^{१४.३९.१}ब्रह्मोवाच

^{१४.३९.२}नैव शक्या गुणा वक्तुं पृथक्त्वेनेह सर्वशः
अविच्छिन्नानि दृश्यन्ते रजः सत्त्वं तमस्तथा

^{१४.३९.३}अन्योन्यमनुषज्जन्ते अन्योन्यं चानुजीविनः
अन्योन्यापाश्रयाः सर्वे तथान्योन्यानुवर्तिनः

^{१४.३९.४}यावत्सत्त्वं तमस्तावद्वर्तते नात्र संशयः
यावत्तमश्च सत्त्वं च रजस्तावदिहोच्यते

^{१४.३९.५}संहत्य कुर्वते यात्रां सहिताः संघचारिणः
संघातवृत्तयो ह्येते वर्तन्ते हेत्वहेतुभिः

^{१४.३९.६}उद्रेकव्यतिरेकाणां तेषामन्योन्यवर्तिनाम्
वर्तते तद्यथान्यूनं व्यतिरिक्तं च सर्वशः

^{१४.३९.७}व्यतिरिक्तं तमो यत्र तिर्यग्भावगतं भवेत्
अल्पं तत्र रजो ज्ञेयं सत्त्वं चाल्पतरं ततः

^{१४.३९.८}उद्रिक्तं च रजो यत्र मध्यस्रोतोगतं भवेत्
अल्पं तत्र तमो ज्ञेयं सत्त्वं चाल्पतरं ततः

^{१४.३९.९}उद्रिक्तं च यदा सत्त्वमूर्ध्वस्रोतोगतं भवेत्
अल्पं तत्र रजो ज्ञेयं तमश्चाल्पतरं ततः

^{१४.३९.१०}सत्त्वं वैकारिकं योनिरिन्द्रियाणां प्रकाशिका
न हि सत्त्वात्परो भावः कश्चिदन्यो विधीयते

^{१४.३९.११}ऊर्ध्वं गच्छन्ति सत्त्वस्था मध्ये तिष्ठन्ति राजसाः
जघन्यगुणसंयुक्ता यान्त्यधस्तामसा जनाः

^{१४.३९.१२}तमः शूद्रे रजः क्षत्रे ब्राह्मणे सत्त्वमुत्तमम्
इत्येवं त्रिषु वर्णेषु विवर्तन्ते गुणास्त्रयः

^{१४.३९.१३}दूरादपि हि दृश्यन्ते सहिताः संघचारिणः
तमः सत्त्वं रजश्चैव पृथक्त्वं नानुशुश्रुम

^{१४.३९.१४}दृष्ट्वा चादित्यमुद्यन्तं कुचोराणां भयं भवेत्
अध्वगाः परितप्येरंस्तृष्णार्ता दुःखभागिनः

^{१४.३९.१५}आदित्यः सत्त्वमुद्दिष्टं कुचोरास्तु यथा तमः
परितापोऽध्वगानां च राजसो गुण उच्यते

^{१४.३९.१६}प्राकाश्यं सत्त्वमादित्ये संतापो राजसो गुणः
उपप्लवस्तु विज्ञेयस्तामसस्तस्य पर्वसु

^{१४.३९.१७}एवं ज्योतिःषु सर्वेषु विवर्तन्ते गुणास्त्रयः
पर्यायेण च वर्तन्ते तत्र तत्र तथा तथा

^{१४.३९.१८}स्थावरेषु च भूतेषु तिर्यग्भावगतं तमः
राजसास्तु विवर्तन्ते स्नेहभावस्तु सात्त्विकः

^{१४.३९.१९}अहस्त्रिधा तु विज्ञेयं त्रिधा रात्रिर्विधीयते
मासार्धमासवर्षाणि ऋतवः संधयस्तथा

^{१४.३९.२०}त्रिधा दानानि दीयन्ते त्रिधा यज्ञः प्रवर्तते
त्रिधा लोकास्त्रिधा वेदास्त्रिधा विद्यास्त्रिधा गतिः

^{१४.३९.२१}भूतं भव्यं भविष्यच्च धर्मोऽर्थः काम इत्यपि
प्राणापानावुदानश्चाप्येत एव त्रयो गुणाः

^{१४.३९.२२}यत्किंचिदिह वै लोके सर्वमेष्वेव तत्त्रिषु
त्रयो गुणाः प्रवर्तन्ते अव्यक्ता नित्यमेव तु
सत्त्वं रजस्तमश्चैव गुणसर्गः सनातनः

^{१४.३९.२३}तमोऽव्यक्तं शिवं नित्यमजं योनिः सनातनः
प्रकृतिर्विकारः प्रलयः प्रधानं प्रभवाप्ययौ

^{१४.३९.२४}अनुद्रिक्तमनूनं च ह्यकम्पमचलं ध्रुवम्
सदसच्चैव तत्सर्वमव्यक्तं त्रिगुणं स्मृतम्
ज्ञेयानि नामधेयानि नरैरध्यात्मचिन्तकैः

^{१४.३९.२५}अव्यक्तनामानि गुणांश्च तत्त्वतो; यो वेद सर्वाणि गतीश्च केवलाः
विमुक्तदेहः प्रविभागतत्त्ववि;त्स मुच्यते सर्वगुणैर्निरामयः