^{१३.१३४.१}महेश्वर उवाच

^{१३.१३४.२}परावरज्ञे धर्मज्ञे तपोवननिवासिनि
साध्वि सुभ्रु सुकेशान्ते हिमवत्पर्वतात्मजे

^{१३.१३४.३}दक्षे शमदमोपेते निर्ममे धर्मचारिणि
पृच्छामि त्वां वरारोहे पृष्टा वद ममेप्सितम्

^{१३.१३४.४}सावित्री ब्रह्मणः साध्वी कौशिकस्य शची सती
मार्तण्डजस्य धूमोर्णा ऋद्धिर्वैश्रवणस्य च

^{१३.१३४.५}वरुणस्य ततो गौरी सूर्यस्य च सुवर्चला
रोहिणी शशिनः साध्वी स्वाहा चैव विभावसोः

^{१३.१३४.६}अदितिः कश्यपस्याथ सर्वास्ताः पतिदेवताः
पृष्टाश्चोपासिताश्चैव तास्त्वया देवि नित्यशः

^{१३.१३४.७}तेन त्वां परिपृच्छामि धर्मज्ञे धर्मवादिनि
स्त्रीधर्मं श्रोतुमिच्छामि त्वयोदाहृतमादितः

^{१३.१३४.८}सहधर्मचरी मे त्वं समशीला समव्रता
समानसारवीर्या च तपस्तीव्रं कृतं च ते
त्वया ह्युक्तो विशेषेण प्रमाणत्वमुपैष्यति

^{१३.१३४.९}स्त्रियश्चैव विशेषेण स्त्रीजनस्य गतिः सदा
गौर्गां गच्छति सुश्रोणि लोकेष्वेषा स्थितिः सदा

^{१३.१३४.१०}मम चार्धं शरीरस्य मम चार्धाद्विनिःसृता
सुरकार्यकरी च त्वं लोकसंतानकारिणी

^{१३.१३४.११}तव सर्वः सुविदितः स्त्रीधर्मः शाश्वतः शुभे
तस्मादशेषतो ब्रूहि स्त्रीधर्मं विस्तरेण मे

^{१३.१३४.१२}उमोवाच

^{१३.१३४.१३}भगवन्सर्वभूतेश भूतभव्यभवोद्भव
त्वत्प्रभावादियं देव वाक्चैव प्रतिभाति मे

^{१३.१३४.१४}इमास्तु नद्यो देवेश सर्वतीर्थोदकैर्युताः
उपस्पर्शनहेतोस्त्वा समीपस्था उपासते

^{१३.१३४.१५}एताभिः सह संमन्त्र्य प्रवक्ष्याम्यनुपूर्वशः
प्रभवन्योऽनहंवादी स वै पुरुष उच्यते

^{१३.१३४.१६}स्त्री च भूतेश सततं स्त्रियमेवानुधावति
मया संमानिताश्चैव भविष्यन्ति सरिद्वराः

^{१३.१३४.१७}एषा सरस्वती पुण्या नदीनामुत्तमा नदी
प्रथमा सर्वसरितां नदी सागरगामिनी

^{१३.१३४.१८}विपाशा च वितस्ता च चन्द्रभागा इरावती
शतद्रुर्देविका सिन्धुः कौशिकी गोमती तथा

^{१३.१३४.१९}तथा देवनदी चेयं सर्वतीर्थाभिसंवृता
गगनाद्गां गता देवी गङ्गा सर्वसरिद्वरा

^{१३.१३४.२०}इत्युक्त्वा देवदेवस्य पत्नी धर्मभृतां वरा
स्मितपूर्वमिवाभाष्य सर्वास्ताः सरितस्तदा

^{१३.१३४.२१}अपृच्छद्देवमहिषी स्त्रीधर्मं धर्मवत्सला
स्त्रीधर्मकुशलास्ता वै गङ्गाद्याः सरितां वराः

^{१३.१३४.२२}अयं भगवता दत्तः प्रश्नः स्त्रीधर्मसंश्रितः
तं तु संमन्त्र्य युष्माभिर्वक्तुमिच्छामि शंकरे

^{१३.१३४.२३}न चैकसाध्यं पश्यामि विज्ञानं भुवि कस्यचित्
दिवि वा सागरगमास्तेन वो मानयाम्यहम्

^{१३.१३४.२४}भीष्म उवाच

^{१३.१३४.२५}एवं सर्वाः सरिच्छ्रेष्ठाः पृष्टाः पुण्यतमाः शिवाः
ततो देवनदी गङ्गा नियुक्ता प्रतिपूज्य ताम्

^{१३.१३४.२६}बह्वीभिर्बुद्धिभिः स्फीता स्त्रीधर्मज्ञा शुचिस्मिता
शैलराजसुतां देवीं पुण्या पापापहां शिवाम्

^{१३.१३४.२७}बुद्ध्या विनयसंपन्ना सर्वज्ञानविशारदा
सस्मितं बहुबुद्ध्याढ्या गङ्गा वचनमब्रवीत्

^{१३.१३४.२८}धन्याः स्मोऽनुगृहीताः स्मो देवि धर्मपरायणा
या त्वं सर्वजगन्मान्या नदीर्मानयसेऽनघे

^{१३.१३४.२९}प्रभवन्पृच्छते यो हि संमानयति वा पुनः
नूनं जनमदुष्टात्मा पण्डिताख्यां स गच्छति

^{१३.१३४.३०}ज्ञानविज्ञानसंपन्नानूहापोहविशारदान्
प्रवक्तॄन्पृच्छते योऽन्यान्स वै ना पदमर्च्छति

^{१३.१३४.३१}अन्यथा बहुबुद्ध्याढ्यो वाक्यं वदति संसदि
अन्यथैव ह्यहंमानी दुर्बलं वदते वचः

^{१३.१३४.३२}दिव्यज्ञाने दिवि श्रेष्ठे दिव्यपुण्ये सदोत्थिते
त्वमेवार्हसि नो देवि स्त्रीधर्ममनुशासितुम्

^{१३.१३४.३३}भीष्म उवाच

^{१३.१३४.३४}ततः साराधिता देवी गङ्गया बहुभिर्गुणैः
प्राह सर्वमशेषेण स्त्रीधर्मं सुरसुन्दरी

^{१३.१३४.३५}स्त्रीधर्मो मां प्रति यथा प्रतिभाति यथाविधि
तमहं कीर्तयिष्यामि तथैव प्रथितो भवेत्

^{१३.१३४.३६}स्त्रीधर्मः पूर्व एवायं विवाहे बन्धुभिः कृतः
सहधर्मचरी भर्तुर्भवत्यग्निसमीपतः

^{१३.१३४.३७}सुस्वभावा सुवचना सुवृत्ता सुखदर्शना
अनन्यचित्ता सुमुखी भर्तुः सा धर्मचारिणी

^{१३.१३४.३८}सा भवेद्धर्मपरमा सा भवेद्धर्मभागिनी
देववत्सततं साध्वी या भर्तारं प्रपश्यति

^{१३.१३४.३९}शुश्रूषां परिचारं च देववद्या करोति च
नान्यभावा ह्यविमनाः सुव्रता सुखदर्शना

^{१३.१३४.४०}पुत्रवक्त्रमिवाभीक्ष्णं भर्तुर्वदनमीक्षते
या साध्वी नियताचारा सा भवेद्धर्मचारिणी

^{१३.१३४.४१}श्रुत्वा दंपतिधर्मं वै सहधर्मकृतं शुभम्
अनन्यचित्ता सुमुखी भर्तुः सा धर्मचारिणी

^{१३.१३४.४२}परुषाण्यपि चोक्ता या दृष्टा वा क्रूरचक्षुषा
सुप्रसन्नमुखी भर्तुर्या नारी सा पतिव्रता

^{१३.१३४.४३}न चन्द्रसूर्यौ न तरुं पुंनाम्नो या निरीक्षते
भर्तृवर्जं वरारोहा सा भवेद्धर्मचारिणी

^{१३.१३४.४४}दरिद्रं व्याधितं दीनमध्वना परिकर्शितम्
पतिं पुत्रमिवोपास्ते सा नारी धर्मभागिनी

^{१३.१३४.४५}या नारी प्रयता दक्षा या नारी पुत्रिणी भवेत्
पतिप्रिया पतिप्राणा सा नारी धर्मभागिनी

^{१३.१३४.४६}शुश्रूषां परिचर्यां च करोत्यविमनाः सदा
सुप्रतीता विनीता च सा नारी धर्मभागिनी

^{१३.१३४.४७}न कामेषु न भोगेषु नैश्वर्ये न सुखे तथा
स्पृहा यस्या यथा पत्यौ सा नारी धर्मभागिनी

^{१३.१३४.४८}कल्योत्थानरता नित्यं गुरुशुश्रूषणे रता
सुसंमृष्टक्षया चैव गोशकृत्कृतलेपना

^{१३.१३४.४९}अग्निकार्यपरा नित्यं सदा पुष्पबलिप्रदा
देवतातिथिभृत्यानां निरुप्य पतिना सह

^{१३.१३४.५०}शेषान्नमुपभुञ्जाना यथान्यायं यथाविधि
तुष्टपुष्टजना नित्यं नारी धर्मेण युज्यते

^{१३.१३४.५१}श्वश्रूश्वशुरयोः पादौ तोषयन्ती गुणान्विता
मातापितृपरा नित्यं या नारी सा तपोधना

^{१३.१३४.५२}ब्राह्मणान्दुर्बलानाथान्दीनान्धकृपणांस्तथा
बिभर्त्यन्नेन या नारी सा पतिव्रतभागिनी

^{१३.१३४.५३}व्रतं चरति या नित्यं दुश्चरं लघुसत्त्वया
पतिचित्ता पतिहिता सा पतिव्रतभागिनी

^{१३.१३४.५४}पुण्यमेतत्तपश्चैव स्वर्गश्चैष सनातनः
या नारी भर्तृपरमा भवेद्भर्तृव्रता शिवा

^{१३.१३४.५५}पतिर्हि देवो नारीणां पतिर्बन्धुः पतिर्गतिः
पत्या समा गतिर्नास्ति दैवतं वा यथा पतिः

^{१३.१३४.५६}पतिप्रसादः स्वर्गो वा तुल्यो नार्या न वा भवेत्
अहं स्वर्गं न हीच्छेयं त्वय्यप्रीते महेश्वर

^{१३.१३४.५७}यद्यकार्यमधर्मं वा यदि वा प्राणनाशनम्
पतिर्ब्रूयाद्दरिद्रो वा व्याधितो वा कथंचन

^{१३.१३४.५८}आपन्नो रिपुसंस्थो वा ब्रह्मशापार्दितोऽपि वा
आपद्धर्माननुप्रेक्ष्य तत्कार्यमविशङ्कया

^{१३.१३४.५९}एष देव मया प्रोक्तः स्त्रीधर्मो वचनात्तव
या त्वेवंभाविनी नारी सा भवेद्धर्मभागिनी

^{१३.१३४.६०}भीष्म उवाच

^{१३.१३४.६१}इत्युक्तः स तु देवेशः प्रतिपूज्य गिरेः सुताम्
लोकान्विसर्जयामास सर्वैरनुचरैः सह

^{१३.१३४.६२}ततो ययुर्भूतगणाः सरितश्च यथागतम्
गन्धर्वाप्सरसश्चैव प्रणम्य शिरसा भवम्