^{१४.९३.१}नकुल उवाच

^{१४.९३.२}हन्त वो वर्तयिष्यामि दानस्य परमं फलम्
न्यायलब्धस्य सूक्ष्मस्य विप्रदत्तस्य यद्द्विजाः

^{१४.९३.३}धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे धर्मज्ञैर्बहुभिर्वृते
उञ्छवृत्तिर्द्विजः कश्चित्कापोतिरभवत्पुरा

^{१४.९३.४}सभार्यः सह पुत्रेण सस्नुषस्तपसि स्थितः
वधूचतुर्थो वृद्धः स धर्मात्मा नियतेन्द्रियः

^{१४.९३.५}षष्ठे काले तदा विप्रो भुङ्क्ते तैः सह सुव्रतः
षष्ठे काले कदाचिच्च तस्याहारो न विद्यते
भुङ्क्तेऽन्यस्मिन्कदाचित्स षष्ठे काले द्विजोत्तमः

^{१४.९३.६}कपोतधर्मिणस्तस्य दुर्भिक्षे सति दारुणे
नाविद्यत तदा विप्राः संचयस्तान्निबोधत
क्षीणौषधिसमावायो द्रव्यहीनोऽभवत्तदा

^{१४.९३.७}काले कालेऽस्य संप्राप्ते नैव विद्येत भोजनम्
क्षुधापरिगताः सर्वे प्रातिष्ठन्त तदा तु ते

^{१४.९३.८}उञ्छंस्तदा शुक्लपक्षे मध्यं तपति भास्करे
उष्णार्तश्च क्षुधार्तश्च स विप्रस्तपसि स्थितः
उञ्छमप्राप्तवानेव सार्धं परिजनेन ह

^{१४.९३.९}स तथैव क्षुधाविष्टः स्पृष्ट्वा तोयं यथाविधि
क्षपयामास तं कालं कृच्छ्रप्राणो द्विजोत्तमः

^{१४.९३.१०}अथ षष्ठे गते काले यवप्रस्थमुपार्जयत्
यवप्रस्थं च ते सक्तूनकुर्वन्त तपस्विनः

^{१४.९३.११}कृतजप्याह्विकास्ते तु हुत्वा वह्निं यथाविधि
कुडवं कुडवं सर्वे व्यभजन्त तपस्विनः

^{१४.९३.१२}अथागच्छद्द्विजः कश्चिदतिथिर्भुञ्जतां तदा
ते तं दृष्ट्वातिथिं तत्र प्रहृष्टमनसोऽभवन्

^{१४.९३.१३}तेऽभिवाद्य सुखप्रश्नं पृष्ट्वा तमतिथिं तदा
विशुद्धमनसो दान्ताः श्रद्धादमसमन्विताः

^{१४.९३.१४}अनसूयवो गतक्रोधाः साधवो गतमत्सराः
त्यक्तमाना जितक्रोधा धर्मज्ञा द्विजसत्तमाः

^{१४.९३.१५}सब्रह्मचर्यं स्वं गोत्रं समाख्याय परस्परम्
कुटीं प्रवेशयामासुः क्षुधार्तमतिथिं तदा

^{१४.९३.१६}इदमर्घ्यं च पाद्यं च बृसी चेयं तवानघ
शुचयः सक्तवश्चेमे नियमोपार्जिताः प्रभो
प्रतिगृह्णीष्व भद्रं ते मया दत्ता द्विजोत्तम

^{१४.९३.१७}इत्युक्तः प्रतिगृह्याथ सक्तूनां कुडवं द्विजः
भक्षयामास राजेन्द्र न च तुष्टिं जगाम सः

^{१४.९३.१८}स उञ्छवृत्तिः तं प्रेक्ष्य क्षुधापरिगतं द्विजम्
आहारं चिन्तयामास कथं तुष्टो भवेदिति

^{१४.९३.१९}तस्य भार्याब्रवीद्राजन्मद्भागो दीयतामिति
गच्छत्वेष यथाकामं संतुष्टो द्विजसत्तमः

^{१४.९३.२०}इति ब्रुवन्तीं तां साध्वीं धर्मात्मा स द्विजर्षभः
क्षुधापरिगतां ज्ञात्वा सक्तूंस्तान्नाभ्यनन्दत

^{१४.९३.२१}जानन्वृद्धां क्षुधार्तां च श्रान्तां ग्लानां तपस्विनीम्
त्वगस्थिभूतां वेपन्तीं ततो भार्यामुवाच ताम्

^{१४.९३.२२}अपि कीटपतंगानां मृगाणां चैव शोभने
स्त्रियो रक्ष्याश्च पोष्याश्च नैवं त्वं वक्तुमर्हसि

^{१४.९३.२३}अनुकम्पितो नरो नार्या पुष्टो रक्षित एव च
प्रपतेद्यशसो दीप्तान्न च लोकानवाप्नुयात्

^{१४.९३.२४}इत्युक्ता सा ततः प्राह धर्मार्थौ नौ समौ द्विज
सक्तुप्रस्थचतुर्भागं गृहाणेमं प्रसीद मे

^{१४.९३.२५}सत्यं रतिश्च धर्मश्च स्वर्गश्च गुणनिर्जितः
स्त्रीणां पतिसमाधीनं काङ्क्षितं च द्विजोत्तम

^{१४.९३.२६}ऋतुर्मातुः पितुर्बीजं दैवतं परमं पतिः
भर्तुः प्रसादात्स्त्रीणां वै रतिः पुत्रफलं तथा

^{१४.९३.२७}पालनाद्धि पतिस्त्वं मे भर्तासि भरणान्मम
पुत्रप्रदानाद्वरदस्तस्मात्सक्तून्गृहाण मे

^{१४.९३.२८}जरापरिगतो वृद्धः क्षुधार्तो दुर्बलो भृशम्
उपवासपरिश्रान्तो यदा त्वमपि कर्शितः

^{१४.९३.२९}इत्युक्तः स तया सक्तून्प्रगृह्येदं वचोऽब्रवीत्
द्विज सक्तूनिमान्भूयः प्रतिगृह्णीष्व सत्तम

^{१४.९३.३०}स तान्प्रगृह्य भुक्त्वा च न तुष्टिमगमद्द्विजः
तमुञ्छवृत्तिरालक्ष्य ततश्चिन्तापरोऽभवत्

^{१४.९३.३१}पुत्र उवाच

^{१४.९३.३२}सक्तूनिमान्प्रगृह्य त्वं देहि विप्राय सत्तम
इत्येवं सुकृतं मन्ये तस्मादेतत्करोम्यहम्

^{१४.९३.३३}भवान्हि परिपाल्यो मे सर्वयत्नैर्द्विजोत्तम
साधूनां काङ्क्षितं ह्येतत्पितुर्वृद्धस्य पोषणम्

^{१४.९३.३४}पुत्रार्थो विहितो ह्येष स्थाविर्ये परिपालनम्
श्रुतिरेषा हि विप्रर्षे त्रिषु लोकेषु विश्रुता

^{१४.९३.३५}प्राणधारणमात्रेण शक्यं कर्तुं तपस्त्वया
प्राणो हि परमो धर्मः स्थितो देहेषु देहिनाम्

^{१४.९३.३६}पितोवाच

^{१४.९३.३७}अपि वर्षसहस्री त्वं बाल एव मतो मम
उत्पाद्य पुत्रं हि पिता कृतकृत्यो भवत्युत

^{१४.९३.३८}बालानां क्षुद्बलवती जानाम्येतदहं विभो
वृद्धोऽहं धारयिष्यामि त्वं बली भव पुत्रक

^{१४.९३.३९}जीर्णेन वयसा पुत्र न मा क्षुद्बाधतेऽपि च
दीर्घकालं तपस्तप्तं न मे मरणतो भयम्

^{१४.९३.४०}पुत्र उवाच

^{१४.९३.४१}अपत्यमस्मि ते पुत्रस्त्राणात्पुत्रो हि विश्रुतः
आत्मा पुत्रः स्मृतस्तस्मात्त्राह्यात्मानमिहात्मना

^{१४.९३.४२}पितोवाच

^{१४.९३.४३}रूपेण सदृशस्त्वं मे शीलेन च दमेन च
परीक्षितश्च बहुधा सक्तूनादद्मि ते ततः

^{१४.९३.४४}इत्युक्त्वादाय तान्सक्तून्प्रीतात्मा द्विजसत्तमः
प्रहसन्निव विप्राय स तस्मै प्रददौ तदा

^{१४.९३.४५}भुक्त्वा तानपि सक्तून्स नैव तुष्टो बभूव ह
उञ्छवृत्तिस्तु सव्रीडो बभूव द्विजसत्तमः

^{१४.९३.४६}तं वै वधूः स्थिता साध्वी ब्राह्मणप्रियकाम्यया
सक्तूनादाय संहृष्टा गुरुं तं वाक्यमब्रवीत्

^{१४.९३.४७}संतानात्तव संतानं मम विप्र भविष्यति
सक्तूनिमानतिथये गृहीत्वा त्वं प्रयच्छ मे

^{१४.९३.४८}तव प्रसवनिर्वृत्या मम लोकाः किलाक्षयाः
पौत्रेण तानवाप्नोति यत्र गत्वा न शोचति

^{१४.९३.४९}धर्माद्या हि यथा त्रेता वह्नित्रेता तथैव च
तथैव पुत्रपौत्राणां स्वर्गे त्रेता किलाक्षया

^{१४.९३.५०}पितॄंस्त्राणात्तारयति पुत्र इत्यनुशुश्रुम
पुत्रपौत्रैश्च नियतं साधुलोकानुपाश्नुते

^{१४.९३.५१}श्वशुर उवाच

^{१४.९३.५२}वातातपविशीर्णाङ्गीं त्वां विवर्णां निरीक्ष्य वै
कर्शितां सुव्रताचारे क्षुधाविह्वलचेतसम्

^{१४.९३.५३}कथं सक्तून्ग्रहीष्यामि भूत्वा धर्मोपघातकः
कल्याणवृत्ते कल्याणि नैवं त्वं वक्तुमर्हसि

^{१४.९३.५४}षष्ठे काले व्रतवतीं शीलशौचसमन्विताम्
कृच्छ्रवृत्तिं निराहारां द्रक्ष्यामि त्वां कथं न्वहम्

^{१४.९३.५५}बाला क्षुधार्ता नारी च रक्ष्या त्वं सततं मया
उपवासपरिश्रान्ता त्वं हि बान्धवनन्दिनी

^{१४.९३.५६}स्नुषोवाच

^{१४.९३.५७}गुरोर्मम गुरुस्त्वं वै यतो दैवतदैवतम्
देवातिदेवस्तस्मात्त्वं सक्तूनादत्स्व मे विभो

^{१४.९३.५८}देहः प्राणश्च धर्मश्च शुश्रूषार्थमिदं गुरोः
तव विप्र प्रसादेन लोकान्प्राप्स्याम्यभीप्सितान्

^{१४.९३.५९}अवेक्ष्या इति कृत्वा त्वं दृढभक्त्येति वा द्विज
चिन्त्या ममेयमिति वा सक्तूनादातुमर्हसि

^{१४.९३.६०}श्वशुर उवाच

^{१४.९३.६१}अनेन नित्यं साध्वी त्वं शीलवृत्तेन शोभसे
या त्वं धर्मव्रतोपेता गुरुवृत्तिमवेक्षसे

^{१४.९३.६२}तस्मात्सक्तून्ग्रहीष्यामि वधूर्नार्हसि वञ्चनाम्
गणयित्वा महाभागे त्वं हि धर्मभृतां वरा

^{१४.९३.६३}इत्युक्त्वा तानुपादाय सक्तून्प्रादाद्द्विजातये
ततस्तुष्टोऽभवद्विप्रस्तस्य साधोर्महात्मनः

^{१४.९३.६४}प्रीतात्मा स तु तं वाक्यमिदमाह द्विजर्षभम्
वाग्मी तदा द्विजश्रेष्ठो धर्मः पुरुषविग्रहः

^{१४.९३.६५}शुद्धेन तव दानेन न्यायोपात्तेन यत्नतः
यथाशक्ति विमुक्तेन प्रीतोऽस्मि द्विजसत्तम

^{१४.९३.६६}अहो दानं घुष्यते ते स्वर्गे स्वर्गनिवासिभिः
गगनात्पुष्पवर्षं च पश्यस्व पतितं भुवि

^{१४.९३.६७}सुरर्षिदेवगन्धर्वा ये च देवपुरःसराः
स्तुवन्तो देवदूताश्च स्थिता दानेन विस्मिताः

^{१४.९३.६८}ब्रह्मर्षयो विमानस्था ब्रह्मलोकगताश्च ये
काङ्क्षन्ते दर्शनं तुभ्यं दिवं गच्छ द्विजर्षभ

^{१४.९३.६९}पितृलोकगताः सर्वे तारिताः पितरस्त्वया
अनागताश्च बहवः सुबहूनि युगानि च

^{१४.९३.७०}ब्रह्मचर्येण यज्ञेन दानेन तपसा तथा
अगह्वरेण धर्मेण तस्माद्गच्छ दिवं द्विज

^{१४.९३.७१}श्रद्धया परया यस्त्वं तपश्चरसि सुव्रत
तस्माद्देवास्तवानेन प्रीता द्विजवरोत्तम

^{१४.९३.७२}सर्वस्वमेतद्यस्मात्ते त्यक्तं शुद्धेन चेतसा
कृच्छ्रकाले ततः स्वर्गो जितोऽयं तव कर्मणा

^{१४.९३.७३}क्षुधा निर्णुदति प्रज्ञां धर्म्यां बुद्धिं व्यपोहति
क्षुधापरिगतज्ञानो धृतिं त्यजति चैव ह

^{१४.९३.७४}बुभुक्षां जयते यस्तु स स्वर्गं जयते ध्रुवम्
यदा दानरुचिर्भवति तदा धर्मो न सीदति

^{१४.९३.७५}अनवेक्ष्य सुतस्नेहं कलत्रस्नेहमेव च
धर्ममेव गुरुं ज्ञात्वा तृष्णा न गणिता त्वया

^{१४.९३.७६}द्रव्यागमो नृणां सूक्ष्मः पात्रे दानं ततः परम्
कालः परतरो दानाच्छ्रद्धा चापि ततः परा

^{१४.९३.७७}स्वर्गद्वारं सुसूक्ष्मं हि नरैर्मोहान्न दृश्यते
स्वर्गार्गलं लोभबीजं रागगुप्तं दुरासदम्

^{१४.९३.७८}तत्तु पश्यन्ति पुरुषा जितक्रोधा जितेन्द्रियाः
ब्राह्मणास्तपसा युक्ता यथाशक्तिप्रदायिनः

^{१४.९३.७९}सहस्रशक्तिश्च शतं शतशक्तिर्दशापि च
दद्यादपश्च यः शक्त्या सर्वे तुल्यफलाः स्मृताः

^{१४.९३.८०}रन्तिदेवो हि नृपतिरपः प्रादादकिंचनः
शुद्धेन मनसा विप्र नाकपृष्ठं ततो गतः

^{१४.९३.८१}न धर्मः प्रीयते तात दानैर्दत्तैर्महाफलैः
न्यायलब्धैर्यथा सूक्ष्मैः श्रद्धापूतैः स तुष्यति

^{१४.९३.८२}गोप्रदानसहस्राणि द्विजेभ्योऽदान्नृगो नृपः
एकां दत्त्वा स पारक्यां नरकं समवाप्तवान्

^{१४.९३.८३}आत्ममांसप्रदानेन शिबिरौशीनरो नृपः
प्राप्य पुण्यकृताँल्लोकान्मोदते दिवि सुव्रतः

^{१४.९३.८४}विभवे न नृणां पुण्यं स्वशक्त्या स्वर्जितं सताम्
न यज्ञैर्विविधैर्विप्र यथान्यायेन संचितैः

^{१४.९३.८५}क्रोधो दानफलं हन्ति लोभात्स्वर्गं न गच्छति
न्यायवृत्तिर्हि तपसा दानवित्स्वर्गमश्नुते

^{१४.९३.८६}न राजसूयैर्बहुभिरिष्ट्वा विपुलदक्षिणैः
न चाश्वमेधैर्बहुभिः फलं सममिदं तव

^{१४.९३.८७}सक्तुप्रस्थेन हि जितो ब्रह्मलोकस्त्वयानघ
विरजो ब्रह्मभवनं गच्छ विप्र यथेच्छकम्

^{१४.९३.८८}सर्वेषां वो द्विजश्रेष्ठ दिव्यं यानमुपस्थितम्
आरोहत यथाकामं धर्मोऽस्मि द्विज पश्य माम्

^{१४.९३.८९}पावितो हि त्वया देहो लोके कीर्तिः स्थिरा च ते
सभार्यः सहपुत्रश्च सस्नुषश्च दिवं व्रज

^{१४.९३.९०}इत्युक्तवाक्यो धर्मेण यानमारुह्य स द्विजः
सभार्यः ससुतश्चापि सस्नुषश्च दिवं ययौ

^{१४.९३.९१}तस्मिन्विप्रे गते स्वर्गं ससुते सस्नुषे तदा
भार्याचतुर्थे धर्मज्ञे ततोऽहं निःसृतो बिलात्

^{१४.९३.९२}ततस्तु सक्तुगन्धेन क्लेदेन सलिलस्य च
दिव्यपुष्पावमर्दाच्च साधोर्दानलवैश्च तैः
विप्रस्य तपसा तस्य शिरो मे काञ्चनीकृतम्

^{१४.९३.९३}तस्य सत्याभिसंधस्य सूक्ष्मदानेन चैव ह
शरीरार्धं च मे विप्राः शातकुम्भमयं कृतम्
पश्यतेदं सुविपुलं तपसा तस्य धीमतः

^{१४.९३.९४}कथमेवंविधं मे स्यादन्यत्पार्श्वमिति द्विजाः
तपोवनानि यज्ञांश्च हृष्टोऽभ्येमि पुनः पुनः

^{१४.९३.९५}यज्ञं त्वहमिमं श्रुत्वा कुरुराजस्य धीमतः
आशया परया प्राप्तो न चाहं काञ्चनीकृतः

^{१४.९३.९६}ततो मयोक्तं तद्वाक्यं प्रहस्य द्विजसत्तमाः
सक्तुप्रस्थेन यज्ञोऽयं संमितो नेति सर्वथा

^{१४.९३.९७}सक्तुप्रस्थलवैस्तैर्हि तदाहं काञ्चनीकृतः
न हि यज्ञो महानेष सदृशस्तैर्मतो मम

^{१४.९३.९८}वैशंपायन उवाच

^{१४.९३.९९}इत्युक्त्वा नकुलः सर्वान्यज्ञे द्विजवरांस्तदा
जगामादर्शनं राजन्विप्रास्ते च ययुर्गृहान्

^{१४.९३.१००}एतत्ते सर्वमाख्यातं मया परपुरंजय
यदाश्चर्यमभूत्तस्मिन्वाजिमेधे महाक्रतौ

^{१४.९३.१०१}न विस्मयस्ते नृपते यज्ञे कार्यः कथंचन
ऋषिकोटिसहस्राणि तपोभिर्ये दिवं गताः

^{१४.९३.१०२}अद्रोहः सर्वभूतेषु संतोषः शीलमार्जवम्
तपो दमश्च सत्यं च दानं चेति समं मतम्