^{३.१७०.१}अर्जुन उवाच

^{३.१७०.२}निवर्तमानेन मया महद्दृष्टं ततोऽपरम्
पुरं कामचरं दिव्यं पावकार्कसमप्रभम्

^{३.१७०.३}द्रुमै रत्नमयैश्चैत्रैर्भास्वरैश्च पतत्रिभिः
पौलोमैः कालकेयैश्च नित्यहृष्टैरधिष्ठितम्

^{३.१७०.४}गोपुराट्टालकोपेतं चतुर्द्वारं दुरासदम्
सर्वरत्नमयं दिव्यमद्भुतोपमदर्शनम्
द्रुमैः पुष्पफलोपेतैर्दिव्यरत्नमयैर्वृतम्

^{३.१७०.५}तथा पतत्रिभिर्दिव्यैरुपेतं सुमनोहरैः
असुरैर्नित्यमुदितैः शूलर्ष्टिमुसलायुधैः
चापमुद्गरहस्तैश्च स्रग्विभिः सर्वतो वृतम्

^{३.१७०.६}तदहं प्रेक्ष्य दैत्यानां पुरमद्भुतदर्शनम्
अपृच्छं मातलिं राजन्किमिदं दृश्यतेति वै

^{३.१७०.७}मातलिरुवाच

^{३.१७०.८}पुलोमा नाम दैतेयी कालका च महासुरी
दिव्यं वर्षसहस्रं ते चेरतुः परमं तपः
तपसोऽन्ते ततस्ताभ्यां स्वयम्भूरददाद्वरम्

^{३.१७०.९}अगृह्णीतां वरं ते तु सुतानामल्पदुःखताम्
अवध्यतां च राजेन्द्र सुरराक्षसपन्नगैः

^{३.१७०.१०}रमणीयं पुरं चेदं खचरं सुकृतप्रभम्
सर्वरत्नैः समुदितं दुर्धर्षममरैरपि
सयक्षगन्धर्वगणैः पन्नगासुरराक्षसैः

^{३.१७०.११}सर्वकामगुणोपेतं वीतशोकमनामयम्
ब्रह्मणा भरतश्रेष्ठ कालकेयकृते कृतम्

^{३.१७०.१२}तदेतत्खचरं दिव्यं चरत्यमरवर्जितम्
पौलोमाध्युषितं वीर कालकेयैश्च दानवैः

^{३.१७०.१३}हिरण्यपुरमित्येतत्ख्यायते नगरं महत्
रक्षितं कालकेयैश्च पौलोमैश्च महासुरैः

^{३.१७०.१४}त एते मुदिता नित्यमवध्याः सर्वदैवतैः
निवसन्त्यत्र राजेन्द्र गतोद्वेगा निरुत्सुकाः
मानुषो मृत्युरेतेषां निर्दिष्टो ब्रह्मणा पुरा

^{३.१७०.१५}अर्जुन उवाच

^{३.१७०.१६}सुरासुरैरवध्यांस्तानहं ज्ञात्वा ततः प्रभो
अब्रुवं मातलिं हृष्टो याह्येतत्पुरमञ्जसा

^{३.१७०.१७}त्रिदशेशद्विषो यावत्क्षयमस्त्रैर्नयाम्यहम्
न कथंचिद्धि मे पापा न वध्या ये सुरद्विषः

^{३.१७०.१८}उवाह मां ततः शीघ्रं हिरण्यपुरमन्तिकात्
रथेन तेन दिव्येन हरियुक्तेन मातलिः

^{३.१७०.१९}ते मामालक्ष्य दैतेया विचित्राभरणाम्बराः
समुत्पेतुर्महावेगा रथानास्थाय दंशिताः

^{३.१७०.२०}ततो नालीकनाराचैर्भल्लशक्त्यृष्टितोमरैः
अभ्यघ्नन्दानवेन्द्रा मां क्रुद्धास्तीव्रपराक्रमाः

^{३.१७०.२१}तदहं चास्त्रवर्षेण महता प्रत्यवारयम्
शस्त्रवर्षं महद्राजन्विद्याबलमुपाश्रितः

^{३.१७०.२२}व्यामोहयं च तान्सर्वान्रथमार्गैश्चरन्रणे
तेऽन्योन्यमभिसंमूढाः पातयन्ति स्म दानवाः

^{३.१७०.२३}तेषामहं विमूढानामन्योन्यमभिधावताम्
शिरांसि विशिखैर्दीप्तैर्व्यहरं शतसंघशः

^{३.१७०.२४}ते वध्यमाना दैतेयाः पुरमास्थाय तत्पुनः
खमुत्पेतुः सनगरा मायामास्थाय दानवीम्

^{३.१७०.२५}ततोऽहं शरवर्षेण महता प्रत्यवारयम्
मार्गमावृत्य दैत्यानां गतिं चैषामवारयम्

^{३.१७०.२६}तत्पुरं खचरं दिव्यं कामगं दिव्यवर्चसम्
दैतेयैर्वरदानेन धार्यते स्म यथासुखम्

^{३.१७०.२७}अन्तर्भूमौ निपतितं पुनरूर्ध्वं प्रतिष्ठते
पुनस्तिर्यक्प्रयात्याशु पुनरप्सु निमज्जति

^{३.१७०.२८}अमरावतिसंकाशं पुरं कामगमं तु तत्
अहमस्त्रैर्बहुविधैः प्रत्यगृह्णं नराधिप

^{३.१७०.२९}ततोऽहं शरजालेन दिव्यास्त्रमुदितेन च
न्यगृह्णं सह दैतेयैस्तत्पुरं भरतर्षभ

^{३.१७०.३०}विक्षतं चायसैर्बाणैर्मत्प्रयुक्तैरजिह्मगैः
महीमभ्यपतद्राजन्प्रभग्नं पुरमासुरम्

^{३.१७०.३१}ते वध्यमाना मद्बाणैर्वज्रवेगैरयस्मयैः
पर्यभ्रमन्त वै राजन्नसुराः कालचोदिताः

^{३.१७०.३२}ततो मातलिरप्याशु पुरस्तान्निपतन्निव
महीमवातरत्क्षिप्रं रथेनादित्यवर्चसा

^{३.१७०.३३}ततो रथसहस्राणि षष्टिस्तेषाममर्षिणाम्
युयुत्सूनां मया सार्धं पर्यवर्तन्त भारत

^{३.१७०.३४}तानहं निशितैर्बाणैर्व्यधमं गार्ध्रवाजितैः
ते युद्धे संन्यवर्तन्त समुद्रस्य यथोर्मयः

^{३.१७०.३५}नेमे शक्या मानुषेण युद्धेनेति प्रचिन्त्य वै
ततोऽहमानुपूर्व्येण सर्वाण्यस्त्राण्ययोजयम्

^{३.१७०.३६}ततस्तानि सहस्राणि रथानां चित्रयोधिनाम्
अस्त्राणि मम दिव्यानि प्रत्यघ्नञ्शनकैरिव

^{३.१७०.३७}रथमार्गान्विचित्रांस्ते विचरन्तो महारथाः
प्रत्यदृश्यन्त संग्रामे शतशोऽथ सहस्रशः

^{३.१७०.३८}विचित्रमुकुटापीडा विचित्रकवचध्वजाः
विचित्राभरणाश्चैव नन्दयन्तीव मे मनः

^{३.१७०.३९}अहं तु शरवर्षैस्तानस्त्रप्रमुदितै रणे
नाशक्नुवं पीडयितुं ते तु मां पर्यपीडयन्

^{३.१७०.४०}तैः पीड्यमानो बहुभिः कृतास्त्रैः कुशलैर्युधि
व्यथितोऽस्मि महायुद्धे भयं चागान्महन्मम

^{३.१७०.४१}ततोऽहं देवदेवाय रुद्राय प्रणतो रणे
स्वस्ति भूतेभ्य इत्युक्त्वा महास्त्रं समयोजयम्
यत्तद्रौद्रमिति ख्यातं सर्वामित्रविनाशनम्

^{३.१७०.४२}ततोऽपश्यं त्रिशिरसं पुरुषं नवलोचनम्
त्रिमुखं षड्भुजं दीप्तमर्कज्वलनमूर्धजम्
लेलिहानैर्महानागैः कृतशीर्षममित्रहन्

^{३.१७०.४३}विभीस्ततस्तदस्त्रं तु घोरं रौद्रं सनातनम्
दृष्ट्वा गाण्डीवसंयोगमानीय भरतर्षभ

^{३.१७०.४४}नमस्कृत्वा त्रिनेत्राय शर्वायामिततेजसे
मुक्तवान्दानवेन्द्राणां पराभावाय भारत

^{३.१७०.४५}मुक्तमात्रे ततस्तस्मिन्रूपाण्यासन्सहस्रशः
मृगाणामथ सिंहानां व्याघ्राणां च विशां पते
ऋक्षाणां महिषाणां च पन्नगानां तथा गवाम्

^{३.१७०.४६}गजानां सृमराणां च शरभाणां च सर्वशः
ऋषभाणां वराहाणां मार्जाराणां तथैव च
शालावृकाणां प्रेतानां भुरुण्डानां च सर्वशः

^{३.१७०.४७}गृध्राणां गरुडानां च मकराणां तथैव च
पिशाचानां सयक्षाणां तथैव च सुरद्विषाम्

^{३.१७०.४८}गुह्यकानां च संग्रामे नैरृतानां तथैव च
झषाणां गजवक्त्राणामुलूकानां तथैव च

^{३.१७०.४९}मीनकूर्मसमूहानां नानाशस्त्रासिपाणिनाम्
तथैव यातु धानानां गदामुद्गरधारिणाम्

^{३.१७०.५०}एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्नानारूपधरैस्तथा
सर्वमासीज्जगद्व्याप्तं तस्मिन्नस्त्रे विसर्जिते

^{३.१७०.५१}त्रिशिरोभिश्चतुर्दंष्ट्रैश्चतुरास्यैश्चतुर्भुजैः
अनेकरूपसंयुक्तैर्मांसमेदोवसाशिभिः
अभीक्ष्णं वध्यमानास्ते दानवा ये समागताः

^{३.१७०.५२}अर्कज्वलनतेजोभिर्वज्राशनिसमप्रभैः
अद्रिसारमयैश्चान्यैर्बाणैररिविदारणैः
न्यहनं दानवान्सर्वान्मुहूर्तेनैव भारत

^{३.१७०.५३}गाण्डीवास्त्रप्रणुन्नांस्तान्गतासून्नभसश्च्युतान्
दृष्ट्वाहं प्राणमं भूयस्त्रिपुरघ्नाय वेधसे

^{३.१७०.५४}तथा रौद्रास्त्रनिष्पिष्टान्दिव्याभरणभूषितान्
निशाम्य परमं हर्षमगमद्देवसारथिः

^{३.१७०.५५}तदसह्यं कृतं कर्म देवैरपि दुरासदम्
दृष्ट्वा मां पूजयामास मातलिः शक्रसारथिः

^{३.१७०.५६}उवाच चेदं वचनं प्रीयमाणः कृताञ्जलिः
सुरासुरैरसह्यं हि कर्म यत्साधितं त्वया
न ह्येतत्संयुगे कर्तुमपि शक्तः सुरेश्वरः

^{३.१७०.५७}सुरासुरैरवध्यं हि पुरमेतत्खगं महत्
त्वया विमथितं वीर स्ववीर्यास्त्रतपोबलात्

^{३.१७०.५८}विध्वस्तेऽथ पुरे तस्मिन्दानवेषु हतेषु च
विनदन्त्यः स्त्रियः सर्वा निष्पेतुर्नगराद्बहिः

^{३.१७०.५९}प्रकीर्णकेश्यो व्यथिताः कुरर्य इव दुःखिताः
पेतुः पुत्रान्पितॄन्भ्रातॄञ्शोचमाना महीतले

^{३.१७०.६०}रुदन्त्यो दीनकण्ठ्यस्ता विनदन्त्यो हतेश्वराः
उरांसि पाणिभिर्घ्नन्त्यः प्रस्रस्तस्रग्विभूषणाः

^{३.१७०.६१}तच्छोकयुक्तमश्रीकं दुःखदैन्यसमाहतम्
न बभौ दानवपुरं हतत्विट्कं हतेश्वरम्

^{३.१७०.६२}गन्धर्वनगराकारं हतनागमिव ह्रदम्
शुष्कवृक्षमिवारण्यमदृश्यमभवत्पुरम्

^{३.१७०.६३}मां तु संहृष्टमनसं क्षिप्रं मातलिरानयत्
देवराजस्य भवनं कृतकर्माणमाहवात्

^{३.१७०.६४}हिरण्यपुरमारुज्य निहत्य च महासुरान्
निवातकवचांश्चैव ततोऽहं शक्रमागमम्

^{३.१७०.६५}मम कर्म च देवेन्द्रं मातलिर्विस्तरेण तत्
सर्वं विश्रावयामास यथा भूतं महाद्युते

^{३.१७०.६६}हिरण्यपुरघातं च मायानां च निवारणम्
निवातकवचानां च वधं संख्ये महौजसाम्

^{३.१७०.६७}तच्छ्रुत्वा भगवान्प्रीतः सहस्राक्षः पुरंदरः
मरुद्भिः सहितः श्रीमान्साधु साध्वित्यथाब्रवीत्

^{३.१७०.६८}ततो मां देवराजो वै समाश्वास्य पुनः पुनः
अब्रवीद्विबुधैः सार्धमिदं सुमधुरं वचः

^{३.१७०.६९}अतिदेवासुरं कर्म कृतमेतत्त्वया रणे
गुर्वर्थश्च महान्पार्थ कृतः शत्रून्घ्नता मम

^{३.१७०.७०}एवमेव सदा भाव्यं स्थिरेणाजौ धनंजय
असंमूढेन चास्त्राणां कर्तव्यं प्रतिपादनम्

^{३.१७०.७१}अविषह्यो रणे हि त्वं देवदानवराक्षसैः
सयक्षासुरगन्धर्वैः सपक्षिगणपन्नगैः

^{३.१७०.७२}वसुधां चापि कौन्तेय त्वद्बाहुबलनिर्जिताम्
पालयिष्यति धर्मात्मा कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः