^{३.१८१.१}वैशंपायन उवाच

^{३.१८१.२}तं विवक्षन्तमालक्ष्य कुरुराजो महामुनिम्
कथासंजननार्थाय चोदयामास पाण्डवः

^{३.१८१.३}भवान्दैवतदैत्यानामृषीणां च महात्मनाम्
राजर्षीणां च सर्वेषां चरितज्ञः सनातनः

^{३.१८१.४}सेव्यश्चोपासितव्यश्च मतो नः काङ्क्षितश्चिरम्
अयं च देवकीपुत्रः प्राप्तोऽस्मानवलोककः

^{३.१८१.५}भवत्येव हि मे बुद्धिर्दृष्ट्वात्मानं सुखाच्च्युतम्
धार्तराष्ट्रांश्च दुर्वृत्तानृध्यतः प्रेक्ष्य सर्वशः

^{३.१८१.६}कर्मणः पुरुषः कर्ता शुभस्याप्यशुभस्य च
स्वफलं तदुपाश्नाति कथं कर्ता स्विदीश्वरः

^{३.१८१.७}अथ वा सुखदुःखेषु नृणां ब्रह्मविदां वर
इह वा कृतमन्वेति परदेहेऽथ वा पुनः

^{३.१८१.८}देही च देहं संत्यज्य मृग्यमाणः शुभाशुभैः
कथं संयुज्यते प्रेत्य इह वा द्विजसत्तम

^{३.१८१.९}ऐहलौकिकमेवैतदुताहो पारलौकिकम्
क्व च कर्माणि तिष्ठन्ति जन्तोः प्रेतस्य भार्गव

^{३.१८१.१०}मार्कण्डेय उवाच

^{३.१८१.११}त्वद्युक्तोऽयमनुप्रश्नो यथावद्वदतां वर
विदितं वेदितव्यं ते स्थित्यर्थमनुपृच्छसि

^{३.१८१.१२}अत्र ते वर्तयिष्यामि तदिहैकमनाः शृणु
यथेहामुत्र च नरः सुखदुःखमुपाश्नुते

^{३.१८१.१३}निर्मलानि शरीराणि विशुद्धानि शरीरिणाम्
ससर्ज धर्मतन्त्राणि पूर्वोत्पन्नः प्रजापतिः

^{३.१८१.१४}अमोघबलसंकल्पाः सुव्रताः सत्यवादिनः
ब्रह्मभूता नराः पुण्याः पुराणाः कुरुनन्दन

^{३.१८१.१५}सर्वे देवैः समायान्ति स्वच्छन्देन नभस्तलम्
ततश्च पुनरायान्ति सर्वे स्वच्छन्दचारिणः

^{३.१८१.१६}स्वच्छन्दमरणाश्चासन्नराः स्वच्छन्दजीविनः
अल्पबाधा निरातङ्का सिद्धार्था निरुपद्रवाः

^{३.१८१.१७}द्रष्टारो देवसंघानामृषीणां च महात्मनाम्
प्रत्यक्षाः सर्वधर्माणां दान्ता विगतमत्सराः

^{३.१८१.१८}आसन्वर्षसहस्राणि तथा पुत्रसहस्रिणः
ततः कालान्तरेऽन्यस्मिन्पृथिवीतलचारिणः

^{३.१८१.१९}कामक्रोधाभिभूतास्ते मायाव्याजोपजीविनः
लोभमोहाभिभूताश्च त्यक्ता देवैस्ततो नराः

^{३.१८१.२०}अशुभैः कर्मभिः पापास्तिर्यङ्नरकगामिनः
संसारेषु विचित्रेषु पच्यमानाः पुनः पुनः

^{३.१८१.२१}मोघेष्टा मोघसंकल्पा मोघज्ञाना विचेतसः
सर्वातिशङ्किनश्चैव संवृत्ताः क्लेशभागिनः
अशुभैः कर्मभिश्चापि प्रायशः परिचिह्निताः

^{३.१८१.२२}दौष्कुल्या व्याधिबहुला दुरात्मानोऽप्रतापिनः
भवन्त्यल्पायुषः पापा रौद्रकर्मफलोदयाः
नाथन्तः सर्वकामानां नास्तिका भिन्नसेतवः

^{३.१८१.२३}जन्तोः प्रेतस्य कौन्तेय गतिः स्वैरिह कर्मभिः
प्राज्ञस्य हीनबुद्धेश्च कर्मकोशः क्व तिष्ठति

^{३.१८१.२४}क्वस्थस्तत्समुपाश्नाति सुकृतं यदि वेतरत्
इति ते दर्शनं यच्च तत्राप्यनुनयं शृणु

^{३.१८१.२५}अयमादिशरीरेण देवसृष्टेन मानवः
शुभानामशुभानां च कुरुते संचयं महत्

^{३.१८१.२६}आयुषोऽन्ते प्रहायेदं क्षीणप्रायं कलेवरम्
संभवत्येव युगपद्योनौ नास्त्यन्तराभवः

^{३.१८१.२७}तत्रास्य स्वकृतं कर्म छायेवानुगतं सदा
फलत्यथ सुखार्हो वा दुःखार्हो वापि जायते

^{३.१८१.२८}कृतान्तविधिसंयुक्तः स जन्तुर्लक्षणैः शुभैः
अशुभैर्वा निरादानो लक्ष्यते ज्ञानदृष्टिभिः

^{३.१८१.२९}एषा तावदबुद्धीनां गतिरुक्ता युधिष्ठिर
अतः परं ज्ञानवतां निबोध गतिमुत्तमाम्

^{३.१८१.३०}मनुष्यास्तप्ततपसः सर्वागमपरायणाः
स्थिरव्रताः सत्यपरा गुरुशुश्रूषणे रताः

^{३.१८१.३१}सुशीलाः शुक्लजातीयाः क्षान्ता दान्ताः सुतेजसः
शुभयोन्यन्तरगताः प्रायशः शुभलक्षणाः

^{३.१८१.३२}जितेन्द्रियत्वाद्वशिनः शुक्लत्वान्मन्दरोगिणः
अल्पबाधपरित्रासाद्भवन्ति निरुपद्रवाः

^{३.१८१.३३}च्यवन्तं जायमानं च गर्भस्थं चैव सर्वशः
स्वमात्मानं परं चैव बुध्यन्ते ज्ञानचक्षुषः
कर्मभूमिमिमां प्राप्य पुनर्यान्ति सुरालयम्

^{३.१८१.३४}किंचिद्दैवाद्धठात्किंचित्किंचिदेव स्वकर्मभिः
प्राप्नुवन्ति नरा राजन्मा तेऽस्त्वन्या विचारणा

^{३.१८१.३५}इमामत्रोपमां चापि निबोध वदतां वर
मनुष्यलोके यच्छ्रेयः परं मन्ये युधिष्ठिर

^{३.१८१.३६}इह वैकस्य नामुत्र अमुत्रैकस्य नो इह
इह चामुत्र चैकस्य नामुत्रैकस्य नो इह

^{३.१८१.३७}धनानि येषां विपुलानि सन्ति; नित्यं रमन्ते सुविभूषिताङ्गाः
तेषामयं शत्रुवरघ्न लोको; नासौ सदा देहसुखे रतानाम्

^{३.१८१.३८}ये योगयुक्तास्तपसि प्रसक्ताः; स्वाध्यायशीला जरयन्ति देहान्
जितेन्द्रिया भूतहिते निविष्टा;स्तेषामसौ नायमरिघ्न लोकः

^{३.१८१.३९}ये धर्ममेव प्रथमं चरन्ति; धर्मेण लब्ध्वा च धनानि काले
दारानवाप्य क्रतुभिर्यजन्ते; तेषामयं चैव परश्च लोकः

^{३.१८१.४०}ये नैव विद्यां न तपो न दानं; न चापि मूढाः प्रजने यतन्ते
न चाधिगच्छन्ति सुखान्यभाग्या;स्तेषामयं चैव परश्च नास्ति

^{३.१८१.४१}सर्वे भवन्तस्त्वतिवीर्यसत्त्वा; दिव्यौजसः संहननोपपन्नाः
लोकादमुष्मादवनिं प्रपन्नाः; स्वधीतविद्याः सुरकार्यहेतोः

^{३.१८१.४२}कृत्वैव कर्माणि महान्ति शूरा;स्तपोदमाचारविहारशीलाः
देवानृषीन्प्रेतगणांश्च सर्वा;न्संतर्पयित्वा विधिना परेण

^{३.१८१.४३}स्वर्गं परं पुण्यकृतां निवासं; क्रमेण संप्राप्स्यथ कर्मभिः स्वैः
मा भूद्विशङ्का तव कौरवेन्द्र; दृष्ट्वात्मनः क्लेशमिमं सुखार्ह