^{१६.८.१}वैशंपायन उवाच

^{१६.८.२}एवमुक्तः स बीभत्सुर्मातुलेन परंतपः
दुर्मना दीनमनसं वसुदेवमुवाच ह

^{१६.८.३}नाहं वृष्णिप्रवीरेण मधुभिश्चैव मातुल
विहीनां पृथिवीं द्रष्टुं शक्तश्चिरमिह प्रभो

^{१६.८.४}राजा च भीमसेनश्च सहदेवश्च पाण्डवः
नकुलो याज्ञसेनी च षडेकमनसो वयम्

^{१६.८.५}राज्ञः संक्रमणे चापि कालोऽयं वर्तते ध्रुवम्
तमिमं विद्धि संप्राप्तं कालं कालविदां वर

^{१६.८.६}सर्वथा वृष्णिदारांस्तु बालवृद्धांस्तथैव च
नयिष्ये परिगृह्याहमिन्द्रप्रस्थमरिंदम

^{१६.८.७}इत्युक्त्वा दारुकमिदं वाक्यमाह धनंजयः
अमात्यान्वृष्णिवीराणां द्रष्टुमिच्छामि माचिरम्

^{१६.८.८}इत्येवमुक्त्वा वचनं सुधर्मां यादवीं सभाम्
प्रविवेशार्जुनः शूरः शोचमानो महारथान्

^{१६.८.९}तमासनगतं तत्र सर्वाः प्रकृतयस्तथा
ब्राह्मणा नैगमाश्चैव परिवार्योपतस्थिरे

^{१६.८.१०}तान्दीनमनसः सर्वान्निभृतान्गतचेतसः
उवाचेदं वचः पार्थः स्वयं दीनतरस्तदा

^{१६.८.११}शक्रप्रस्थमहं नेष्ये वृष्ण्यन्धकजनं स्वयम्
इदं तु नगरं सर्वं समुद्रः प्लावयिष्यति

^{१६.८.१२}सज्जीकुरुत यानानि रत्नानि विविधानि च
वज्रोऽयं भवतां राजा शक्रप्रस्थे भविष्यति

^{१६.८.१३}सप्तमे दिवसे चैव रवौ विमल उद्गते
बहिर्वत्स्यामहे सर्वे सज्जीभवत माचिरम्

^{१६.८.१४}इत्युक्तास्तेन ते पौराः पार्थेनाक्लिष्टकर्मणा
सज्जमाशु ततश्चक्रुः स्वसिद्ध्यर्थं समुत्सुकाः

^{१६.८.१५}तां रात्रिमवसत्पार्थः केशवस्य निवेशने
महता शोकमोहेन सहसाभिपरिप्लुतः

^{१६.८.१६}श्वोभूतेऽथ ततः शौरिर्वसुदेवः प्रतापवान्
युक्त्वात्मानं महातेजा जगाम गतिमुत्तमाम्

^{१६.८.१७}ततः शब्दो महानासीद्वसुदेवस्य वेश्मनि
दारुणः क्रोशतीनां च रुदतीनां च योषिताम्

^{१६.८.१८}प्रकीर्णमूर्धजाः सर्वा विमुक्ताभरणस्रजः
उरांसि पाणिभिर्घ्नन्त्यो व्यलपन्करुणं स्त्रियः

^{१६.८.१९}तं देवकी च भद्रा च रोहिणी मदिरा तथा
अन्वारोढुं व्यवसिता भर्तारं योषितां वराः

^{१६.८.२०}ततः शौरिं नृयुक्तेन बहुमाल्येन भारत
यानेन महता पार्थो बहिर्निष्क्रामयत्तदा

^{१६.८.२१}तमन्वयुस्तत्र तत्र दुःखशोकसमाहताः
द्वारकावासिनः पौराः सर्व एव नरर्षभ

^{१६.८.२२}तस्याश्वमेधिकं छत्रं दीप्यमानाश्च पावकाः
पुरस्तात्तस्य यानस्य याजकाश्च ततो ययुः

^{१६.८.२३}अनुजग्मुश्च तं वीरं देव्यस्ता वै स्वलंकृताः
स्त्रीसहस्रैः परिवृता वधूभिश्च सहस्रशः

^{१६.८.२४}यस्तु देशः प्रियस्तस्य जीवतोऽभून्महात्मनः
तत्रैनमुपसंकल्प्य पितृमेधं प्रचक्रिरे

^{१६.८.२५}तं चिताग्निगतं वीरं शूरपुत्रं वराङ्गनाः
ततोऽन्वारुरुहुः पत्न्यश्चतस्रः पतिलोकगाः

^{१६.८.२६}तं वै चतसृभिः स्त्रीभिरन्वितं पाण्डुनन्दनः
अदाहयच्चन्दनैश्च गन्धैरुच्चावचैरपि

^{१६.८.२७}ततः प्रादुरभूच्छब्दः समिद्धस्य विभावसोः
सामगानां च निर्घोषो नराणां रुदतामपि

^{१६.८.२८}ततो वज्रप्रधानास्ते वृष्णिवीरकुमारकाः
सर्व एवोदकं चक्रुः स्त्रियश्चैव महात्मनः

^{१६.८.२९}अलुप्तधर्मस्तं धर्मं कारयित्वा स फल्गुनः
जगाम वृष्णयो यत्र विनष्टा भरतर्षभ

^{१६.८.३०}स तान्दृष्ट्वा निपतितान्कदने भृशदुःखितः
बभूवातीव कौरव्यः प्राप्तकालं चकार च

^{१६.८.३१}यथाप्रधानतश्चैव चक्रे सर्वाः क्रियास्तदा
ये हता ब्रह्मशापेन मुसलैरेरकोद्भवैः

^{१६.८.३२}ततः शरीरे रामस्य वासुदेवस्य चोभयोः
अन्विष्य दाहयामास पुरुषैराप्तकारिभिः

^{१६.८.३३}स तेषां विधिवत्कृत्वा प्रेतकार्याणि पाण्डवः
सप्तमे दिवसे प्रायाद्रथमारुह्य सत्वरः
अश्वयुक्तै रथैश्चापि गोखरोष्ट्रयुतैरपि

^{१६.८.३४}स्त्रियस्ता वृष्णिवीराणां रुदत्यः शोककर्शिताः
अनुजग्मुर्महात्मानं पाण्डुपुत्रं धनंजयम्

^{१६.८.३५}भृत्यास्त्वन्धकवृष्णीनां सादिनो रथिनश्च ये
वीरहीनं वृद्धबालं पौरजानपदास्तथा
ययुस्ते परिवार्याथ कलत्रं पार्थशासनात्

^{१६.८.३६}कुञ्जरैश्च गजारोहा ययुः शैलनिभैस्तथा
सपादरक्षैः संयुक्ताः सोत्तरायुधिका ययुः

^{१६.८.३७}पुत्राश्चान्धकवृष्णीनां सर्वे पार्थमनुव्रताः
ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः शूद्राश्चैव महाधनाः

^{१६.८.३८}दश षट्च सहस्राणि वासुदेवावरोधनम्
पुरस्कृत्य ययुर्वज्रं पौत्रं कृष्णस्य धीमतः

^{१६.८.३९}बहूनि च सहस्राणि प्रयुतान्यर्बुदानि च
भोजवृष्ण्यन्धकस्त्रीणां हतनाथानि निर्ययुः

^{१६.८.४०}तत्सागरसमप्रख्यं वृष्णिचक्रं महर्द्धिमत्
उवाह रथिनां श्रेष्ठः पार्थः परपुरंजयः

^{१६.८.४१}निर्याते तु जने तस्मिन्सागरो मकरालयः
द्वारकां रत्नसंपूर्णां जलेनाप्लावयत्तदा

^{१६.८.४२}तदद्भुतमभिप्रेक्ष्य द्वारकावासिनो जनाः
तूर्णात्तूर्णतरं जग्मुरहो दैवमिति ब्रुवन्

^{१६.८.४३}काननेषु च रम्येषु पर्वतेषु नदीषु च
निवसन्नानयामास वृष्णिदारान्धनंजयः

^{१६.८.४४}स पञ्चनदमासाद्य धीमानतिसमृद्धिमत्
देशे गोपशुधान्याढ्ये निवासमकरोत्प्रभुः

^{१६.८.४५}ततो लोभः समभवद्दस्यूनां निहतेश्वराः
दृष्ट्वा स्त्रियो नीयमानाः पार्थेनैकेन भारत

^{१६.८.४६}ततस्ते पापकर्माणो लोभोपहतचेतसः
आभीरा मन्त्रयामासुः समेत्याशुभदर्शनाः

^{१६.८.४७}अयमेकोऽर्जुनो योद्धा वृद्धबालं हतेश्वरम्
नयत्यस्मानतिक्रम्य योधाश्चेमे हतौजसः

^{१६.८.४८}ततो यष्टिप्रहरणा दस्यवस्ते सहस्रशः
अभ्यधावन्त वृष्णीनां तं जनं लोप्त्रहारिणः

^{१६.८.४९}महता सिंहनादेन द्रावयन्तः पृथग्जनम्
अभिपेतुर्धनार्थं ते कालपर्यायचोदिताः

^{१६.८.५०}ततो निवृत्तः कौन्तेयः सहसा सपदानुगः
उवाच तान्महाबाहुरर्जुनः प्रहसन्निव

^{१६.८.५१}निवर्तध्वमधर्मज्ञा यदि स्थ न मुमूर्षवः
नेदानीं शरनिर्भिन्नाः शोचध्वं निहता मया

^{१६.८.५२}तथोक्तास्तेन वीरेण कदर्थीकृत्य तद्वचः
अभिपेतुर्जनं मूढा वार्यमाणाः पुनः पुनः

^{१६.८.५३}ततोऽर्जुनो धनुर्दिव्यं गाण्डीवमजरं महत्
आरोपयितुमारेभे यत्नादिव कथंचन

^{१६.८.५४}चकार सज्यं कृच्छ्रेण संभ्रमे तुमुले सति
चिन्तयामास चास्त्राणि न च सस्मार तान्यपि

^{१६.८.५५}वैकृत्यं तन्महद्दृष्ट्वा भुजवीर्ये तथा युधि
दिव्यानां च महास्त्राणां विनाशाद्व्रीडितोऽभवत्

^{१६.८.५६}वृष्णियोधाश्च ते सर्वे गजाश्वरथयायिनः
न शेकुरावर्तयितुं ह्रियमाणं च तं जनम्

^{१६.८.५७}कलत्रस्य बहुत्वात्तु संपतत्सु ततस्ततः
प्रयत्नमकरोत्पार्थो जनस्य परिरक्षणे

^{१६.८.५८}मिषतां सर्वयोधानां ततस्ताः प्रमदोत्तमाः
समन्ततोऽवकृष्यन्त कामाच्चान्याः प्रवव्रजुः

^{१६.८.५९}ततो गाण्डीवनिर्मुक्तैः शरैः पार्थो धनंजयः
जघान दस्यून्सोद्वेगो वृष्णिभृत्यैः सह प्रभुः

^{१६.८.६०}क्षणेन तस्य ते राजन्क्षयं जग्मुरजिह्मगाः
अक्षया हि पुरा भूत्वा क्षीणाः क्षतजभोजनाः

^{१६.८.६१}स शरक्षयमासाद्य दुःखशोकसमाहतः
धनुष्कोट्या तदा दस्यूनवधीत्पाकशासनिः

^{१६.८.६२}प्रेक्षतस्त्वेव पार्थस्य वृष्ण्यन्धकवरस्त्रियः
जग्मुरादाय ते म्लेच्छाः समन्ताज्जनमेजय

^{१६.८.६३}धनंजयस्तु दैवं तन्मनसाचिन्तयत्प्रभुः
दुःखशोकसमाविष्टो निःश्वासपरमोऽभवत्

^{१६.८.६४}अस्त्राणां च प्रणाशेन बाहुवीर्यस्य संक्षयात्
धनुषश्चाविधेयत्वाच्छराणां संक्षयेण च

^{१६.८.६५}बभूव विमनाः पार्थो दैवमित्यनुचिन्तयन्
न्यवर्तत ततो राजन्नेदमस्तीति चाब्रवीत्

^{१६.८.६६}ततः स शेषमादाय कलत्रस्य महामतिः
हृतभूयिष्ठरत्नस्य कुरुक्षेत्रमवातरत्

^{१६.८.६७}एवं कलत्रमानीय वृष्णीनां हृतशेषितम्
न्यवेशयत कौरव्यस्तत्र तत्र धनंजयः

^{१६.८.६८}हार्दिक्यतनयं पार्थो नगरं मार्तिकावतम्
भोजराजकलत्रं च हृतशेषं नरोत्तमः

^{१६.८.६९}ततो वृद्धांश्च बालांश्च स्त्रियश्चादाय पाण्डवः
वीरैर्विहीनान्सर्वांस्ताञ्शक्रप्रस्थे न्यवेशयत्

^{१६.८.७०}यौयुधानिं सरस्वत्यां पुत्रं सात्यकिनः प्रियम्
न्यवेशयत धर्मात्मा वृद्धबालपुरस्कृतम्

^{१६.८.७१}इन्द्रप्रस्थे ददौ राज्यं वज्राय परवीरहा
वज्रेणाक्रूरदारास्तु वार्यमाणाः प्रवव्रजुः

^{१६.८.७२}रुक्मिणी त्वथ गान्धारी शैब्या हैमवतीत्यपि
देवी जाम्बवती चैव विविशुर्जातवेदसम्

^{१६.८.७३}सत्यभामा तथैवान्या देव्यः कृष्णस्य संमताः
वनं प्रविविशू राजंस्तापस्ये कृतनिश्चयाः

^{१६.८.७४}द्वारकावासिनो ये तु पुरुषाः पार्थमन्वयुः
यथार्हं संविभज्यैनान्वज्रे पर्यददज्जयः

^{१६.८.७५}स तत्कृत्वा प्राप्तकालं बाष्पेणापिहितोऽर्जुनः
कृष्णद्वैपायनं राजन्ददर्शासीनमाश्रमे