^{३.१७८.१}युधिष्ठिर उवाच

^{३.१७८.२}भवानेतादृशो लोके वेदवेदाङ्गपारगः
ब्रूहि किं कुर्वतः कर्म भवेद्गतिरनुत्तमा

^{३.१७८.३}सर्प उवाच

^{३.१७८.४}पात्रे दत्त्वा प्रियाण्युक्त्वा सत्यमुक्त्वा च भारत
अहिंसानिरतः स्वर्गं गच्छेदिति मतिर्मम

^{३.१७८.५}युधिष्ठिर उवाच

^{३.१७८.६}दानाद्वा सर्प सत्याद्वा किमतो गुरु दृश्यते
अहिंसाप्रिययोश्चैव गुरुलाघवमुच्यताम्

^{३.१७८.७}सर्प उवाच

^{३.१७८.८}दाने रतत्वं सत्यं च अहिंसा प्रियमेव च
एषां कार्यगरीयस्त्वाद्दृश्यते गुरुलाघवम्

^{३.१७८.९}कस्माच्चिद्दानयोगाद्धि सत्यमेव विशिष्यते
सत्यवाक्याच्च राजेन्द्र किंचिद्दानं विशिष्यते

^{३.१७८.१०}एवमेव महेष्वास प्रियवाक्यान्महीपते
अहिंसा दृश्यते गुर्वी ततश्च प्रियमिष्यते

^{३.१७८.११}एवमेतद्भवेद्राजन्कार्यापेक्षमनन्तरम्
यदभिप्रेतमन्यत्ते ब्रूहि यावद्ब्रवीम्यहम्

^{३.१७८.१२}युधिष्ठिर उवाच

^{३.१७८.१३}कथं स्वर्गे गतिः सर्प कर्मणां च फलं ध्रुवम्
अशरीरस्य दृश्येत विषयांश्च ब्रवीहि मे

^{३.१७८.१४}सर्प उवाच

^{३.१७८.१५}तिस्रो वै गतयो राजन्परिदृष्टाः स्वकर्मभिः
मानुष्यं स्वर्गवासश्च तिर्यग्योनिश्च तत्त्रिधा

^{३.१७८.१६}तत्र वै मानुषाल्लोकाद्दानादिभिरतन्द्रितः
अहिंसार्थसमायुक्तैः कारणैः स्वर्गमश्नुते

^{३.१७८.१७}विपरीतैश्च राजेन्द्र कारणैर्मानुषो भवेत्
तिर्यग्योनिस्तथा तात विशेषश्चात्र वक्ष्यते

^{३.१७८.१८}कामक्रोधसमायुक्तो हिंसालोभसमन्वितः
मनुष्यत्वात्परिभ्रष्टस्तिर्यग्योनौ प्रसूयते

^{३.१७८.१९}तिर्यग्योन्यां पृथग्भावो मनुष्यत्वे विधीयते
गवादिभ्यस्तथाश्वेभ्यो देवत्वमपि दृश्यते

^{३.१७८.२०}सोऽयमेता गतीः सर्वा जन्तुश्चरति कार्यवान्
नित्ये महति चात्मानमवस्थापयते नृप

^{३.१७८.२१}जातो जातश्च बलवान्भुङ्क्ते चात्मा स देहवान्
फलार्थस्तात निष्पृक्तः प्रजालक्षणभावनः

^{३.१७८.२२}युधिष्ठिर उवाच

^{३.१७८.२३}शब्दे स्पर्शे च रूपे च तथैव रसगन्धयोः
तस्याधिष्ठानमव्यग्रं ब्रूहि सर्प यथातथम्

^{३.१७८.२४}किं न गृह्णासि विषयान्युगपत्त्वं महामते
एतावदुच्यतां चोक्तं सर्वं पन्नगसत्तम

^{३.१७८.२५}सर्प उवाच

^{३.१७८.२६}यदात्मद्रव्यमायुष्मन्देहसंश्रयणान्वितम्
करणाधिष्ठितं भोगानुपभुङ्क्ते यथाविधि

^{३.१७८.२७}ज्ञानं चैवात्र बुद्धिश्च मनश्च भरतर्षभ
तस्य भोगाधिकरणे करणानि निबोध मे

^{३.१७८.२८}मनसा तात पर्येति क्रमशो विषयानिमान्
विषयायतनस्थेन भूतात्मा क्षेत्रनिःसृतः

^{३.१७८.२९}अत्र चापि नरव्याघ्र मनो जन्तोर्विधीयते
तस्माद्युगपदस्यात्र ग्रहणं नोपपद्यते

^{३.१७८.३०}स आत्मा पुरुषव्याघ्र भ्रुवोरन्तरमाश्रितः
द्रव्येषु सृजते बुद्धिं विविधेषु परावराम्

^{३.१७८.३१}बुद्धेरुत्तरकालं च वेदना दृश्यते बुधैः
एष वै राजशार्दूल विधिः क्षेत्रज्ञभावनः

^{३.१७८.३२}युधिष्ठिर उवाच

^{३.१७८.३३}मनसश्चापि बुद्धेश्च ब्रूहि मे लक्षणं परम्
एतदध्यात्मविदुषां परं कार्यं विधीयते

^{३.१७८.३४}सर्प उवाच

^{३.१७८.३५}बुद्धिरात्मानुगा तात उत्पातेन विधीयते
तदाश्रिता हि संज्ञैषा विधिस्तस्यैषणे भवेत्

^{३.१७८.३६}बुद्धेर्गुणविधिर्नास्ति मनस्तु गुणवद्भवेत्
बुद्धिरुत्पद्यते कार्ये मनस्तूत्पन्नमेव हि

^{३.१७८.३७}एतद्विशेषणं तात मनोबुद्ध्योर्मयेरितम्
त्वमप्यत्राभिसंबुद्धः कथं वा मन्यते भवान्

^{३.१७८.३८}युधिष्ठिर उवाच

^{३.१७८.३९}अहो बुद्धिमतां श्रेष्ठ शुभा बुद्धिरियं तव
विदितं वेदितव्यं ते कस्मान्मामनुपृच्छसि

^{३.१७८.४०}सर्वज्ञं त्वां कथं मोह आविशत्स्वर्गवासिनम्
एवमद्भुतकर्माणमिति मे संशयो महान्

^{३.१७८.४१}सर्प उवाच

^{३.१७८.४२}सुप्रज्ञमपि चेच्छूरमृद्धिर्मोहयते नरम्
वर्तमानः सुखे सर्वो नावैतीति मतिर्मम

^{३.१७८.४३}सोऽहमैश्वर्यमोहेन मदाविष्टो युधिष्ठिर
पतितः प्रतिसंबुद्धस्त्वां तु संबोधयाम्यहम्

^{३.१७८.४४}कृतं कार्यं महाराज त्वया मम परंतप
क्षीणः शापः सुकृच्छ्रो मे त्वया संभाष्य साधुना

^{३.१७८.४५}अहं हि दिवि दिव्येन विमानेन चरन्पुरा
अभिमानेन मत्तः सन्कंचिन्नान्यमचिन्तयम्

^{३.१७८.४६}ब्रह्मर्षिदेवगन्धर्वयक्षराक्षसकिंनराः
करान्मम प्रयच्छन्ति सर्वे त्रैलोक्यवासिनः

^{३.१७८.४७}चक्षुषा यं प्रपश्यामि प्राणिनं पृथिवीपते
तस्य तेजो हराम्याशु तद्धि दृष्टिबलं मम

^{३.१७८.४८}ब्रह्मर्षीणां सहस्रं हि उवाह शिबिकां मम
स मामपनयो राजन्भ्रंशयामास वै श्रियः

^{३.१७८.४९}तत्र ह्यगस्त्यः पादेन वहन्स्पृष्टो मया मुनिः
अदृष्टेन ततोऽस्म्युक्तो ध्वंस सर्पेति वै रुषा

^{३.१७८.५०}ततस्तस्माद्विमानाग्रात्प्रच्युतश्च्युतभूषणः
प्रपतन्बुबुधेऽऽत्मानं व्यालीभूतमधोमुखम्

^{३.१७८.५१}अयाचं तमहं विप्रं शापस्यान्तो भवेदिति
अज्ञानात्संप्रवृत्तस्य भगवन्क्षन्तुमर्हसि

^{३.१७८.५२}ततः स मामुवाचेदं प्रपतन्तं कृपान्वितः
युधिष्ठिरो धर्मराजः शापात्त्वां मोक्षयिष्यति

^{३.१७८.५३}अभिमानस्य घोरस्य बलस्य च नराधिप
फले क्षीणे महाराज फलं पुण्यमवाप्स्यसि

^{३.१७८.५४}ततो मे विस्मयो जातस्तद्दृष्ट्वा तपसो बलम्
ब्रह्म च ब्राह्मणत्वं च येन त्वाहमचूचुदम्

^{३.१७८.५५}सत्यं दमस्तपो योगमहिंसा दाननित्यता
साधकानि सदा पुंसां न जातिर्न कुलं नृप

^{३.१७८.५६}अरिष्ट एष ते भ्राता भीमो मुक्तो महाभुजः
स्वस्ति तेऽस्तु महाराज गमिष्यामि दिवं पुनः

^{३.१७८.५७}वैशंपायन उवाच

^{३.१७८.५८}इत्युक्त्वाजगरं देहं त्यक्त्वा स नहुषो नृपः
दिव्यं वपुः समास्थाय गतस्त्रिदिवमेव ह

^{३.१७८.५९}युधिष्ठिरोऽपि धर्मात्मा भ्रात्रा भीमेन संगतः
धौम्येन सहितः श्रीमानाश्रमं पुनरभ्यगात्

^{३.१७८.६०}ततो द्विजेभ्यः सर्वेभ्यः समेतेभ्यो यथातथम्
कथयामास तत्सर्वं धर्मराजो युधिष्ठिरः

^{३.१७८.६१}तच्छ्रुत्वा ते द्विजाः सर्वे भ्रातरश्चास्य ते त्रयः
आसन्सुव्रीडिता राजन्द्रौपदी च यशस्विनी

^{३.१७८.६२}ते तु सर्वे द्विजश्रेष्ठाः पाण्डवानां हितेप्सया
मैवमित्यब्रुवन्भीमं गर्हयन्तोऽस्य साहसम्

^{३.१७८.६३}पाण्डवास्तु भयान्मुक्तं प्रेक्ष्य भीमं महाबलम्
हर्षमाहारयां चक्रुर्विजह्रुश्च मुदा युताः