^{६.११५.१}धृतराष्ट्र उवाच

^{६.११५.२}कथमासंस्तदा योधा हीना भीष्मेण संजय
बलिना देवकल्पेन गुर्वर्थे ब्रह्मचारिणा

^{६.११५.३}तदैव निहतान्मन्ये कुरूनन्यांश्च पार्थिवान्
न प्राहरद्यदा भीष्मो घृणित्वाद्द्रुपदात्मजे

^{६.११५.४}ततो दुःखतरं मन्ये किमन्यत्प्रभविष्यति
यदद्य पितरं श्रुत्वा निहतं मम दुर्मतेः

^{६.११५.५}अश्मसारमयं नूनं हृदयं मम संजय
श्रुत्वा विनिहतं भीष्मं शतधा यन्न दीर्यते

^{६.११५.६}पुनः पुनर्न मृष्यामि हतं देवव्रतं रणे
न हतो जामदग्न्येन दिव्यैरस्त्रैः स्म यः पुरा

^{६.११५.७}यदद्य निहतेनाजौ भीष्मेण जयमिच्छता
चेष्टितं नरसिंहेन तन्मे कथय संजय

^{६.११५.८}संजय उवाच

^{६.११५.९}सायाह्ने न्यपतद्भूमौ धार्तराष्ट्रान्विषादयन्
पाञ्चालानां ददद्धर्षं कुरुवृद्धः पितामहः

^{६.११५.१०}स शेते शरतल्पस्थो मेदिनीमस्पृशंस्तदा
भीष्मो रथात्प्रपतितः प्रच्युतो धरणीतले

^{६.११५.११}हा हेति तुमुलः शब्दो भूतानां समपद्यत
सीमावृक्षे निपतिते कुरूणां समितिक्षये

^{६.११५.१२}उभयोः सेनयो राजन्क्षत्रियान्भयमाविशत्
भीष्मं शंतनवं दृष्ट्वा विशीर्णकवचध्वजम्
कुरवः पर्यवर्तन्त पाण्डवाश्च विशां पते

^{६.११५.१३}खं तमोवृतमासीच्च नासीद्भानुमतः प्रभा
ररास पृथिवी चैव भीष्मे शांतनवे हते

^{६.११५.१४}अयं ब्रह्मविदां श्रेष्ठो अयं ब्रह्मविदां गतिः
इत्यभाषन्त भूतानि शयानं भरतर्षभम्

^{६.११५.१५}अयं पितरमाज्ञाय कामार्तं शंतनुं पुरा
ऊर्ध्वरेतसमात्मानं चकार पुरुषर्षभः

^{६.११५.१६}इति स्म शरतल्पस्थं भरतानाममध्यमम्
ऋषयः पर्यधावन्त सहिताः सिद्धचारणैः

^{६.११५.१७}हते शांतनवे भीष्मे भरतानां पितामहे
न किंचित्प्रत्यपद्यन्त पुत्रास्तव च भारत

^{६.११५.१८}विवर्णवदनाश्चासन्गतश्रीकाश्च भारत
अतिष्ठन्व्रीडिताश्चैव ह्रिया युक्ता ह्यधोमुखाः

^{६.११५.१९}पाण्डवाश्च जयं लब्ध्वा संग्रामशिरसि स्थिताः
सर्वे दध्मुर्महाशङ्खान्हेमजालपरिष्कृतान्

^{६.११५.२०}भृशं तूर्यनिनादेषु वाद्यमानेषु चानघ
अपश्याम रणे राजन्भीमसेनं महाबलम्
आक्रीडमानं कौन्तेयं हर्षेण महता युतम्

^{६.११५.२१}निहत्य समरे शत्रून्महाबलसमन्वितान्
संमोहश्चापि तुमुलः कुरूणामभवत्तदा

^{६.११५.२२}कर्णदुर्योधनौ चापि निःश्वसेतां मुहुर्मुहुः
तथा निपतिते भीष्मे कौरवाणां धुरंधरे
हाहाकारमभूत्सर्वं निर्मर्यादमवर्तत

^{६.११५.२३}दृष्ट्वा च पतितं भीष्मं पुत्रो दुःशासनस्तव
उत्तमं जवमास्थाय द्रोणानीकं समाद्रवत्

^{६.११५.२४}भ्रात्रा प्रस्थापितो वीरः स्वेनानीकेन दंशितः
प्रययौ पुरुषव्याघ्रः स्वसैन्यमभिचोदयन्

^{६.११५.२५}तमायान्तमभिप्रेक्ष्य कुरवः पर्यवारयन्
दुःशासनं महाराज किमयं वक्ष्यतीति वै

^{६.११५.२६}ततो द्रोणाय निहतं भीष्ममाचष्ट कौरवः
द्रोणस्तदप्रियं श्रुत्वा सहसा न्यपतद्रथात्

^{६.११५.२७}स संज्ञामुपलभ्याथ भारद्वाजः प्रतापवान्
निवारयामास तदा स्वान्यनीकानि मारिष

^{६.११५.२८}विनिवृत्तान्कुरून्दृष्ट्वा पाण्डवापि स्वसैनिकान्
दूतैः शीघ्राश्वसंयुक्तैरवहारमकारयन्

^{६.११५.२९}विनिवृत्तेषु सैन्येषु पारंपर्येण सर्वशः
विमुक्तकवचाः सर्वे भीष्ममीयुर्नराधिपाः

^{६.११५.३०}व्युपारम्य ततो युद्धाद्योधाः शतसहस्रशः
उपतस्थुर्महात्मानं प्रजापतिमिवामराः

^{६.११५.३१}ते तु भीष्मं समासाद्य शयानं भरतर्षभम्
अभिवाद्य व्यतिष्ठन्त पाण्डवाः कुरुभिः सह

^{६.११५.३२}अथ पाण्डून्कुरूंश्चैव प्रणिपत्याग्रतः स्थितान्
अभ्यभाषत धर्मात्मा भीष्मः शांतनवस्तदा

^{६.११५.३३}स्वागतं वो महाभागाः स्वागतं वो महारथाः
तुष्यामि दर्शनाच्चाहं युष्माकममरोपमाः

^{६.११५.३४}अभिनन्द्य स तानेवं शिरसा लम्बताब्रवीत्
शिरो मे लम्बतेऽत्यर्थमुपधानं प्रदीयताम्

^{६.११५.३५}ततो नृपाः समाजह्रुस्तनूनि च मृदूनि च
उपधानानि मुख्यानि नैच्छत्तानि पितामहः

^{६.११५.३६}अब्रवीच्च नरव्याघ्रः प्रहसन्निव तान्नृपान्
नैतानि वीरशय्यासु युक्तरूपाणि पार्थिवाः

^{६.११५.३७}ततो वीक्ष्य नरश्रेष्ठमभ्यभाषत पाण्डवम्
धनंजयं दीर्घबाहुं सर्वलोकमहारथम्

^{६.११५.३८}धनंजय महाबाहो शिरसो मेऽस्य लम्बतः
दीयतामुपधानं वै यद्युक्तमिह मन्यसे

^{६.११५.३९}स संन्यस्य महच्चापमभिवाद्य पितामहम्
नेत्राभ्यामश्रुपूर्णाभ्यामिदं वचनमब्रवीत्

^{६.११५.४०}आज्ञापय कुरुश्रेष्ठ सर्वशस्त्रभृतां वर
प्रेष्योऽहं तव दुर्धर्ष क्रियतां किं पितामह

^{६.११५.४१}तमब्रवीच्छांतनवः शिरो मे तात लम्बते
उपधानं कुरुश्रेष्ठ फल्गुनोपनयस्व मे
शयनस्यानुरूपं हि शीघ्रं वीर प्रयच्छ मे

^{६.११५.४२}त्वं हि पार्थ महाबाहो श्रेष्ठः सर्वधनुष्मताम्
क्षत्रधर्मस्य वेत्ता च बुद्धिसत्त्वगुणान्वितः

^{६.११५.४३}फल्गुनस्तु तथेत्युक्त्वा व्यवसायपुरोजवः
प्रगृह्यामन्त्र्य गाण्डीवं शरांश्च नतपर्वणः

^{६.११५.४४}अनुमान्य महात्मानं भरतानाममध्यमम्
त्रिभिस्तीक्ष्णैर्महावेगैरुदगृह्णाच्छिरः शरैः

^{६.११५.४५}अभिप्राये तु विदिते धर्मात्मा सव्यसाचिना
अतुष्यद्भरतश्रेष्ठो भीष्मो धर्मार्थतत्त्ववित्

^{६.११५.४६}उपधानेन दत्तेन प्रत्यनन्दद्धनंजयम्
कुन्तीपुत्रं युधां श्रेष्ठं सुहृदां प्रीतिवर्धनम्

^{६.११५.४७}अनुरूपं शयानस्य पाण्डवोपहितं त्वया
यद्यन्यथा प्रवर्तेथाः शपेयं त्वामहं रुषा

^{६.११५.४८}एवमेतन्महाबाहो धर्मेषु परिनिष्ठितम्
स्वप्तव्यं क्षत्रियेणाजौ शरतल्पगतेन वै

^{६.११५.४९}एवमुक्त्वा तु बीभत्सुं सर्वांस्तानब्रवीद्वचः
राज्ञश्च राजपुत्रांश्च पाण्डवेनाभि संस्थितान्

^{६.११५.५०}शयेयमस्यां शय्यायां यावदावर्तनं रवेः
ये तदा पारयिष्यन्ति ते मां द्रक्ष्यन्ति वै नृपाः

^{६.११५.५१}दिशं वैश्रवणाक्रान्तां यदा गन्ता दिवाकरः
अर्चिष्मान्प्रतपँल्लोकान्रथेनोत्तमतेजसा
विमोक्ष्येऽहं तदा प्राणान्सुहृदः सुप्रियानपि

^{६.११५.५२}परिखा खन्यतामत्र ममावसदने नृपाः
उपासिष्ये विवस्वन्तमेवं शरशताचितः
उपारमध्वं संग्रामाद्वैराण्युत्सृज्य पार्थिवाः

^{६.११५.५३}उपातिष्ठन्नथो वैद्याः शल्योद्धरणकोविदाः
सर्वोपकरणैर्युक्ताः कुशलास्ते सुशिक्षिताः

^{६.११५.५४}तान्दृष्ट्वा जाह्नवीपुत्रः प्रोवाच वचनं तदा
दत्तदेया विसृज्यन्तां पूजयित्वा चिकित्सकाः

^{६.११५.५५}एवंगते न हीदानीं वैद्यैः कार्यमिहास्ति मे
क्षत्रधर्मप्रशस्तां हि प्राप्तोऽस्मि परमां गतिम्

^{६.११५.५६}नैष धर्मो महीपालाः शरतल्पगतस्य मे
एतैरेव शरैश्चाहं दग्धव्योऽन्ते नराधिपाः

^{६.११५.५७}तच्छ्रुत्वा वचनं तस्य पुत्रो दुर्योधनस्तव
वैद्यान्विसर्जयामास पूजयित्वा यथार्हतः

^{६.११५.५८}ततस्ते विस्मयं जग्मुर्नानाजनपदेश्वराः
स्थितिं धर्मे परां दृष्ट्वा भीष्मस्यामिततेजसः

^{६.११५.५९}उपधानं ततो दत्त्वा पितुस्तव जनेश्वर
सहिताः पाण्डवाः सर्वे कुरवश्च महारथाः

^{६.११५.६०}उपगम्य महात्मानं शयानं शयने शुभे
तेऽभिवाद्य ततो भीष्मं कृत्वा चाभिप्रदक्षिणम्

^{६.११५.६१}विधाय रक्षां भीष्मस्य सर्व एव समन्ततः
वीराः स्वशिबिराण्येव ध्यायन्तः परमातुराः
निवेशायाभ्युपागच्छन्सायाह्ने रुधिरोक्षिताः

^{६.११५.६२}निविष्टान्पाण्डवांश्चापि प्रीयमाणान्महारथान्
भीष्मस्य पतनाद्धृष्टानुपगम्य महारथान्
उवाच यादवः काले धर्मपुत्रं युधिष्ठिरम्

^{६.११५.६३}दिष्ट्या जयसि कौरव्य दिष्ट्या भीष्मो निपातितः
अवध्यो मानुषैरेष सत्यसंधो महारथः

^{६.११५.६४}अथ वा दैवतैः पार्थ सर्वशस्त्रास्त्रपारगः
त्वां तु चक्षुर्हणं प्राप्य दग्धो घोरेण चक्षुषा

^{६.११५.६५}एवमुक्तो धर्मराजः प्रत्युवाच जनार्दनम्
तव प्रसादाद्विजयः क्रोधात्तव पराजयः
त्वं हि नः शरणं कृष्ण भक्तानामभयंकरः

^{६.११५.६६}अनाश्चर्यो जयस्तेषां येषां त्वमसि केशव
रक्षिता समरे नित्यं नित्यं चापि हिते रतः
सर्वथा त्वां समासाद्य नाश्चर्यमिति मे मतिः

^{६.११५.६७}एवमुक्तः प्रत्युवाच स्मयमानो जनार्दनः
त्वय्येवैतद्युक्तरूपं वचनं पार्थिवोत्तम