^{६.१०२.१}संजय उवाच

^{६.१०२.२}ततः पिता तव क्रुद्धो निशितैः सायकोत्तमैः
आजघान रणे पार्थान्सहसेनान्समन्ततः

^{६.१०२.३}भीमं द्वादशभिर्विद्ध्वा सात्यकिं नवभिः शरैः
नकुलं च त्रिभिर्बाणैः सहदेवं च सप्तभिः

^{६.१०२.४}युधिष्ठिरं द्वादशभिर्बाह्वोरुरसि चार्पयत्
धृष्टद्युम्नं ततो विद्ध्वा विननाद महाबलः

^{६.१०२.५}तं द्वादशार्धैर्नकुलो माधवश्च त्रिभिः शरैः
धृष्टद्युम्नश्च सप्तत्या भीमसेनश्च पञ्चभिः
युधिष्ठिरो द्वादशभिः प्रत्यविध्यत्पितामहम्

^{६.१०२.६}द्रोणस्तु सात्यकिं विद्ध्वा भीमसेनमविध्यत
एकैकं पञ्चभिर्बाणैर्यमदण्डोपमैः शितैः

^{६.१०२.७}तौ च तं प्रत्यविध्येतां त्रिभिस्त्रिभिरजिह्मगैः
तोत्त्रैरिव महानागं द्रोणं ब्राह्मणपुंगवम्

^{६.१०२.८}सौवीराः कितवाः प्राच्याः प्रतीच्योदीच्यमालवाः
अभीषाहाः शूरसेनाः शिबयोऽथ वसातयः
संग्रामे नाजहुर्भीष्मं वध्यमानाः शितैः शरैः

^{६.१०२.९}तथैवान्ये वध्यमानाः पाण्डवेयैर्महात्मभिः
पाण्डवानभ्यवर्तन्त विविधायुधपाणयः
तथैव पाण्डवा राजन्परिवव्रुः पितामहम्

^{६.१०२.१०}स समन्तात्परिवृतो रथौघैरपराजितः
गहनेऽग्निरिवोत्सृष्टः प्रजज्वाल दहन्परान्

^{६.१०२.११}रथाग्न्यगारश्चापार्चिरसिशक्तिगदेन्धनः
शरस्फुलिङ्गो भीष्माग्निर्ददाह क्षत्रियर्षभान्

^{६.१०२.१२}सुवर्णपुङ्खैरिषुभिर्गार्ध्रपक्षैः सुतेजनैः
कर्णिनालीकनाराचैश्छादयामास तद्बलम्

^{६.१०२.१३}अपातयद्ध्वजांश्चैव रथिनश्च शितैः शरैः
मुण्डतालवनानीव चकार स रथव्रजान्

^{६.१०२.१४}निर्मनुष्यान्रथान्राजन्गजानश्वांश्च संयुगे
अकरोत्स महाबाहुः सर्वशस्त्रभृतां वरः

^{६.१०२.१५}तस्य ज्यातलनिर्घोषं विस्फूर्जितमिवाशनेः
निशम्य सर्वभूतानि समकम्पन्त भारत

^{६.१०२.१६}अमोघा ह्यपतन्बाणाः पितुस्ते भरतर्षभ
नासज्जन्त तनुत्रेषु भीष्मचापच्युताः शराः

^{६.१०२.१७}हतवीरान्रथान्राजन्संयुक्ताञ्जवनैर्हयैः
अपश्याम महाराज ह्रियमाणान्रणाजिरे

^{६.१०२.१८}चेदिकाशिकरूषाणां सहस्राणि चतुर्दश
महारथाः समाख्याताः कुलपुत्रास्तनुत्यजः
अपरावर्तिनः सर्वे सुवर्णविकृतध्वजाः

^{६.१०२.१९}संग्रामे भीष्ममासाद्य व्यादितास्यमिवान्तकम्
निमग्नाः परलोकाय सवाजिरथकुञ्जराः

^{६.१०२.२०}भग्नाक्षोपस्करान्कांश्चिद्भग्नचक्रांश्च सर्वशः
अपश्याम रथान्राजञ्शतशोऽथ सहस्रशः

^{६.१०२.२१}सवरूथै रथैर्भग्नै रथिभिश्च निपातितैः
शरैः सुकवचैश्छिन्नैः पट्टिशैश्च विशां पते

^{६.१०२.२२}गदाभिर्मुसलैश्चैव निस्त्रिंशैश्च शिलीमुखैः
अनुकर्षैरुपासङ्गैश्चक्रैर्भग्नैश्च मारिष

^{६.१०२.२३}बाहुभिः कार्मुकैः खड्गैः शिरोभिश्च सकुण्डलैः
तलत्रैरङ्गुलित्रैश्च ध्वजैश्च विनिपातितैः
चापैश्च बहुधा छिन्नैः समास्तीर्यत मेदिनी

^{६.१०२.२४}हतारोहा गजा राजन्हयाश्च हतसादिनः
परिपेतुर्द्रुतं तत्र शतशोऽथ सहस्रशः

^{६.१०२.२५}यतमानाश्च ते वीरा द्रवमाणान्महारथान्
नाशक्नुवन्वारयितुं भीष्मबाणप्रपीडितान्

^{६.१०२.२६}महेन्द्रसमवीर्येण वध्यमाना महाचमूः
अभज्यत महाराज न च द्वौ सह धावतः

^{६.१०२.२७}आविद्धरथनागाश्वं पतितध्वजकूबरम्
अनीकं पाण्डुपुत्राणां हाहाभूतमचेतनम्

^{६.१०२.२८}जघानात्र पिता पुत्रं पुत्रश्च पितरं तथा
प्रियं सखायं चाक्रन्दे सखा दैवबलात्कृतः

^{६.१०२.२९}विमुच्य कवचानन्ये पाण्डुपुत्रस्य सैनिकाः
प्रकीर्य केशान्धावन्तः प्रत्यदृश्यन्त भारत

^{६.१०२.३०}तद्गोकुलमिवोद्भ्रान्तमुद्भ्रान्तरथकुञ्जरम्
ददृशे पाण्डुपुत्रस्य सैन्यमार्तस्वरं तदा

^{६.१०२.३१}प्रभज्यमानं सैन्यं तु दृष्ट्वा यादवनन्दनः
उवाच पार्थं बीभत्सुं निगृह्य रथमुत्तमम्

^{६.१०२.३२}अयं स कालः संप्राप्तः पार्थ यः काङ्क्षितस्तव
प्रहरास्मै नरव्याघ्र न चेन्मोहात्प्रमुह्यसे

^{६.१०२.३३}यत्पुरा कथितं वीर त्वया राज्ञां समागमे
विराटनगरे पार्थ संजयस्य समीपतः

^{६.१०२.३४}भीष्मद्रोणमुखान्सर्वान्धार्तराष्ट्रस्य सैनिकान्
सानुबन्धान्हनिष्यामि ये मां योत्स्यन्ति संयुगे

^{६.१०२.३५}इति तत्कुरु कौन्तेय सत्यं वाक्यमरिंदम
क्षत्रधर्ममनुस्मृत्य युध्यस्व भरतर्षभ

^{६.१०२.३६}इत्युक्तो वासुदेवेन तिर्यग्दृष्टिरधोमुखः
अकाम इव बीभत्सुरिदं वचनमब्रवीत्

^{६.१०२.३७}अवध्यानां वधं कृत्वा राज्यं वा नरकोत्तरम्
दुःखानि वनवासे वा किं नु मे सुकृतं भवेत्

^{६.१०२.३८}चोदयाश्वान्यतो भीष्मः करिष्ये वचनं तव
पातयिष्यामि दुर्धर्षं वृद्धं कुरुपितामहम्

^{६.१०२.३९}ततोऽश्वान्रजतप्रख्यांश्चोदयामास माधवः
यतो भीष्मस्ततो राजन्दुष्प्रेक्ष्यो रश्मिवानिव

^{६.१०२.४०}ततस्तत्पुनरावृत्तं युधिष्ठिरबलं महत्
दृष्ट्वा पार्थं महाबाहुं भीष्मायोद्यन्तमाहवे

^{६.१०२.४१}ततो भीष्मः कुरुश्रेष्ठः सिंहवद्विनदन्मुहुः
धनंजयरथं शीघ्रं शरवर्षैरवाकिरत्

^{६.१०२.४२}क्षणेन स रथस्तस्य सहयः सहसारथिः
शरवर्षेण महता न प्राज्ञायत किंचन

^{६.१०२.४३}वासुदेवस्त्वसंभ्रान्तो धैर्यमास्थाय सात्वतः
चोदयामास तानश्वान्वितुन्नान्भीष्मसायकैः

^{६.१०२.४४}ततः पार्थो धनुर्गृह्य दिव्यं जलदनिस्वनम्
पातयामास भीष्मस्य धनुश्छित्त्वा शितैः शरैः

^{६.१०२.४५}स च्छिन्नधन्वा कौरव्यः पुनरन्यन्महद्धनुः
निमेषान्तरमात्रेण सज्यं चक्रे पिता तव

^{६.१०२.४६}विचकर्ष ततो दोर्भ्यां धनुर्जलदनिस्वनम्
अथास्य तदपि क्रुद्धश्चिच्छेद धनुरर्जुनः

^{६.१०२.४७}तस्य तत्पूजयामास लाघवं शंतनोः सुतः
साधु पार्थ महाबाहो साधु कुन्तीसुतेति च

^{६.१०२.४८}समाभाष्यैनमपरं प्रगृह्य रुचिरं धनुः
मुमोच समरे भीष्मः शरान्पार्थरथं प्रति

^{६.१०२.४९}अदर्शयद्वासुदेवो हययाने परं बलम्
मोघान्कुर्वञ्शरांस्तस्य मण्डलानि विदर्शयन्

^{६.१०२.५०}शुशुभाते नरव्याघ्रौ भीष्मपार्थौ शरक्षतौ
गोवृषाविव संरब्धौ विषाणोल्लिखिताङ्कितौ

^{६.१०२.५१}वासुदेवस्तु संप्रेक्ष्य पार्थस्य मृदुयुद्धताम्
भीष्मं च शरवर्षाणि सृजन्तमनिशं युधि

^{६.१०२.५२}प्रतपन्तमिवादित्यं मध्यमासाद्य सेनयोः
वरान्वरान्विनिघ्नन्तं पाण्डुपुत्रस्य सैनिकान्

^{६.१०२.५३}युगान्तमिव कुर्वाणं भीष्मं यौधिष्ठिरे बले
नामृष्यत महाबाहुर्माधवः परवीरहा

^{६.१०२.५४}उत्सृज्य रजतप्रख्यान्हयान्पार्थस्य मारिष
क्रुद्धो नाम महायोगी प्रचस्कन्द महारथात्
अभिदुद्राव भीष्मं स भुजप्रहरणो बली

^{६.१०२.५५}प्रतोदपाणिस्तेजस्वी सिंहवद्विनदन्मुहुः
दारयन्निव पद्भ्यां स जगतीं जगतीश्वरः

^{६.१०२.५६}क्रोधताम्रेक्षणः कृष्णो जिघांसुरमितद्युतिः
ग्रसन्निव च चेतांसि तावकानां महाहवे

^{६.१०२.५७}दृष्ट्वा माधवमाक्रन्दे भीष्मायोद्यन्तमाहवे
हतो भीष्मो हतो भीष्म इति तत्र स्म सैनिकाः
क्रोशन्तः प्राद्रवन्सर्वे वासुदेवभयान्नराः

^{६.१०२.५८}पीतकौशेयसंवीतो मणिश्यामो जनार्दनः
शुशुभे विद्रवन्भीष्मं विद्युन्माली यथाम्बुदः

^{६.१०२.५९}स सिंह इव मातङ्गं यूथर्षभ इवर्षभम्
अभिदुद्राव तेजस्वी विनदन्यादवर्षभः

^{६.१०२.६०}तमापतन्तं संप्रेक्ष्य पुण्डरीकाक्षमाहवे
असंभ्रमं रणे भीष्मो विचकर्ष महद्धनुः
उवाच चैनं गोविन्दमसंभ्रान्तेन चेतसा

^{६.१०२.६१}एह्येहि पुण्डरीकाक्ष देवदेव नमोऽस्तु ते
मामद्य सात्वतश्रेष्ठ पातयस्व महाहवे

^{६.१०२.६२}त्वया हि देव संग्रामे हतस्यापि ममानघ
श्रेय एव परं कृष्ण लोकेऽमुष्मिन्निहैव च
संभावितोऽस्मि गोविन्द त्रैलोक्येनाद्य संयुगे

^{६.१०२.६३}अन्वगेव ततः पार्थस्तमनुद्रुत्य केशवम्
निजग्राह महाबाहुर्बाहुभ्यां परिगृह्य वै

^{६.१०२.६४}निगृह्यमाणः पार्थेन कृष्णो राजीवलोचनः
जगाम चैनमादाय वेगेन पुरुषोत्तमः

^{६.१०२.६५}पार्थस्तु विष्टभ्य बलाच्चरणौ परवीरहा
निजघ्राह हृषीकेशं कथंचिद्दशमे पदे

^{६.१०२.६६}तत एनमुवाचार्तः क्रोधपर्याकुलेक्षणम्
निःश्वसन्तं यथा नागमर्जुनः परवीरहा

^{६.१०२.६७}निवर्तस्व महाबाहो नानृतं कर्तुमर्हसि
यत्त्वया कथितं पूर्वं न योत्स्यामीति केशव

^{६.१०२.६८}मिथ्यावादीति लोकस्त्वां कथयिष्यति माधव
ममैष भारः सर्वो हि हनिष्यामि यतव्रतम्

^{६.१०२.६९}शपे माधव सख्येन सत्येन सुकृतेन च
अन्तं यथा गमिष्यामि शत्रूणां शत्रुकर्शन

^{६.१०२.७०}अद्यैव पश्य दुर्धर्षं पात्यमानं महाव्रतम्
तारापतिमिवापूर्णमन्तकाले यदृच्छया

^{६.१०२.७१}माधवस्तु वचः श्रुत्वा फल्गुनस्य महात्मनः
नकिंचिदुक्त्वा सक्रोध आरुरोह रथं पुनः

^{६.१०२.७२}तौ रथस्थौ नरव्याघ्रौ भीष्मः शांतनवः पुनः
ववर्ष शरवर्षेण मेघो वृष्ट्या यथाचलौ

^{६.१०२.७३}प्राणांश्चादत्त योधानां पिता देवव्रतस्तव
गभस्तिभिरिवादित्यस्तेजांसि शिशिरात्यये

^{६.१०२.७४}यथा कुरूणां सैन्यानि बभञ्ज युधि पाण्डवः
तथा पाण्डवसैन्यानि बभञ्ज युधि ते पिता

^{६.१०२.७५}हतविद्रुतसैन्यास्तु निरुत्साहा विचेतसः
निरीक्षितुं न शेकुस्ते भीष्ममप्रतिमं रणे
मध्यं गतमिवादित्यं प्रतपन्तं स्वतेजसा

^{६.१०२.७६}ते वध्यमाना भीष्मेण कालेनेव युगक्षये
वीक्षां चक्रुर्महाराज पाण्डवा भयपीडिताः

^{६.१०२.७७}त्रातारं नाध्यगच्छन्त गावः पङ्कगता इव
पिपीलिका इव क्षुण्णा दुर्बला बलिना रणे

^{६.१०२.७८}महारथं भारत दुष्प्रधर्षं; शरौघिणं प्रतपन्तं नरेन्द्रान्
भीष्मं न शेकुः प्रतिवीक्षितुं ते; शरार्चिषं सूर्यमिवातपन्तम्

^{६.१०२.७९}विमृद्नतस्तस्य तु पाण्डुसेना;मस्तं जगामाथ सहस्ररश्मिः
ततो बलानां श्रमकर्शितानां; मनोऽवहारं प्रति संबभूव