^{१३.१६.१}कृष्ण उवाच

^{१३.१६.२}मूर्ध्ना निपत्य नियतस्तेजःसंनिचये ततः
परमं हर्षमागम्य भगवन्तमथाब्रुवम्

^{१३.१६.३}धर्मे दृढत्वं युधि शत्रुघातं; यशस्तथाग्र्यं परमं बलं च
योगप्रियत्वं तव संनिकर्षं; वृणे सुतानां च शतं शतानि

^{१३.१६.४}एवमस्त्विति तद्वाक्यं मयोक्तः प्राह शंकरः

^{१३.१६.५}ततो मां जगतो माता धरणी सर्वपावनी
उवाचोमा प्रणिहिता शर्वाणी तपसां निधिः

^{१३.१६.६}दत्तो भगवता पुत्रः साम्बो नाम तवानघ
मत्तोऽप्यष्टौ वरानिष्टान्गृहाण त्वं ददामि ते
प्रणम्य शिरसा सा च मयोक्ता पाण्डुनन्दन

^{१३.१६.७}द्विजेष्वकोपं पितृतः प्रसादं; शतं सुतानामुपभोगं परं च
कुले प्रीतिं मातृतश्च प्रसादं; शमप्राप्तिं प्रवृणे चापि दाक्ष्यम्

^{१३.१६.८}देव्युवाच

^{१३.१६.९}एवं भविष्यत्यमरप्रभाव; नाहं मृषा जातु वदे कदाचित्
भार्यासहस्राणि च षोडशैव; तासु प्रियत्वं च तथाक्षयत्वम्

^{१३.१६.१०}प्रीतिं चाग्र्यां बान्धवानां सकाशा;द्ददामि ते वपुषः काम्यतां च
भोक्ष्यन्ते वै सप्ततिर्वै शतानि; गृहे तुभ्यमतिथीनां च नित्यम्

^{१३.१६.११}वासुदेव उवाच

^{१३.१६.१२}एवं दत्त्वा वरान्देवो मम देवी च भारत
अन्तर्हितः क्षणे तस्मिन्सगणो भीमपूर्वज

^{१३.१६.१३}एतदत्यद्भुतं सर्वं ब्राह्मणायातितेजसे
उपमन्यवे मया कृत्स्नमाख्यातं कौरवोत्तम

^{१३.१६.१४}नमस्कृत्वा तु स प्राह देवदेवाय सुव्रत
नास्ति शर्वसमो दाने नास्ति शर्वसमो रणे
नास्ति शर्वसमो देवो नास्ति शर्वसमा गतिः

^{१३.१६.१५}ऋषिरासीत्कृते तात तण्डिरित्येव विश्रुतः
दश वर्षसहस्राणि तेन देवः समाधिना
आराधितोऽभूद्भक्तेन तस्योदर्कं निशामय

^{१३.१६.१६}स दृष्टवान्महादेवमस्तौषीच्च स्तवैर्विभुम्
पवित्राणां पवित्रस्त्वं गतिर्गतिमतां वर
अत्युग्रं तेजसां तेजस्तपसां परमं तपः

^{१३.१६.१७}विश्वावसुहिरण्याक्षपुरुहूतनमस्कृत
भूरिकल्याणद विभो पुरुसत्य नमोऽस्तु ते

^{१३.१६.१८}जातीमरणभीरूणां यतीनां यततां विभो
निर्वाणद सहस्रांशो नमस्तेऽस्तु सुखाश्रय

^{१३.१६.१९}ब्रह्मा शतक्रतुर्विष्णुर्विश्वेदेवा महर्षयः
न विदुस्त्वां तु तत्त्वेन कुतो वेत्स्यामहे वयम्

^{१३.१६.२०}त्वत्तः प्रवर्तते कालस्त्वयि कालश्च लीयते
कालाख्यः पुरुषाख्यश्च ब्रह्माख्यश्च त्वमेव हि

^{१३.१६.२१}तनवस्ते स्मृतास्तिस्रः पुराणज्ञैः सुरर्षिभिः
अधिपौरुषमध्यात्ममधिभूताधिदैवतम्
अधिलोक्याधिविज्ञानमधियज्ञस्त्वमेव हि

^{१३.१६.२२}त्वां विदित्वात्मदेहस्थं दुर्विदं दैवतैरपि
विद्वांसो यान्ति निर्मुक्ताः परं भावमनामयम्

^{१३.१६.२३}अनिच्छतस्तव विभो जन्ममृत्युरनेकतः
द्वारं त्वं स्वर्गमोक्षाणामाक्षेप्ता त्वं ददासि च

^{१३.१६.२४}त्वमेव मोक्षः स्वर्गश्च कामः क्रोधस्त्वमेव हि
सत्त्वं रजस्तमश्चैव अधश्चोर्ध्वं त्वमेव हि

^{१३.१६.२५}ब्रह्मा विष्णुश्च रुद्रश्च स्कन्देन्द्रौ सविता यमः
वरुणेन्दू मनुर्धाता विधाता त्वं धनेश्वरः

^{१३.१६.२६}भूर्वायुर्ज्योतिरापश्च वाग्बुद्धिस्त्वं मतिर्मनः
कर्म सत्यानृते चोभे त्वमेवास्ति च नास्ति च

^{१३.१६.२७}इन्द्रियाणीन्द्रियार्थाश्च तत्परं प्रकृतेर्ध्रुवम्
विश्वाविश्वपरो भावश्चिन्त्याचिन्त्यस्त्वमेव हि

^{१३.१६.२८}यच्चैतत्परमं ब्रह्म यच्च तत्परमं पदम्
या गतिः सांख्ययोगानां स भवान्नात्र संशयः

^{१३.१६.२९}नूनमद्य कृतार्थाः स्म नूनं प्राप्ताः सतां गतिम्
यां गतिं प्राप्नुवन्तीह ज्ञाननिर्मलबुद्धयः

^{१३.१६.३०}अहो मूढाः स्म सुचिरमिमं कालमचेतसः
यन्न विद्मः परं देवं शाश्वतं यं विदुर्बुधाः

^{१३.१६.३१}सोऽयमासादितः साक्षाद्बहुभिर्जन्मभिर्मया
भक्तानुग्रहकृद्देवो यं ज्ञात्वामृतमश्नुते

^{१३.१६.३२}देवासुरमनुष्याणां यच्च गुह्यं सनातनम्
गुहायां निहितं ब्रह्म दुर्विज्ञेयं सुरैरपि

^{१३.१६.३३}स एष भगवान्देवः सर्वकृत्सर्वतोमुखः
सर्वात्मा सर्वदर्शी च सर्वगः सर्ववेदिता

^{१३.१६.३४}प्राणकृत्प्राणभृत्प्राणी प्राणदः प्राणिनां गतिः
देहकृद्देहभृद्देही देहभुग्देहिनां गतिः

^{१३.१६.३५}अध्यात्मगतिनिष्ठानां ध्यानिनामात्मवेदिनाम्
अपुनर्मारकामानां या गतिः सोऽयमीश्वरः

^{१३.१६.३६}अयं च सर्वभूतानां शुभाशुभगतिप्रदः
अयं च जन्ममरणे विदध्यात्सर्वजन्तुषु

^{१३.१६.३७}अयं च सिद्धिकामानामृषीणां सिद्धिदः प्रभुः
अयं च मोक्षकामानां द्विजानां मोक्षदः प्रभुः

^{१३.१६.३८}भूराद्यान्सर्वभुवनानुत्पाद्य सदिवौकसः
विभर्ति देवस्तनुभिरष्टाभिश्च ददाति च

^{१३.१६.३९}अतः प्रवर्तते सर्वमस्मिन्सर्वं प्रतिष्ठितम्
अस्मिंश्च प्रलयं याति अयमेकः सनातनः

^{१३.१६.४०}अयं स सत्यकामानां सत्यलोकः परः सताम्
अपवर्गश्च मुक्तानां कैवल्यं चात्मवादिनाम्

^{१३.१६.४१}अयं ब्रह्मादिभिः सिद्धैर्गुहायां गोपितः प्रभुः
देवासुरमनुष्याणां न प्रकाशो भवेदिति

^{१३.१६.४२}तं त्वां देवासुरनरास्तत्त्वेन न विदुर्भवम्
मोहिताः खल्वनेनैव हृच्छयेन प्रवेशिताः

^{१३.१६.४३}ये चैनं संप्रपद्यन्ते भक्तियोगेन भारत
तेषामेवात्मनात्मानं दर्शयत्येष हृच्छयः

^{१३.१६.४४}यं ज्ञात्वा न पुनर्जन्म मरणं चापि विद्यते
यं विदित्वा परं वेद्यं वेदितव्यं न विद्यते

^{१३.१६.४५}यं लब्ध्वा परमं लाभं मन्यते नाधिकं पुनः
प्राणसूक्ष्मां परां प्राप्तिमागच्छत्यक्षयावहाम्

^{१३.१६.४६}यं सांख्या गुणतत्त्वज्ञाः सांख्यशास्त्रविशारदाः
सूक्ष्मज्ञानरताः पूर्वं ज्ञात्वा मुच्यन्ति बन्धनैः

^{१३.१६.४७}यं च वेदविदो वेद्यं वेदान्तेषु प्रतिष्ठितम्
प्राणायामपरा नित्यं यं विशन्ति जपन्ति च

^{१३.१६.४८}अयं स देवयानानामादित्यो द्वारमुच्यते
अयं च पितृयानानां चन्द्रमा द्वारमुच्यते

^{१३.१६.४९}एष कालगतिश्चित्रा संवत्सरयुगादिषु
भावाभावौ तदात्वे च अयने दक्षिणोत्तरे

^{१३.१६.५०}एवं प्रजापतिः पूर्वमाराध्य बहुभिः स्तवैः
वरयामास पुत्रत्वे नीललोहितसंज्ञितम्

^{१३.१६.५१}ऋग्भिर्यमनुशंसन्ति तन्त्रे कर्मणि बह्वृचः
यजुर्भिर्यं त्रिधा वेद्यं जुह्वत्यध्वर्यवोऽध्वरे

^{१३.१६.५२}सामभिर्यं च गायन्ति सामगाः शुद्धबुद्धयः
यज्ञस्य परमा योनिः पतिश्चायं परः स्मृतः

^{१३.१६.५३}रात्र्यहःश्रोत्रनयनः पक्षमासशिरोभुजः
ऋतुवीर्यस्तपोधैर्यो ह्यब्दगुह्योरुपादवान्

^{१३.१६.५४}मृत्युर्यमो हुताशश्च कालः संहारवेगवान्
कालस्य परमा योनिः कालश्चायं सनातनः

^{१३.१६.५५}चन्द्रादित्यौ सनक्षत्रौ सग्रहौ सह वायुना
ध्रुवः सप्तर्षयश्चैव भुवनाः सप्त एव च

^{१३.१६.५६}प्रधानं महदव्यक्तं विशेषान्तं सवैकृतम्
ब्रह्मादि स्तम्बपर्यन्तं भूतादि सदसच्च यत्

^{१३.१६.५७}अष्टौ प्रकृतयश्चैव प्रकृतिभ्यश्च यत्परम्
अस्य देवस्य यद्भागं कृत्स्नं संपरिवर्तते

^{१३.१६.५८}एतत्परममानन्दं यत्तच्छाश्वतमेव च
एषा गतिर्विरक्तानामेष भावः परः सताम्

^{१३.१६.५९}एतत्पदमनुद्विग्नमेतद्ब्रह्म सनातनम्
शास्त्रवेदाङ्गविदुषामेतद्ध्यानं परं पदम्

^{१३.१६.६०}इयं सा परमा काष्ठा इयं सा परमा कला
इयं सा परमा सिद्धिरियं सा परमा गतिः

^{१३.१६.६१}इयं सा परमा शान्तिरियं सा निर्वृतिः परा
यं प्राप्य कृतकृत्याः स्म इत्यमन्यन्त वेधसः

^{१३.१६.६२}इयं तुष्टिरियं सिद्धिरियं श्रुतिरियं स्मृतिः
अध्यात्मगतिनिष्ठानां विदुषां प्राप्तिरव्यया

^{१३.१६.६३}यजतां यज्ञकामानां यज्ञैर्विपुलदक्षिणैः
या गतिर्दैवतैर्दिव्या सा गतिस्त्वं सनातन

^{१३.१६.६४}जप्यहोमव्रतैः कृच्छ्रैर्नियमैर्देहपातनैः
तप्यतां या गतिर्देव वैराजे सा गतिर्भवान्

^{१३.१६.६५}कर्मन्यासकृतानां च विरक्तानां ततस्ततः
या गतिर्ब्रह्मभवने सा गतिस्त्वं सनातन

^{१३.१६.६६}अपुनर्मारकामानां वैराग्ये वर्ततां परे
विकृतीनां लयानां च सा गतिस्त्वं सनातन

^{१३.१६.६७}ज्ञानविज्ञाननिष्ठानां निरुपाख्या निरञ्जना
कैवल्या या गतिर्देव परमा सा गतिर्भवान्

^{१३.१६.६८}वेदशास्त्रपुराणोक्ताः पञ्चैता गतयः स्मृताः
त्वत्प्रसादाद्धि लभ्यन्ते न लभ्यन्तेऽन्यथा विभो

^{१३.१६.६९}इति तण्डिस्तपोयोगात्तुष्टावेशानमव्ययम्
जगौ च परमं ब्रह्म यत्पुरा लोककृज्जगौ

^{१३.१६.७०}ब्रह्मा शतक्रतुर्विष्णुर्विश्वेदेवा महर्षयः
न विदुस्त्वामिति ततस्तुष्टः प्रोवाच तं शिवः

^{१३.१६.७१}अक्षयश्चाव्ययश्चैव भविता दुःखवर्जितः
यशस्वी तेजसा युक्तो दिव्यज्ञानसमन्वितः

^{१३.१६.७२}ऋषीणामभिगम्यश्च सूत्रकर्ता सुतस्तव
मत्प्रसादाद्द्विजश्रेष्ठ भविष्यति न संशयः

^{१३.१६.७३}कं वा कामं ददाम्यद्य ब्रूहि यद्वत्स काङ्क्षसे
प्राञ्जलिः स उवाचेदं त्वयि भक्तिर्दृढास्तु मे

^{१३.१६.७४}एवं दत्त्वा वरं देवो वन्द्यमानः सुरर्षिभिः
स्तूयमानश्च विबुधैस्तत्रैवान्तरधीयत

^{१३.१६.७५}अन्तर्हिते भगवति सानुगे यादवेश्वर
ऋषिराश्रममागम्य ममैतत्प्रोक्तवानिह

^{१३.१६.७६}यानि च प्रथितान्यादौ तण्डिराख्यातवान्मम
नामानि मानवश्रेष्ठ तानि त्वं शृणु सिद्धये

^{१३.१६.७७}दश नामसहस्राणि वेदेष्वाह पितामहः
शर्वस्य शास्त्रेषु तथा दश नामशतानि वै

^{१३.१६.७८}गुह्यानीमानि नामानि तण्डिर्भगवतोऽच्युत
देवप्रसादाद्देवेश पुरा प्राह महात्मने