^{५.५६.१}धृतराष्ट्र उवाच

^{५.५६.२}कांस्तत्र संजयापश्यः प्रत्यर्थेन समागतान्
ये योत्स्यन्ते पाण्डवार्थे पुत्रस्य मम वाहिनीम्

^{५.५६.३}संजय उवाच

^{५.५६.४}मुख्यमन्धकवृष्णीनामपश्यं कृष्णमागतम्
चेकितानं च तत्रैव युयुधानं च सात्यकिम्

^{५.५६.५}पृथगक्षौहिणीभ्यां तौ पाण्डवानभिसंश्रितौ
महारथौ समाख्यातावुभौ पुरुषमानिनौ

^{५.५६.६}अक्षौहिण्याथ पाञ्चाल्यो दशभिस्तनयैर्वृतः
सत्यजित्प्रमुखैर्वीरैर्धृष्टद्युम्नपुरोगमैः

^{५.५६.७}द्रुपदो वर्धयन्मानं शिखण्डिपरिपालितः
उपायात्सर्वसैन्यानां प्रतिच्छाद्य तदा वपुः

^{५.५६.८}विराटः सह पुत्राभ्यां शङ्खेनैवोत्तरेण च
सूर्यदत्तादिभिर्वीरैर्मदिराश्वपुरोगमैः

^{५.५६.९}सहितः पृथिवीपालो भ्रातृभिस्तनयैस्तथा
अक्षौहिण्यैव सैन्यस्य वृतः पार्थं समाश्रितः

^{५.५६.१०}जारासंधिर्मागधश्च धृष्टकेतुश्च चेदिराट्
पृथक्पृथगनुप्राप्तौ पृथगक्षौहिणीवृतौ

^{५.५६.११}केकया भ्रातरः पञ्च सर्वे लोहितकध्वजाः
अक्षौहिणीपरिवृताः पाण्डवानभिसंश्रिताः

^{५.५६.१२}एतानेतावतस्तत्र यानपश्यं समागतान्
ये पाण्डवार्थे योत्स्यन्ति धार्तराष्ट्रस्य वाहिनीम्

^{५.५६.१३}यो वेद मानुषं व्यूहं दैवं गान्धर्वमासुरम्
स तस्य सेनाप्रमुखे धृष्टद्युम्नो महामनाः

^{५.५६.१४}भीष्मः शांतनवो राजन्भागः कॢप्तः शिखण्डिनः
तं विराटोऽनु संयाता सह मत्स्यैः प्रहारिभिः

^{५.५६.१५}ज्येष्ठस्य पाण्डुपुत्रस्य भागो मद्राधिपो बली
तौ तु तत्राब्रुवन्केचिद्विषमौ नो मताविति

^{५.५६.१६}दुर्योधनः सहसुतः सार्धं भ्रातृशतेन च
प्राच्याश्च दाक्षिणात्याश्च भीमसेनस्य भागतः

^{५.५६.१७}अर्जुनस्य तु भागेन कर्णो वैकर्तनो मतः
अश्वत्थामा विकर्णश्च सैन्धवश्च जयद्रथः

^{५.५६.१८}अशक्याश्चैव ये केचित्पृथिव्यां शूरमानिनः
सर्वांस्तानर्जुनः पार्थः कल्पयामास भागतः

^{५.५६.१९}महेष्वासा राजपुत्रा भ्रातरः पञ्च केकयाः
केकयानेव भागेन कृत्वा योत्स्यन्ति संयुगे

^{५.५६.२०}तेषामेव कृतो भागो मालवाः शाल्वकेकयाः
त्रिगर्तानां च द्वौ मुख्यौ यौ तौ संशप्तकाविति

^{५.५६.२१}दुर्योधनसुताः सर्वे तथा दुःशासनस्य च
सौभद्रेण कृतो भागो राजा चैव बृहद्बलः

^{५.५६.२२}द्रौपदेया महेष्वासाः सुवर्णविकृतध्वजाः
धृष्टद्युम्नमुखा द्रोणमभियास्यन्ति भारत

^{५.५६.२३}चेकितानः सोमदत्तं द्वैरथे योद्धुमिच्छति
भोजं तु कृतवर्माणं युयुधानो युयुत्सति

^{५.५६.२४}सहदेवस्तु माद्रेयः शूरः संक्रन्दनो युधि
स्वमंशं कल्पयामास श्यालं ते सुबलात्मजम्

^{५.५६.२५}उलूकं चापि कैतव्यं ये च सारस्वता गणाः
नकुलः कल्पयामास भागं माद्रवतीसुतः

^{५.५६.२६}ये चान्ये पार्थिवा राजन्प्रत्युद्यास्यन्ति संयुगे
समाह्वानेन तांश्चापि पाण्डुपुत्रा अकल्पयन्

^{५.५६.२७}एवमेषामनीकानि प्रविभक्तानि भागशः
यत्ते कार्यं सपुत्रस्य क्रियतां तदकालिकम्

^{५.५६.२८}धृतराष्ट्र उवाच

^{५.५६.२९}न सन्ति सर्वे पुत्रा मे मूढा दुर्द्यूतदेविनः
येषां युद्धं बलवता भीमेन रणमूर्धनि

^{५.५६.३०}राजानः पार्थिवाः सर्वे प्रोक्षिताः कालधर्मणा
गाण्डीवाग्निं प्रवेक्ष्यन्ति पतङ्गा इव पावकम्

^{५.५६.३१}विद्रुतां वाहिनीं मन्ये कृतवैरैर्महात्मभिः
तां रणे केऽनुयास्यन्ति प्रभग्नां पाण्डवैर्युधि

^{५.५६.३२}सर्वे ह्यतिरथाः शूराः कीर्तिमन्तः प्रतापिनः
सूर्यपावकयोस्तुल्यास्तेजसा समितिंजयाः

^{५.५६.३३}येषां युधिष्ठिरो नेता गोप्ता च मधुसूदनः
योधौ च पाण्डवौ वीरौ सव्यसाचिवृकोदरौ

^{५.५६.३४}नकुलः सहदेवश्च धृष्टद्युम्नश्च पार्षतः
सात्यकिर्द्रुपदश्चैव धृष्टद्युम्नस्य चात्मजः

^{५.५६.३५}उत्तमौजाश्च पाञ्चाल्यो युधामन्युश्च दुर्जयः
शिखण्डी क्षत्रदेवश्च तथा वैराटिरुत्तरः

^{५.५६.३६}काशयश्चेदयश्चैव मत्स्याः सर्वे च सृञ्जयाः
विराटपुत्रो बभ्रुश्च पाञ्चालाश्च प्रभद्रकाः

^{५.५६.३७}येषामिन्द्रोऽप्यकामानां न हरेत्पृथिवीमिमाम्
वीराणां रणधीराणां ये भिन्द्युः पर्वतानपि

^{५.५६.३८}तान्सर्वान्गुणसंपन्नानमनुष्यप्रतापिनः
क्रोशतो मम दुष्पुत्रो योद्धुमिच्छति संजय

^{५.५६.३९}दुर्योधन उवाच

^{५.५६.४०}उभौ स्व एकजातीयौ तथोभौ भूमिगोचरौ
अथ कस्मात्पाण्डवानामेकतो मन्यसे जयम्

^{५.५६.४१}पितामहं च द्रोणं च कृपं कर्णं च दुर्जयम्
जयद्रथं सोमदत्तमश्वत्थामानमेव च

^{५.५६.४२}सुचेतसो महेष्वासानिन्द्रोऽपि सहितोऽमरैः
अशक्तः समरे जेतुं किं पुनस्तात पाण्डवाः

^{५.५६.४३}सर्वा च पृथिवी सृष्टा मदर्थे तात पाण्डवान्
आर्यान्धृतिमतः शूरानग्निकल्पान्प्रबाधितुम्

^{५.५६.४४}न मामकान्पाण्डवास्ते समर्थाः प्रतिवीक्षितुम्
पराक्रान्तो ह्यहं पाण्डून्सपुत्रान्योद्धुमाहवे

^{५.५६.४५}मत्प्रियं पार्थिवाः सर्वे ये चिकीर्षन्ति भारत
ते तानावारयिष्यन्ति ऐणेयानिव तन्तुना

^{५.५६.४६}महता रथवंशेन शरजालैश्च मामकैः
अभिद्रुता भविष्यन्ति पाञ्चालाः पाण्डवैः सह

^{५.५६.४७}धृतराष्ट्र उवाच

^{५.५६.४८}उन्मत्त इव मे पुत्रो विलपत्येष संजय
न हि शक्तो युधा जेतुं धर्मराजं युधिष्ठिरम्

^{५.५६.४९}जानाति हि सदा भीष्मः पाण्डवानां यशस्विनाम्
बलवत्तां सपुत्राणां धर्मज्ञानां महात्मनाम्

^{५.५६.५०}यतो नारोचयमहं विग्रहं तैर्महात्मभिः
किं तु संजय मे ब्रूहि पुनस्तेषां विचेष्टितम्

^{५.५६.५१}कस्तांस्तरस्विनो भूयः संदीपयति पाण्डवान्
अर्चिष्मतो महेष्वासान्हविषा पावकानिव

^{५.५६.५२}संजय उवाच

^{५.५६.५३}धृष्टद्युम्नः सदैवैतान्संदीपयति भारत
युध्यध्वमिति मा भैष्ट युद्धाद्भरतसत्तमाः

^{५.५६.५४}ये केचित्पार्थिवास्तत्र धार्तराष्ट्रेण संवृताः
युद्धे समागमिष्यन्ति तुमुले कवचह्रदे

^{५.५६.५५}तान्सर्वानाहवे क्रुद्धान्सानुबन्धान्समागतान्
अहमेकः समादास्ये तिमिर्मत्स्यानिवौदकान्

^{५.५६.५६}भीष्मं द्रोणं कृपं कर्णं द्रौणिं शल्यं सुयोधनम्
एतांश्चापि निरोत्स्यामि वेलेव मकरालयम्

^{५.५६.५७}तथा ब्रुवाणं धर्मात्मा प्राह राजा युधिष्ठिरः
तव धैर्यं च वीर्यं च पाञ्चालाः पाण्डवैः सह
सर्वे समधिरूढाः स्म संग्रामान्नः समुद्धर

^{५.५६.५८}जानामि त्वां महाबाहो क्षत्रधर्मे व्यवस्थितम्
समर्थमेकं पर्याप्तं कौरवाणां युयुत्सताम्
भवता यद्विधातव्यं तन्नः श्रेयः परंतप

^{५.५६.५९}संग्रामादपयातानां भग्नानां शरणैषिणाम्
पौरुषं दर्शयञ्शूरो यस्तिष्ठेदग्रतः पुमान्
क्रीणीयात्तं सहस्रेण नीतिमन्नाम तत्पदम्

^{५.५६.६०}स त्वं शूरश्च वीरश्च विक्रान्तश्च नरर्षभ
भयार्तानां परित्राता संयुगेषु न संशयः

^{५.५६.६१}एवं ब्रुवति कौन्तेये धर्मात्मनि युधिष्ठिरे
धृष्टद्युम्न उवाचेदं मां वचो गतसाध्वसः

^{५.५६.६२}सर्वाञ्जनपदान्सूत योधा दुर्योधनस्य ये
सबाह्लीकान्कुरून्ब्रूयाः प्रातिपेयाञ्शरद्वतः

^{५.५६.६३}सूतपुत्रं तथा द्रोणं सहपुत्रं जयद्रथम्
दुःशासनं विकर्णं च तथा दुर्योधनं नृपम्

^{५.५६.६४}भीष्मं चैव ब्रूहि गत्वा त्वमाशु; युधिष्ठिरं साधुनैवाभ्युपेत
मा वो वधीदर्जुनो देवगुप्तः; क्षिप्रं याचध्वं पाण्डवं लोकवीरम्

^{५.५६.६५}नैतादृशो हि योधोऽस्ति पृथिव्यामिह कश्चन
यथाविधः सव्यसाची पाण्डवः शस्त्रवित्तमः

^{५.५६.६६}देवैर्हि संभृतो दिव्यो रथो गाण्डीवधन्वनः
न स जेयो मनुष्येण मा स्म कृध्वं मनो युधि