^{१३.२७.१}वैशंपायन उवाच

^{१३.२७.२}बृहस्पतिसमं बुद्ध्या क्षमया ब्रह्मणः समम्
पराक्रमे शक्रसममादित्यसमतेजसम्

^{१३.२७.३}गाङ्गेयमर्जुनेनाजौ निहतं भूरिवर्चसम्
भ्रातृभिः सहितोऽन्यैश्च पर्युपास्ते युधिष्ठिरः

^{१३.२७.४}शयानं वीरशयने कालाकाङ्क्षिणमच्युतम्
आजग्मुर्भरतश्रेष्ठं द्रष्टुकामा महर्षयः

^{१३.२७.५}अत्रिर्वसिष्ठोऽथ भृगुः पुलस्त्यः पुलहः क्रतुः
अङ्गिरा गौतमोऽगस्त्यः सुमतिः स्वायुरात्मवान्

^{१३.२७.६}विश्वामित्रः स्थूलशिराः संवर्तः प्रमतिर्दमः
उशना बृहस्पतिर्व्यासश्च्यवनः काश्यपो ध्रुवः

^{१३.२७.७}दुर्वासा जमदग्निश्च मार्कण्डेयोऽथ गालवः
भरद्वाजश्च रैभ्यश्च यवक्रीतस्त्रितस्तथा

^{१३.२७.८}स्थूलाक्षः शकलाक्षश्च कण्वो मेधातिथिः कृशः
नारदः पर्वतश्चैव सुधन्वाथैकतो द्वितः

^{१३.२७.९}नितंभूर्भुवनो धौम्यः शतानन्दोऽकृतव्रणः
जामदग्न्यस्तथा रामः काम्यश्चेत्येवमादयः
समागता महात्मानो भीष्मं द्रष्टुं महर्षयः

^{१३.२७.१०}तेषां महात्मनां पूजामागतानां युधिष्ठिरः
भ्रातृभिः सहितश्चक्रे यथावदनुपूर्वशः

^{१३.२७.११}ते पूजिताः सुखासीनाः कथाश्चक्रुर्महर्षयः
भीष्माश्रिताः सुमधुराः सर्वेन्द्रियमनोहराः

^{१३.२७.१२}भीष्मस्तेषां कथाः श्रुत्वा ऋषीणां भावितात्मनाम्
मेने दिविस्थमात्मानं तुष्ट्या परमया युतः

^{१३.२७.१३}ततस्ते भीष्ममामन्त्र्य पाण्डवांश्च महर्षयः
अन्तर्धानं गताः सर्वे सर्वेषामेव पश्यताम्

^{१३.२७.१४}तानृषीन्सुमहाभागानन्तर्धानगतानपि
पाण्डवास्तुष्टुवुः सर्वे प्रणेमुश्च मुहुर्मुहुः

^{१३.२७.१५}प्रसन्नमनसः सर्वे गाङ्गेयं कुरुसत्तमाः
उपतस्थुर्यथोद्यन्तमादित्यं मन्त्रकोविदाः

^{१३.२७.१६}प्रभावात्तपसस्तेषामृषीणां वीक्ष्य पाण्डवाः
प्रकाशन्तो दिशः सर्वा विस्मयं परमं ययुः

^{१३.२७.१७}महाभाग्यं परं तेषामृषीणामनुचिन्त्य ते
पाण्डवाः सह भीष्मेण कथाश्चक्रुस्तदाश्रयाः

^{१३.२७.१८}कथान्ते शिरसा पादौ स्पृष्ट्वा भीष्मस्य पाण्डवः
धर्म्यं धर्मसुतः प्रश्नं पर्यपृच्छद्युधिष्ठिरः

^{१३.२७.१९}के देशाः के जनपदा आश्रमाः के च पर्वताः
प्रकृष्टाः पुण्यतः काश्च ज्ञेया नद्यः पितामह

^{१३.२७.२०}भीष्म उवाच

^{१३.२७.२१}अत्राप्युदाहरन्तीममितिहासं पुरातनम्
शिलोञ्छवृत्तेः संवादं सिद्धस्य च युधिष्ठिर

^{१३.२७.२२}इमां कश्चित्परिक्रम्य पृथिवीं शैलभूषिताम्
असकृद्द्विपदां श्रेष्ठः श्रेष्ठस्य गृहमेधिनः

^{१३.२७.२३}शिलवृत्तेर्गृहं प्राप्तः स तेन विधिनार्चितः
कृतकृत्य उपातिष्ठत्सिद्धं तमतिथिं तदा

^{१३.२७.२४}तौ समेत्य महात्मानौ सुखासीनौ कथाः शुभाः
चक्रतुर्वेदसंबद्धास्तच्छेषकृतलक्षणाः

^{१३.२७.२५}शिलवृत्तिः कथान्ते तु सिद्धमामन्त्र्य यत्नतः
प्रश्नं पप्रच्छ मेधावी यन्मां त्वं परिपृच्छसि

^{१३.२७.२६}शिलवृत्तिरुवाच

^{१३.२७.२७}के देशाः के जनपदाः केऽऽश्रमाः के च पर्वताः
प्रकृष्टाः पुण्यतः काश्च ज्ञेया नद्यस्तदुच्यताम्

^{१३.२७.२८}सिद्ध उवाच

^{१३.२७.२९}ते देशास्ते जनपदास्तेऽऽश्रमास्ते च पर्वताः
येषां भागीरथी गङ्गा मध्येनैति सरिद्वरा

^{१३.२७.३०}तपसा ब्रह्मचर्येण यज्ञैस्त्यागेन वा पुनः
गतिं तां न लभेज्जन्तुर्गङ्गां संसेव्य यां लभेत्

^{१३.२७.३१}स्पृष्टानि येषां गाङ्गेयैस्तोयैर्गात्राणि देहिनाम्
न्यस्तानि न पुनस्तेषां त्यागः स्वर्गाद्विधीयते

^{१३.२७.३२}सर्वाणि येषां गाङ्गेयैस्तोयैः कृत्यानि देहिनाम्
गां त्यक्त्वा मानवा विप्र दिवि तिष्ठन्ति तेऽचलाः

^{१३.२७.३३}पूर्वे वयसि कर्माणि कृत्वा पापानि ये नराः
पश्चाद्गङ्गां निषेवन्ते तेऽपि यान्त्युत्तमां गतिम्

^{१३.२७.३४}स्नातानां शुचिभिस्तोयैर्गाङ्गेयैः प्रयतात्मनाम्
व्युष्टिर्भवति या पुंसां न सा क्रतुशतैरपि

^{१३.२७.३५}यावदस्थि मनुष्यस्य गङ्गातोयेषु तिष्ठति
तावद्वर्षसहस्राणि स्वर्गं प्राप्य महीयते

^{१३.२७.३६}अपहत्य तमस्तीव्रं यथा भात्युदये रविः
तथापहत्य पाप्मानं भाति गङ्गाजलोक्षितः

^{१३.२७.३७}विसोमा इव शर्वर्यो विपुष्पास्तरवो यथा
तद्वद्देशा दिशश्चैव हीना गङ्गाजलैः शुभैः

^{१३.२७.३८}वर्णाश्रमा यथा सर्वे स्वधर्मज्ञानवर्जिताः
क्रतवश्च यथासोमास्तथा गङ्गां विना जगत्

^{१३.२७.३९}यथा हीनं नभोऽर्केण भूः शैलैः खं च वायुना
तथा देशा दिशश्चैव गङ्गाहीना न संशयः

^{१३.२७.४०}त्रिषु लोकेषु ये केचित्प्राणिनः सर्व एव ते
तर्प्यमाणाः परां तृप्तिं यान्ति गङ्गाजलैः शुभैः

^{१३.२७.४१}यस्तु सूर्येण निष्टप्तं गाङ्गेयं पिबते जलम्
गवां निर्हारनिर्मुक्ताद्यावकात्तद्विशिष्यते

^{१३.२७.४२}इन्दुव्रतसहस्रं तु चरेद्यः कायशोधनम्
पिबेद्यश्चापि गङ्गाम्भः समौ स्यातां न वा समौ

^{१३.२७.४३}तिष्ठेद्युगसहस्रं तु पादेनैकेन यः पुमान्
मासमेकं तु गङ्गायां समौ स्यातां न वा समौ

^{१३.२७.४४}लम्बेतावाक्शिरा यस्तु युगानामयुतं पुमान्
तिष्ठेद्यथेष्टं यश्चापि गङ्गायां स विशिष्यते

^{१३.२७.४५}अग्नौ प्राप्तं प्रधूयेत यथा तूलं द्विजोत्तम
तथा गङ्गावगाढस्य सर्वं पापं प्रधूयते

^{१३.२७.४६}भूतानामिह सर्वेषां दुःखोपहतचेतसाम्
गतिमन्वेषमाणानां न गङ्गासदृशी गतिः

^{१३.२७.४७}भवन्ति निर्विषाः सर्पा यथा तार्क्ष्यस्य दर्शनात्
गङ्गाया दर्शनात्तद्वत्सर्वपापैः प्रमुच्यते

^{१३.२७.४८}अप्रतिष्ठाश्च ये केचिदधर्मशरणाश्च ये
तेषां प्रतिष्ठा गङ्गेह शरणं शर्म वर्म च

^{१३.२७.४९}प्रकृष्टैरशुभैर्ग्रस्ताननेकैः पुरुषाधमान्
पततो नरके गङ्गा संश्रितान्प्रेत्य तारयेत्

^{१३.२७.५०}ते संविभक्ता मुनिभिर्नूनं देवैः सवासवैः
येऽभिगच्छन्ति सततं गङ्गामभिगतां सुरैः

^{१३.२७.५१}विनयाचारहीनाश्च अशिवाश्च नराधमाः
ते भवन्ति शिवा विप्र ये वै गङ्गां समाश्रिताः

^{१३.२७.५२}यथा सुराणाममृतं पितॄणां च यथा स्वधा
सुधा यथा च नागानां तथा गङ्गाजलं नृणाम्

^{१३.२७.५३}उपासते यथा बाला मातरं क्षुधयार्दिताः
श्रेयस्कामास्तथा गङ्गामुपासन्तीह देहिनः

^{१३.२७.५४}स्वायंभुवं यथा स्थानं सर्वेषां श्रेष्ठमुच्यते
स्नातानां सरितां श्रेष्ठा गङ्गा तद्वदिहोच्यते

^{१३.२७.५५}यथोपजीविनां धेनुर्देवादीनां धरा स्मृता
तथोपजीविनां गङ्गा सर्वप्राणभृतामिह

^{१३.२७.५६}देवाः सोमार्कसंस्थानि यथा सत्रादिभिर्मखैः
अमृतान्युपजीवन्ति तथा गङ्गाजलं नराः

^{१३.२७.५७}जाह्नवीपुलिनोत्थाभिः सिकताभिः समुक्षितः
मन्यते पुरुषोऽऽत्मानं दिविष्ठमिव शोभितम्

^{१३.२७.५८}जाह्नवीतीरसंभूतां मृदं मूर्ध्ना बिभर्ति यः
बिभर्ति रूपं सोऽर्कस्य तमोनाशात्सुनिर्मलम्

^{१३.२७.५९}गङ्गोर्मिभिरथो दिग्धः पुरुषं पवनो यदा
स्पृशते सोऽपि पाप्मानं सद्य एवापमार्जति

^{१३.२७.६०}व्यसनैरभितप्तस्य नरस्य विनशिष्यतः
गङ्गादर्शनजा प्रीतिर्व्यसनान्यपकर्षति

^{१३.२७.६१}हंसारावैः कोकरवै रवैरन्यैश्च पक्षिणाम्
पस्पर्ध गङ्गा गन्धर्वान्पुलिनैश्च शिलोच्चयान्

^{१३.२७.६२}हंसादिभिः सुबहुभिर्विविधैः पक्षिभिर्वृताम्
गङ्गां गोकुलसंबाधां दृष्ट्वा स्वर्गोऽपि विस्मृतः

^{१३.२७.६३}न सा प्रीतिर्दिविष्ठस्य सर्वकामानुपाश्नतः
अभवद्या परा प्रीतिर्गङ्गायाः पुलिने नृणाम्

^{१३.२७.६४}वाङ्मनःकर्मजैर्ग्रस्तः पापैरपि पुमानिह
वीक्ष्य गङ्गां भवेत्पूतस्तत्र मे नास्ति संशयः

^{१३.२७.६५}सप्तावरान्सप्त परान्पितॄंस्तेभ्यश्च ये परे
पुमांस्तारयते गङ्गां वीक्ष्य स्पृष्ट्वावगाह्य च

^{१३.२७.६६}श्रुताभिलषिता दृष्टा स्पृष्टा पीतावगाहिता
गङ्गा तारयते नॄणामुभौ वंशौ विशेषतः

^{१३.२७.६७}दर्शनात्स्पर्शनात्पानात्तथा गङ्गेति कीर्तनात्
पुनात्यपुण्यान्पुरुषाञ्शतशोऽथ सहस्रशः

^{१३.२७.६८}य इच्छेत्सफलं जन्म जीवितं श्रुतमेव च
स पितॄंस्तर्पयेद्गङ्गामभिगम्य सुरांस्तथा

^{१३.२७.६९}न सुतैर्न च वित्तेन कर्मणा न च तत्फलम्
प्राप्नुयात्पुरुषोऽत्यन्तं गङ्गां प्राप्य यदाप्नुयात्

^{१३.२७.७०}जात्यन्धैरिह तुल्यास्ते मृतैः पङ्गुभिरेव च
समर्था ये न पश्यन्ति गङ्गां पुण्यजलां शिवाम्

^{१३.२७.७१}भूतभव्यभविष्यज्ञैर्महर्षिभिरुपस्थिताम्
देवैः सेन्द्रैश्च को गङ्गां नोपसेवेत मानवः

^{१३.२७.७२}वानप्रस्थैर्गृहस्थैश्च यतिभिर्ब्रह्मचारिभिः
विद्यावद्भिः श्रितां गङ्गां पुमान्को नाम नाश्रयेत्

^{१३.२७.७३}उत्क्रामद्भिश्च यः प्राणैः प्रयतः शिष्टसंमतः
चिन्तयेन्मनसा गङ्गां स गतिं परमां लभेत्

^{१३.२७.७४}न भयेभ्यो भयं तस्य न पापेभ्यो न राजतः
आ देहपतनाद्गङ्गामुपास्ते यः पुमानिह

^{१३.२७.७५}गगनाद्यां महापुण्यां पतन्तीं वै महेश्वरः
दधार शिरसा देवीं तामेव दिवि सेवते

^{१३.२७.७६}अलंकृतास्त्रयो लोकाः पथिभिर्विमलैस्त्रिभिः
यस्तु तस्या जलं सेवेत्कृतकृत्यः पुमान्भवेत्

^{१३.२७.७७}दिवि ज्योतिर्यथादित्यः पितॄणां चैव चन्द्रमाः
देवेशश्च यथा नॄणां गङ्गेह सरितां तथा

^{१३.२७.७८}मात्रा पित्रा सुतैर्दारैर्वियुक्तस्य धनेन वा
न भवेद्धि तथा दुःखं यथा गङ्गावियोगजम्

^{१३.२७.७९}नारण्यैर्नेष्टविषयैर्न सुतैर्न धनागमैः
तथा प्रसादो भवति गङ्गां वीक्ष्य यथा नृणाम्

^{१३.२७.८०}पूर्णमिन्दुं यथा दृष्ट्वा नृणां दृष्टिः प्रसीदति
गङ्गां त्रिपथगां दृष्ट्वा तथा दृष्टिः प्रसीदति

^{१३.२७.८१}तद्भावस्तद्गतमनास्तन्निष्ठस्तत्परायणः
गङ्गां योऽनुगतो भक्त्या स तस्याः प्रियतां व्रजेत्

^{१३.२७.८२}भूःस्थैः खस्थैर्दिविष्ठैश्च भूतैरुच्चावचैरपि
गङ्गा विगाह्या सततमेतत्कार्यतमं सताम्

^{१३.२७.८३}त्रिषु लोकेषु पुण्यत्वाद्गङ्गायाः प्रथितं यशः
यत्पुत्रान्सगरस्यैषा भस्माख्याननयद्दिवम्

^{१३.२७.८४}वाय्वीरिताभिः सुमहास्वनाभि;र्द्रुताभिरत्यर्थसमुच्छ्रिताभिः
गङ्गोर्मिभिर्भानुमतीभिरिद्धः; सहस्ररश्मिप्रतिमो विभाति

^{१३.२७.८५}पयस्विनीं घृतिनीमत्युदारां; समृद्धिनीं वेगिनीं दुर्विगाह्याम्
गङ्गां गत्वा यैः शरीरं विसृष्टं; गता धीरास्ते विबुधैः समत्वम्

^{१३.२७.८६}अन्धाञ्जडान्द्रव्यहीनांश्च गङ्गा; यशस्विनी बृहती विश्वरूपा
देवैः सेन्द्रैर्मुनिभिर्मानवैश्च; निषेविता सर्वकामैर्युनक्ति

^{१३.२७.८७}ऊर्जावतीं मधुमतीं महापुण्यां त्रिवर्त्मगाम्
त्रिलोकगोप्त्रीं ये गङ्गां संश्रितास्ते दिवं गताः

^{१३.२७.८८}यो वत्स्यति द्रक्ष्यति वापि मर्त्य;स्तस्मै प्रयच्छन्ति सुखानि देवाः
तद्भाविताः स्पर्शने दर्शने य;स्तस्मै देवा गतिमिष्टां दिशन्ति

^{१३.२७.८९}दक्षां पृथ्वीं बृहतीं विप्रकृष्टां; शिवामृतां सुरसां सुप्रसन्नाम्
विभावरीं सर्वभूतप्रतिष्ठां; गङ्गां गता ये त्रिदिवं गतास्ते

^{१३.२७.९०}ख्यातिर्यस्याः खं दिवं गां च नित्यं; पुरा दिशो विदिशश्चावतस्थे
तस्या जलं सेव्य सरिद्वराया; मर्त्याः सर्वे कृतकृत्या भवन्ति

^{१३.२७.९१}इयं गङ्गेति नियतं प्रतिष्ठा; गुहस्य रुक्मस्य च गर्भयोषा
प्रातस्त्रिमार्गा घृतवहा विपाप्मा; गङ्गावतीर्णा वियतो विश्वतोया

^{१३.२७.९२}सुतावनीध्रस्य हरस्य भार्या; दिवो भुवश्चापि कक्ष्यानुरूपा
भव्या पृथिव्या भाविनी भाति राज;न्गङ्गा लोकानां पुण्यदा वै त्रयाणाम्

^{१३.२७.९३}मधुप्रवाहा घृतरागोद्धृताभि;र्महोर्मिभिः शोभिता ब्राह्मणैश्च
दिवश्च्युता शिरसात्ता भवेन; गङ्गावनीध्रास्त्रिदिवस्य माला

^{१३.२७.९४}योनिर्वरिष्ठा विरजा वितन्वी; शुष्मा इरा वारिवहा यशोदा
विश्वावती चाकृतिरिष्टिरिद्धा; गङ्गोक्षितानां भुवनस्य पन्थाः

^{१३.२७.९५}क्षान्त्या मह्या गोपने धारणे च; दीप्त्या कृशानोस्तपनस्य चैव
तुल्या गङ्गा संमता ब्राह्मणानां; गुहस्य ब्रह्मण्यतया च नित्यम्

^{१३.२७.९६}ऋषिष्टुतां विष्णुपदीं पुराणीं; सुपुण्यतोयां मनसापि लोके
सर्वात्मना जाह्नवीं ये प्रपन्ना;स्ते ब्रह्मणः सदनं संप्रयाताः

^{१३.२७.९७}लोकानिमान्नयति या जननीव पुत्रा;न्सर्वात्मना सर्वगुणोपपन्ना
स्वस्थानमिष्टमिह ब्राह्ममभीप्समानै;र्गङ्गा सदैवात्मवशैरुपास्या

^{१३.२७.९८}उस्रां जुष्टां मिषतीं विश्वतोया;मिरां वज्रीं रेवतीं भूधराणाम्
शिष्टाश्रयाममृतां ब्रह्मकान्तां; गङ्गां श्रयेदात्मवान्सिद्धिकामः

^{१३.२७.९९}प्रसाद्य देवान्सविभून्समस्ता;न्भगीरथस्तपसोग्रेण गङ्गाम्
गामानयत्तामभिगम्य शश्व;न्पुमान्भयं नेह नामुत्र विद्यात्

^{१३.२७.१००}उदाहृतः सर्वथा ते गुणानां; मयैकदेशः प्रसमीक्ष्य बुद्ध्या
शक्तिर्न मे काचिदिहास्ति वक्तुं; गुणान्सर्वान्परिमातुं तथैव

^{१३.२७.१०१}मेरोः समुद्रस्य च सर्वरत्नैः; संख्योपलानामुदकस्य वापि
वक्तुं शक्यं नेह गङ्गाजलानां; गुणाख्यानं परिमातुं तथैव

^{१३.२७.१०२}तस्मादिमान्परया श्रद्धयोक्ता;न्गुणान्सर्वाञ्जाह्नवीजांस्तथैव
भजेद्वाचा मनसा कर्मणा च; भक्त्या युक्तः परया श्रद्दधानः

^{१३.२७.१०३}लोकानिमांस्त्रीन्यशसा वितत्य; सिद्धिं प्राप्य महतीं तां दुरापाम्
गङ्गाकृतानचिरेणैव लोका;न्यथेष्टमिष्टान्विचरिष्यसि त्वम्

^{१३.२७.१०४}तव मम च गुणैर्महानुभावा; जुषतु मतिं सततं स्वधर्मयुक्तैः
अभिगतजनवत्सला हि गङ्गा; भजति युनक्ति सुखैश्च भक्तिमन्तम्

^{१३.२७.१०५}भीष्म उवाच

^{१३.२७.१०६}इति परममतिर्गुणाननेका;ञ्शिलरतये त्रिपथानुयोगरूपान्
बहुविधमनुशास्य तथ्यरूपा;न्गगनतलं द्युतिमान्विवेश सिद्धः

^{१३.२७.१०७}शिलवृत्तिस्तु सिद्धस्य वाक्यैः संबोधितस्तदा
गङ्गामुपास्य विधिवत्सिद्धिं प्राप्तः सुदुर्लभाम्

^{१३.२७.१०८}तस्मात्त्वमपि कौन्तेय भक्त्या परमया युतः
गङ्गामभ्येहि सततं प्राप्स्यसे सिद्धिमुत्तमाम्

^{१३.२७.१०९}वैशंपायन उवाच

^{१३.२७.११०}श्रुत्वेतिहासं भीष्मोक्तं गङ्गायाः स्तवसंयुतम्
युधिष्ठिरः परां प्रीतिमगच्छद्भ्रातृभिः सह

^{१३.२७.१११}इतिहासमिमं पुण्यं शृणुयाद्यः पठेत वा
गङ्गायाः स्तवसंयुक्तं स मुच्येत्सर्वकिल्बिषैः