं न धार्यं स्याच्छुक्लं धार्यं तु पण्डितैः
वर्जयित्वा तु कमलं तथा कुवलयं विभो

^{१३.१०७.७९}रक्तं शिरसि धार्यं तु तथा वानेयमित्यपि
काञ्चनी चैव या माला न सा दुष्यति कर्हिचित्
स्नातस्य वर्णकं नित्यमार्द्रं दद्याद्विशां पते

^{१३.१०७.८०}विपर्ययं न कुर्वीत वाससो बुद्धिमान्नरः
तथा नान्यधृतं धार्यं न चापदशमेव च

^{१३.१०७.८१}अन्यदेव भवेद्वासः शयनीये नरोत्तम
अन्यद्रथ्यासु देवानामर्चायामन्यदेव हि

^{१३.१०७.८२}प्रियङ्गुचन्दनाभ्यां च बिल्वेन तगरेण च
पृथगेवानुलिम्पेत केसरेण च बुद्धिमान्

^{१३.१०७.८३}उपवासं च कुर्वीत स्नातः शुचिरलंकृतः
पर्वकालेषु सर्वेषु ब्रह्मचारी सदा भवेत्

^{१३.१०७.८४}नालीढया परिहतं भक्षयीत कदाचन
तथा नोद्धृतसाराणि प्रेक्षतां नाप्रदाय च

^{१३.१०७.८५}न संनिकृष्टो मेधावी नाशुचिर्न च सत्सु च
प्रतिषिद्धान्न धर्मेषु भक्षान्भुञ्जीत पृष्ठतः

^{१३.१०७.८६}पिप्पलं च वटं चैव शणशाकं तथैव च
उदुम्बरं न खादेच्च भवार्थी पुरुषोत्तमः

^{१३.१०७.८७}आजं गव्यं च यन्मांसं मायूरं चैव वर्जयेत्
वर्जयेच्छुष्कमांसं च तथा पर्युषितं च यत्

^{१३.१०७.८८}न पाणौ लवणं विद्वान्प्राश्नीयान्न च रात्रिषु
दधिसक्तून्न भुञ्जीत वृथामांसं च वर्जयेत्

^{१३.१०७.८९}वालेन तु न भुञ्जीत परश्राद्धं तथैव च
सायं प्रातश्च भुञ्जीत नान्तराले समाहितः

^{१३.१०७.९०}वाग्यतो नैकवस्त्रश्च नासंविष्टः कदाचन
भूमौ सदैव नाश्नीयान्नानासीनो न शब्दवत्

^{१३.१०७.९१}तोयपूर्वं प्रदायान्नमतिथिभ्यो विशां पते
पश्चाद्भुञ्जीत मेधावी न चाप्यन्यमना नरः

^{१३.१०७.९२}समानमेकपङ्क्त्यां तु भोज्यमन्नं नरेश्वर
विषं हालाहलं भुङ्क्ते योऽप्रदाय सुहृज्जने

^{१३.१०७.९३}पानीयं पायसं सर्पिर्दधिसक्तुमधून्यपि
निरस्य शेषमेतेषां न प्रदेयं तु कस्यचित्

^{१३.१०७.९४}भुञ्जानो मनुजव्याघ्र नैव शङ्कां समाचरेत्
दधि चाप्यनुपानं वै न कर्तव्यं भवार्थिना

^{१३.१०७.९५}आचम्य चैव हस्तेन परिस्राव्य तथोदकम्
अङ्गुष्ठं चरणस्याथ दक्षिणस्यावसेचयेत्

^{१३.१०७.९६}पाणिं मूर्ध्नि समाधाय स्पृष्ट्वा चाग्निं समाहितः
ज्ञातिश्रैष्ठ्यमवाप्नोति प्रयोगकुशलो नरः

^{१३.१०७.९७}अद्भिः प्राणान्समालभ्य नाभिं पाणितलेन च
स्पृशंश्चैव प्रतिष्ठेत न चाप्यार्द्रेण पाणिना

^{१३.१०७.९८}अङ्गुष्ठस्यान्तराले च ब्राह्मं तीर्थमुदाहृतम्
कनिष्ठिकायाः पश्चात्तु देवतीर्थमिहोच्यते

^{१३.१०७.९९}अङ्गुष्ठस्य च यन्मध्यं प्रदेशिन्याश्च भारत
तेन पित्र्याणि कुर्वीत स्पृष्ट्वापो न्यायतस्तथा

^{१३.१०७.१००}परापवादं न ब्रूयान्नाप्रियं च कदाचन
न मन्युः कश्चिदुत्पाद्यः पुरुषेण भवार्थिना

^{१३.१०७.१०१}पतितैस्तु कथां नेच्छेद्दर्शनं चापि वर्जयेत्
संसर्गं च न गच्छेत तथायुर्विन्दते महत्

^{१३.१०७.१०२}न दिवा मैथुनं गच्छेन्न कन्यां न च बन्धकीम्
न चास्नातां स्त्रियं गच्छेत्तथायुर्विन्दते महत्

^{१३.१०७.१०३}स्वे स्वे तीर्थे समाचम्य कार्ये समुपकल्पिते
त्रिः पीत्वापो द्विः प्रमृज्य कृतशौचो भवेन्नरः

^{१३.१०७.१०४}इन्द्रियाणि सकृत्स्पृश्य त्रिरभ्युक्ष्य च मानवः
कुर्वीत पित्र्यं दैवं च वेददृष्टेन कर्मणा

^{१३.१०७.१०५}ब्राह्मणार्थे च यच्छौचं तच्च मे शृणु कौरव
प्रवृत्तं च हितं चोक्त्वा भोजनाद्यन्तयोस्तथा

^{१३.१०७.१०६}सर्वशौचेषु ब्राह्मेण तीर्थेन समुपस्पृशेत्
निष्ठीव्य तु तथा क्षुत्वा स्पृश्यापो हि शुचिर्भवेत्

^{१३.१०७.१०७}वृद्धो ज्ञातिस्तथा मित्रं दरिद्रो यो भवेदपि
गृहे वासयितव्यास्ते धन्यमायुष्यमेव च

^{१३.१०७.१०८}गृहे पारावता धन्याः शुकाश्च सहसारिकाः
गृहेष्वेते न पापाय तथा वै तैलपायिकाः

^{१३.१०७.१०९}उद्दीपकाश्च गृध्राश्च कपोता भ्रमरास्तथा
निविशेयुर्यदा तत्र शान्तिमेव तदाचरेत्

^{१३.१०७.११०}अमङ्गल्यानि चैतानि तथाक्रोशो महात्मनाम्
महात्मनां च गुह्यानि न वक्तव्यानि कर्हिचित्

^{१३.१०७.१११}अगम्याश्च न गच्छेत राजपत्नीः सखीस्तथा
वैद्यानां बालवृद्धानां भृत्यानां च युधिष्ठिर

^{१३.१०७.११२}बन्धूनां ब्राह्मणानां च तथा शारणिकस्य च
संबन्धिनां च राजेन्द्र तथायुर्विन्दते महत्

^{१३.१०७.११३}ब्राह्मणस्थपतिभ्यां च निर्मितं यन्निवेशनम्
तदावसेत्सदा प्राज्ञो भवार्थी मनुजेश्वर

^{१३.१०७.११४}संध्यायां न स्वपेद्राजन्विद्यां न च समाचरेत्
न भुञ्जीत च मेधावी तथायुर्विन्दते महत्

^{१३.१०७.११५}नक्तं न कुर्यात्पित्र्याणि भुक्त्वा चैव प्रसाधनम्
पानीयस्य क्रिया नक्तं न कार्या भूतिमिच्छता

^{१३.१०७.११६}वर्जनीयाश्च वै नित्यं सक्तवो निशि भारत
शेषाणि चावदातानि पानीयं चैव भोजने

^{१३.१०७.११७}सौहित्यं च न कर्तव्यं रात्रौ नैव समाचरेत्
द्विजच्छेदं न कुर्वीत भुक्त्वा न च समाचरेत्

^{१३.१०७.११८}महाकुलप्रसूतां च प्रशस्तां लक्षणैस्तथा
वयःस्थां च महाप्राज्ञ कन्यामावोढुमर्हति

^{१३.१०७.११९}अपत्यमुत्पाद्य ततः प्रतिष्ठाप्य कुलं तथा
पुत्राः प्रदेया ज्ञानेषु कुलधर्मेषु भारत

^{१३.१०७.१२०}कन्या चोत्पाद्य दातव्या कुलपुत्राय धीमते
पुत्रा निवेश्याश्च कुलाद्भृत्या लभ्याश्च भारत

^{१३.१०७.१२१}शिरःस्नातोऽथ कुर्वीत दैवं पित्र्यमथापि च
नक्षत्रे न च कुर्वीत यस्मिञ्जातो भवेन्नरः
न प्रोष्ठपदयोः कार्यं तथाग्नेये च भारत

^{१३.१०७.१२२}दारुणेषु च सर्वेषु प्रत्यहं च विवर्जयेत्
ज्योतिषे यानि चोक्तानि तानि सर्वाणि वर्जयेत्

^{१३.१०७.१२३}प्राङ्मुखः श्मश्रुकर्माणि कारयेत समाहितः
उदङ्मुखो वा राजेन्द्र तथायुर्विन्दते महत्

^{१३.१०७.१२४}परिवादं न च ब्रूयात्परेषामात्मनस्तथा
परिवादो न धर्माय प्रोच्यते भरतर्षभ

^{१३.१०७.१२५}वर्जयेद्व्यङ्गिनीं नारीं तथा कन्यां नरोत्तम
समार्षां व्यङ्गितां चैव मातुः स्वकुलजां तथा

^{१३.१०७.१२६}वृद्धां प्रव्रजितां चैव तथैव च पतिव्रताम्
तथातिकृष्णवर्णां च वर्णोत्कृष्टां च वर्जयेत्

^{१३.१०७.१२७}अयोनिं च वियोनिं च न गच्छेत विचक्षणः
पिङ्गलां कुष्ठिनीं नारीं न त्वमावोढुमर्हसि

^{१३.१०७.१२८}अपस्मारिकुले जातां निहीनां चैव वर्जयेत्
श्वित्रिणां च कुले जातां त्रयाणां मनुजेश्वर

^{१३.१०७.१२९}लक्षणैरन्विता या च प्रशस्ता या च लक्षणैः
मनोज्ञा दर्शनीया च तां भवान्वोढुमर्हति

^{१३.१०७.१३०}महाकुले निवेष्टव्यं सदृशे वा युधिष्ठिर
अवरा पतिता चैव न ग्राह्या भूतिमिच्छता

^{१३.१०७.१३१}अग्नीनुत्पाद्य यत्नेन क्रियाः सुविहिताश्च याः
वेदेषु ब्राह्मणैः प्रोक्तास्ताश्च सर्वाः समाचरेत्

^{१३.१०७.१३२}न चेर्ष्या स्त्रीषु कर्तव्या दारा रक्ष्याश्च सर्वशः
अनायुष्या भवेदीर्ष्या तस्मादीर्ष्यां विवर्जयेत्

^{१३.१०७.१३३}अनायुष्यो दिवास्वप्नस्तथाभ्युदितशायिता
प्रातर्निशायां च तथा ये चोच्छिष्टाः स्वपन्ति वै

^{१३.१०७.१३४}पारदार्यमनायुष्यं नापितोच्छिष्टता तथा
यत्नतो वै न कर्तव्यमभ्यासश्चैव भारत

^{१३.१०७.१३५}संध्यां न भुञ्जेन्न स्नायान्न पुरीषं समुत्सृजेत्
प्रयतश्च भवेत्तस्यां न च किंचित्समाचरेत्

^{१३.१०७.१३६}ब्राह्मणान्पूजयेच्चापि तथा स्नात्वा नराधिप
देवांश्च प्रणमेत्स्नातो गुरूंश्चाप्यभिवादयेत्

^{१३.१०७.१३७}अनिमन्त्रितो न गच्छेत यज्ञं गच्छेत्तु दर्शकः
अनिमन्त्रिते ह्यनायुष्यं गमनं तत्र भारत

^{१३.१०७.१३८}न चैकेन परिव्राज्यं न गन्तव्यं तथा निशि
अनागतायां संध्यायां पश्चिमायां गृहे वसेत्

^{१३.१०७.१३९}मातुः पितुर्गुरूणां च कार्यमेवानुशासनम्
हितं वाप्यहितं वापि न विचार्यं नरर्षभ

^{१३.१०७.१४०}धनुर्वेदे च वेदे च यत्नः कार्यो नराधिप
हस्तिपृष्ठेऽश्वपृष्ठे च रथचर्यासु चैव ह
यत्नवान्भव राजेन्द्र यत्नवान्सुखमेधते

^{१३.१०७.१४१}अप्रधृष्यश्च शत्रूणां भृत्यानां स्वजनस्य च
प्रजापालनयुक्तश्च न क्षतिं लभते क्वचित्

^{१३.१०७.१४२}युक्तिशास्त्रं च ते ज्ञेयं शब्दशास्त्रं च भारत
गन्धर्वशास्त्रं च कलाः परिज्ञेया नराधिप

^{१३.१०७.१४३}पुराणमितिहासाश्च तथाख्यानानि यानि च
महात्मनां च चरितं श्रोतव्यं नित्यमेव ते

^{१३.१०७.१४४}पत्नीं रजस्वलां चैव नाभिगच्छेन्न चाह्वयेत्
स्नातां चतुर्थे दिवसे रात्रौ गच्छेद्विचक्षणः

^{१३.१०७.१४५}पञ्चमे दिवसे नारी षष्ठेऽहनि पुमान्भवेत्
एतेन विधिना पत्नीमुपगच्छेत पण्डितः

^{१३.१०७.१४६}ज्ञातिसंबन्धिमित्राणि पूजनीयानि नित्यशः
यष्टव्यं च यथाशक्ति यज्ञैर्विविधदक्षिणैः
अतऊर्ध्वमरण्यं च सेवितव्यं नराधिप

^{१३.१०७.१४७}एष ते लक्षणोद्देश आयुष्याणां प्रकीर्तितः
शेषस्त्रैविद्यवृद्धेभ्यः प्रत्याहार्यो युधिष्ठिर

^{१३.१०७.१४८}आचारो भूतिजनन आचारः कीर्तिवर्धनः
आचाराद्वर्धते ह्यायुराचारो हन्त्यलक्षणम्

^{१३.१०७.१४९}आगमानां हि सर्वेषामाचारः श्रेष्ठ उच्यते
आचारप्रभवो धर्मो धर्मादायुर्विवर्धते

^{१३.१०७.१५०}एतद्यशस्यमायुष्यं स्वर्ग्यं स्वस्त्ययनं महत्
अनुकम्पता सर्ववर्णान्ब्रह्मणा समुदाहृतम्