^{१३.९०.१}युधिष्ठिर उवाच

^{१३.९०.२}कीदृशेभ्यः प्रदातव्यं भवेच्छ्राद्धं पितामह
द्विजेभ्यः कुरुशार्दूल तन्मे व्याख्यातुमर्हसि

^{१३.९०.३}भीष्म उवाच

^{१३.९०.४}ब्राह्मणान्न परीक्षेत क्षत्रियो दानधर्मवित्
दैवे कर्मणि पित्र्ये तु न्याय्यमाहुः परीक्षणम्

^{१३.९०.५}देवताः पूजयन्तीह दैवेनैवेह तेजसा
उपेत्य तस्माद्देवेभ्यः सर्वेभ्यो दापयेन्नरः

^{१३.९०.६}श्राद्धे त्वथ महाराज परीक्षेद्ब्राह्मणान्बुधः
कुलशीलवयोरूपैर्विद्ययाभिजनेन च

^{१३.९०.७}एषामन्ये पङ्क्तिदूषास्तथान्ये पङ्क्तिपावनाः
अपाङ्क्तेयास्तु ये राजन्कीर्तयिष्यामि ताञ्शृणु

^{१३.९०.८}कितवो भ्रूणहा यक्ष्मी पशुपालो निराकृतिः
ग्रामप्रेष्यो वार्धुषिको गायनः सर्वविक्रयी

^{१३.९०.९}अगारदाही गरदः कुण्डाशी सोमविक्रयी
सामुद्रिको राजभृत्यस्तैलिकः कूटकारकः

^{१३.९०.१०}पित्रा विवदमानश्च यस्य चोपपतिर्गृहे
अभिशस्तस्तथा स्तेनः शिल्पं यश्चोपजीवति

^{१३.९०.११}पर्वकारश्च सूची च मित्रध्रुक्पारदारिकः
अव्रतानामुपाध्यायः काण्डपृष्ठस्तथैव च

^{१३.९०.१२}श्वभिर्यश्च परिक्रामेद्यः शुना दष्ट एव च
परिवित्तिश्च यश्च स्याद्दुश्चर्मा गुरुतल्पगः
कुशीलवो देवलको नक्षत्रैर्यश्च जीवति

^{१३.९०.१३}एतानिह विजानीयादपाङ्क्तेयान्द्विजाधमान्
शूद्राणामुपदेशं च ये कुर्वन्त्यल्पचेतसः

^{१३.९०.१४}षष्टिं काणः शतं षण्ढः श्वित्री यावत्प्रपश्यति
पङ्क्त्यां समुपविष्टायां तावद्दूषयते नृप

^{१३.९०.१५}यद्वेष्टितशिरा भुङ्क्ते यद्भुङ्क्ते दक्षिणामुखः
सोपानत्कश्च यद्भुङ्क्ते सर्वं विद्यात्तदासुरम्

^{१३.९०.१६}असूयता च यद्दत्तं यच्च श्रद्धाविवर्जितम्
सर्वं तदसुरेन्द्राय ब्रह्मा भागमकल्पयत्

^{१३.९०.१७}श्वानश्च पङ्क्तिदूषाश्च नावेक्षेरन्कथंचन
तस्मात्परिवृते दद्यात्तिलांश्चान्ववकीरयेत्

^{१३.९०.१८}तिलादाने च क्रव्यादा ये च क्रोधवशा गणाः
यातुधानाः पिशाचाश्च विप्रलुम्पन्ति तद्धविः

^{१३.९०.१९}यावद्ध्यपङ्क्त्यः पङ्क्त्यां वै भुञ्जानाननुपश्यति
तावत्फलाद्भ्रंशयति दातारं तस्य बालिशम्

^{१३.९०.२०}इमे तु भरतश्रेष्ठ विज्ञेयाः पङ्क्तिपावनाः
ये त्वतस्तान्प्रवक्ष्यामि परीक्षस्वेह तान्द्विजान्

^{१३.९०.२१}वेदविद्याव्रतस्नाता ब्राह्मणाः सर्व एव हि
पाङ्क्तेयान्यांस्तु वक्ष्यामि ज्ञेयास्ते पङ्क्तिपावनाः

^{१३.९०.२२}त्रिणाचिकेतः पञ्चाग्निस्त्रिसुपर्णः षडङ्गवित्
ब्रह्मदेयानुसंतानश्छन्दोगो ज्येष्ठसामगः

^{१३.९०.२३}मातापित्रोर्यश्च वश्यः श्रोत्रियो दशपूरुषः
ऋतुकालाभिगामी च धर्मपत्नीषु यः सदा
वेदविद्याव्रतस्नातो विप्रः पङ्क्तिं पुनात्युत

^{१३.९०.२४}अथर्वशिरसोऽध्येता ब्रह्मचारी यतव्रतः
सत्यवादी धर्मशीलः स्वकर्मनिरतश्च यः

^{१३.९०.२५}ये च पुण्येषु तीर्थेषु अभिषेककृतश्रमाः
मखेषु च समन्त्रेषु भवन्त्यवभृथाप्लुताः

^{१३.९०.२६}अक्रोधना अचपलाः क्षान्ता दान्ता जितेन्द्रियाः
सर्वभूतहिता ये च श्राद्धेष्वेतान्निमन्त्रयेत्
एतेषु दत्तमक्षय्यमेते वै पङ्क्तिपावनाः

^{१३.९०.२७}इमे परे महाराज विज्ञेयाः पङ्क्तिपावनाः
यतयो मोक्षधर्मज्ञा योगाः सुचरितव्रताः

^{१३.९०.२८}ये चेतिहासं प्रयताः श्रावयन्ति द्विजोत्तमान्
ये च भाष्यविदः केचिद्ये च व्याकरणे रताः

^{१३.९०.२९}अधीयते पुराणं ये धर्मशास्त्राण्यथापि च
अधीत्य च यथान्यायं विधिवत्तस्य कारिणः

^{१३.९०.३०}उपपन्नो गुरुकुले सत्यवादी सहस्रदः
अग्र्यः सर्वेषु वेदेषु सर्वप्रवचनेषु च

^{१३.९०.३१}यावदेते प्रपश्यन्ति पङ्क्त्यास्तावत्पुनन्त्युत
ततो हि पावनात्पङ्क्त्याः पङ्क्तिपावन उच्यते

^{१३.९०.३२}क्रोशादर्धतृतीयात्तु पावयेदेक एव हि
ब्रह्मदेयानुसंतान इति ब्रह्मविदो विदुः

^{१३.९०.३३}अनृत्विगनुपाध्यायः स चेदग्रासनं व्रजेत्
ऋत्विग्भिरननुज्ञातः पङ्क्त्या हरति दुष्कृतम्

^{१३.९०.३४}अथ चेद्वेदवित्सर्वैः पङ्क्तिदोषैर्विवर्जितः
न च स्यात्पतितो राजन्पङ्क्तिपावन एव सः

^{१३.९०.३५}तस्मात्सर्वप्रयत्नेन परीक्ष्यामन्त्रयेद्द्विजान्
स्वकर्मनिरतान्दान्तान्कुले जातान्बहुश्रुतान्

^{१३.९०.३६}यस्य मित्रप्रधानानि श्राद्धानि च हवींषि च
न प्रीणाति पितॄन्देवान्स्वर्गं च न स गच्छति

^{१३.९०.३७}यश्च श्राद्धे कुरुते संगतानि; न देवयानेन पथा स याति
स वै मुक्तः पिप्पलं बन्धनाद्वा; स्वर्गाल्लोकाच्च्यवते श्राद्धमित्रः

^{१३.९०.३८}तस्मान्मित्रं श्राद्धकृन्नाद्रियेत; दद्यान्मित्रेभ्यः संग्रहार्थं धनानि
यं मन्यते नैव शत्रुं न मित्रं; तं मध्यस्थं भोजयेद्धव्यकव्ये

^{१३.९०.३९}यथोषरे बीजमुप्तं न रोहे;न्न चास्योप्ता प्राप्नुयाद्बीजभागम्
एवं श्राद्धं भुक्तमनर्हमाणै;र्न चेह नामुत्र फलं ददाति

^{१३.९०.४०}ब्राह्मणो ह्यनधीयानस्तृणाग्निरिव शाम्यति
तस्मै श्राद्धं न दातव्यं न हि भस्मनि हूयते

^{१३.९०.४१}संभोजनी नाम पिशाचदक्षिणा; सा नैव देवान्न पितॄनुपैति
इहैव सा भ्राम्यति क्षीणपुण्या; शालान्तरे गौरिव नष्टवत्सा

^{१३.९०.४२}यथाग्नौ शान्ते घृतमाजुहोति; तन्नैव देवान्न पितॄनुपैति
तथा दत्तं नर्तने गायने च; यां चानृचे दक्षिणामावृणोति

^{१३.९०.४३}उभौ हिनस्ति न भुनक्ति चैषा; या चानृचे दक्षिणा दीयते वै
आघातनी गर्हितैषा पतन्ती; तेषां प्रेतान्पातयेद्देवयानात्

^{१३.९०.४४}ऋषीणां समयं नित्यं ये चरन्ति युधिष्ठिर
निश्चिताः सर्वधर्मज्ञास्तान्देवा ब्राह्मणान्विदुः

^{१३.९०.४५}स्वाध्यायनिष्ठा ऋषयो ज्ञाननिष्ठास्तथैव च
तपोनिष्ठाश्च बोद्धव्याः कर्मनिष्ठाश्च भारत

^{१३.९०.४६}कव्यानि ज्ञाननिष्ठेभ्यः प्रतिष्ठाप्यानि भारत
तत्र ये ब्राह्मणाः केचिन्न निन्दति हि ते वराः

^{१३.९०.४७}ये तु निन्दन्ति जल्पेषु न ताञ्श्राद्धेषु भोजयेत्
ब्राह्मणा निन्दिता राजन्हन्युस्त्रिपुरुषं कुलम्

^{१३.९०.४८}वैखानसानां वचनमृषीणां श्रूयते नृप
दूरादेव परीक्षेत ब्राह्मणान्वेदपारगान्
प्रियान्वा यदि वा द्वेष्यांस्तेषु तच्छ्राद्धमावपेत्

^{१३.९०.४९}यः सहस्रं सहस्राणां भोजयेदनृचां नरः
एकस्तान्मन्त्रवित्प्रीतः सर्वानर्हति भारत