^{६.४८.१}धृतराष्ट्र उवाच

^{६.४८.२}एवं व्यूढेष्वनीकेषु मामकेष्वितरेषु च
कथं प्रहरतां श्रेष्ठाः संप्रहारं प्रचक्रिरे

^{६.४८.३}संजय उवाच

^{६.४८.४}समं व्यूढेष्वनीकेषु संनद्धा रुचिरध्वजाः
अपारमिव संदृश्य सागरप्रतिमं बलम्

^{६.४८.५}तेषां मध्ये स्थितो राजा पुत्रो दुर्योधनस्तव
अब्रवीत्तावकान्सर्वान्युध्यध्वमिति दंशिताः

^{६.४८.६}ते मनः क्रूरमास्थाय समभित्यक्तजीविताः
पाण्डवानभ्यवर्तन्त सर्व एवोच्छ्रितध्वजाः

^{६.४८.७}ततो युद्धं समभवत्तुमुलं लोमहर्षणम्
तावकानां परेषां च व्यतिषक्तरथद्विपम्

^{६.४८.८}मुक्तास्तु रथिभिर्बाणा रुक्मपुङ्खाः सुतेजनाः
संनिपेतुरकुण्ठाग्रा नागेषु च हयेषु च

^{६.४८.९}तथा प्रवृत्ते संग्रामे धनुरुद्यम्य दंशितः
अभिपत्य महाबाहुर्भीष्मो भीमपराक्रमः

^{६.४८.१०}सौभद्रे भीमसेने च शैनेये च महारथे
केकये च विराटे च धृष्टद्युम्ने च पार्षते

^{६.४८.११}एतेषु नरवीरेषु चेदिमत्स्येषु चाभितः
ववर्ष शरवर्षाणि वृद्धः कुरुपितामहः

^{६.४८.१२}प्राकम्पत महाव्यूहस्तस्मिन्वीरसमागमे
सर्वेषामेव सैन्यानामासीद्व्यतिकरो महान्

^{६.४८.१३}सादितध्वजनागाश्च हतप्रवरवाजिनः
विप्रयातरथानीकाः समपद्यन्त पाण्डवाः

^{६.४८.१४}अर्जुनस्तु नरव्याघ्रो दृष्ट्वा भीष्मं महारथम्
वार्ष्णेयमब्रवीत्क्रुद्धो याहि यत्र पितामहः

^{६.४८.१५}एष भीष्मः सुसंक्रुद्धो वार्ष्णेय मम वाहिनीम्
नाशयिष्यति सुव्यक्तं दुर्योधनहिते रतः

^{६.४८.१६}एष द्रोणः कृपः शल्यो विकर्णश्च जनार्दन
धार्तराष्ट्राश्च सहिता दुर्योधनपुरोगमाः

^{६.४८.१७}पाञ्चालान्निहनिष्यन्ति रक्षिता दृढधन्वना
सोऽहं भीष्मं गमिष्यामि सैन्यहेतोर्जनार्दन

^{६.४८.१८}तमब्रवीद्वासुदेवो यत्तो भव धनंजय
एष त्वा प्रापये वीर पितामहरथं प्रति

^{६.४८.१९}एवमुक्त्वा ततः शौरी रथं तं लोकविश्रुतम्
प्रापयामास भीष्माय रथं प्रति जनेश्वर

^{६.४८.२०}चञ्चद्बहुपताकेन बलाकावर्णवाजिना
समुच्छ्रितमहाभीमनदद्वानरकेतुना
महता मेघनादेन रथेनादित्यवर्चसा

^{६.४८.२१}विनिघ्नन्कौरवानीकं शूरसेनांश्च पाण्डवः
आयाच्छरान्नुदञ्शीघ्रं सुहृच्छोषविनाशनः

^{६.४८.२२}तमापतन्तं वेगेन प्रभिन्नमिव वारणम्
त्रासयानं रणे शूरान्पातयन्तं च सायकैः

^{६.४८.२३}सैन्धवप्रमुखैर्गुप्तः प्राच्यसौवीरकेकयैः
सहसा प्रत्युदीयाय भीष्मः शांतनवोऽर्जुनम्

^{६.४८.२४}को हि गाण्डीवधन्वानमन्यः कुरुपितामहात्
द्रोणवैकर्तनाभ्यां वा रथः संयातुमर्हति

^{६.४८.२५}ततो भीष्मो महाराज कौरवाणां पितामहः
अर्जुनं सप्तसप्तत्या नाराचानां समावृणोत्

^{६.४८.२६}द्रोणश्च पञ्चविंशत्या कृपः पञ्चाशता शरैः
दुर्योधनश्चतुःषष्ट्या शल्यश्च नवभिः शरैः

^{६.४८.२७}सैन्धवो नवभिश्चापि शकुनिश्चापि पञ्चभिः
विकर्णो दशभिर्भल्लै राजन्विव्याध पाण्डवम्

^{६.४८.२८}स तैर्विद्धो महेष्वासः समन्तान्निशितैः शरैः
न विव्यथे महाबाहुर्भिद्यमान इवाचलः

^{६.४८.२९}स भीष्मं पञ्चविंशत्या कृपं च नवभिः शरैः
द्रोणं षष्ट्या नरव्याघ्रो विकर्णं च त्रिभिः शरैः

^{६.४८.३०}आर्तायनिं त्रिभिर्बाणै राजानं चापि पञ्चभिः
प्रत्यविध्यदमेयात्मा किरीटी भरतर्षभ

^{६.४८.३१}तं सात्यकिर्विराटश्च धृष्टद्युम्नश्च पार्षतः
द्रौपदेयाभिमन्युश्च परिवव्रुर्धनंजयम्

^{६.४८.३२}ततो द्रोणं महेष्वासं गाङ्गेयस्य प्रिये रतम्
अभ्यवर्षत पाञ्चाल्यः संयुक्तः सह सोमकैः

^{६.४८.३३}भीष्मस्तु रथिनां श्रेष्ठस्तूर्णं विव्याध पाण्डवम्
अशीत्या निशितैर्बाणैस्ततोऽक्रोशन्त तावकाः

^{६.४८.३४}तेषां तु निनदं श्रुत्वा प्रहृष्टानां प्रहृष्टवत्
प्रविवेश ततो मध्यं रथसिंहः प्रतापवान्

^{६.४८.३५}तेषां तु रथसिंहानां मध्यं प्राप्य धनंजयः
चिक्रीड धनुषा राजँल्लक्ष्यं कृत्वा महारथान्

^{६.४८.३६}ततो दुर्योधनो राजा भीष्ममाह जनेश्वरः
पीड्यमानं स्वकं सैन्यं दृष्ट्वा पार्थेन संयुगे

^{६.४८.३७}एष पाण्डुसुतस्तात कृष्णेन सहितो बली
यततां सर्वसैन्यानां मूलं नः परिकृन्तति
त्वयि जीवति गाङ्गेये द्रोणे च रथिनां वरे

^{६.४८.३८}त्वत्कृते ह्येष कर्णोऽपि न्यस्तशस्त्रो महारथः
न युध्यति रणे पार्थं हितकामः सदा मम

^{६.४८.३९}स तथा कुरु गाङ्गेय यथा हन्येत फल्गुनः
एवमुक्तस्ततो राजन्पिता देवव्रतस्तव
धिक्क्षत्रधर्ममित्युक्त्वा ययौ पार्थरथं प्रति

^{६.४८.४०}उभौ श्वेतहयौ राजन्संसक्तौ दृश्य पार्थिवाः
सिंहनादान्भृशं चक्रुः शङ्खशब्दांश्च भारत

^{६.४८.४१}द्रौणिर्दुर्योधनश्चैव विकर्णश्च तवात्मजः
परिवार्य रणे भीष्मं स्थिता युद्धाय मारिष

^{६.४८.४२}तथैव पाण्डवाः सर्वे परिवार्य धनंजयम्
स्थिता युद्धाय महते ततो युद्धमवर्तत

^{६.४८.४३}गाङ्गेयस्तु रणे पार्थमानर्छन्नवभिः शरैः
तमर्जुनः प्रत्यविध्यद्दशभिर्मर्मवेधिभिः

^{६.४८.४४}ततः शरसहस्रेण सुप्रयुक्तेन पाण्डवः
अर्जुनः समरश्लाघी भीष्मस्यावारयद्दिशः

^{६.४८.४५}शरजालं ततस्तत्तु शरजालेन कौरव
वारयामास पार्थस्य भीष्मः शांतनवस्तथा

^{६.४८.४६}उभौ परमसंहृष्टावुभौ युद्धाभिनन्दिनौ
निर्विशेषमयुध्येतां कृतप्रतिकृतैषिणौ

^{६.४८.४७}भीष्मचापविमुक्तानि शरजालानि संघशः
शीर्यमाणान्यदृश्यन्त भिन्नान्यर्जुनसायकैः

^{६.४८.४८}तथैवार्जुनमुक्तानि शरजालानि भागशः
गाङ्गेयशरनुन्नानि न्यपतन्त महीतले

^{६.४८.४९}अर्जुनः पञ्चविंशत्या भीष्ममार्च्छच्छितैः शरैः
भीष्मोऽपि समरे पार्थं विव्याध त्रिंशता शरैः

^{६.४८.५०}अन्योन्यस्य हयान्विद्ध्वा ध्वजौ च सुमहाबलौ
रथेषां रथचक्रे च चिक्रीडतुररिंदमौ

^{६.४८.५१}ततः क्रुद्धो महाराज भीष्मः प्रहरतां वरः
वासुदेवं त्रिभिर्बाणैराजघान स्तनान्तरे

^{६.४८.५२}भीष्मचापच्युतैर्बाणैर्निर्विद्धो मधुसूदनः
विरराज रणे राजन्सपुष्प इव किंशुकः

^{६.४८.५३}ततोऽर्जुनो भृशं क्रुद्धो निर्विद्धं प्रेक्ष्य माधवम्
गाङ्गेयसारथिं संख्ये निर्बिभेद त्रिभिः शरैः

^{६.४८.५४}यतमानौ तु तौ वीरावन्योन्यस्य वधं प्रति
नाशक्नुतां तदान्योन्यमभिसंधातुमाहवे

^{६.४८.५५}मण्डलानि विचित्राणि गतप्रत्यागतानि च
अदर्शयेतां बहुधा सूतसामर्थ्यलाघवात्

^{६.४८.५६}अन्तरं च प्रहारेषु तर्कयन्तौ महारथौ
राजन्नन्तरमार्गस्थौ स्थितावास्तां मुहुर्मुहुः

^{६.४८.५७}उभौ सिंहरवोन्मिश्रं शङ्खशब्दं प्रचक्रतुः
तथैव चापनिर्घोषं चक्रतुस्तौ महारथौ

^{६.४८.५८}तयोः शङ्खप्रणादेन रथनेमिस्वनेन च
दारिता सहसा भूमिश्चकम्प च ननाद च

^{६.४८.५९}न तयोरन्तरं कश्चिद्ददृशे भरतर्षभ
बलिनौ समरे शूरावन्योन्यसदृशावुभौ

^{६.४८.६०}चिह्नमात्रेण भीष्मं तु प्रजज्ञुस्तत्र कौरवाः
तथा पाण्डुसुताः पार्थं चिह्नमात्रेण जज्ञिरे

^{६.४८.६१}तयोर्नृवरयो राजन्दृश्य तादृक्पराक्रमम्
विस्मयं सर्वभूतानि जग्मुर्भारत संयुगे

^{६.४८.६२}न तयोर्विवरं कश्चिद्रणे पश्यति भारत
धर्मे स्थितस्य हि यथा न कश्चिद्वृजिनं क्वचित्

^{६.४८.६३}उभौ हि शरजालेन तावदृश्यौ बभूवतुः
प्रकाशौ च पुनस्तूर्णं बभूवतुरुभौ रणे

^{६.४८.६४}तत्र देवाः सगन्धर्वाश्चारणाश्च सहर्षिभिः
अन्योन्यं प्रत्यभाषन्त तयोर्दृष्ट्वा पराक्रमम्

^{६.४८.६५}न शक्यौ युधि संरब्धौ जेतुमेतौ महारथौ
सदेवासुरगन्धर्वैर्लोकैरपि कथंचन

^{६.४८.६६}आश्चर्यभूतं लोकेषु युद्धमेतन्महाद्भुतम्
नैतादृशानि युद्धानि भविष्यन्ति कथंचन

^{६.४८.६७}नापि शक्यो रणे जेतुं भीष्मः पार्थेन धीमता
सधनुश्च रथस्थश्च प्रवपन्सायकान्रणे

^{६.४८.६८}तथैव पाण्डवं युद्धे देवैरपि दुरासदम्
न विजेतुं रणे भीष्म उत्सहेत धनुर्धरम्

^{६.४८.६९}इति स्म वाचः श्रूयन्ते प्रोच्चरन्त्यस्ततस्ततः
गाङ्गेयार्जुनयोः संख्ये स्तवयुक्ता विशां पते

^{६.४८.७०}त्वदीयास्तु ततो योधाः पाण्डवेयाश्च भारत
अन्योन्यं समरे जघ्नुस्तयोस्तत्र पराक्रमे

^{६.४८.७१}शितधारैस्तथा खड्गैर्विमलैश्च परश्वधैः
शरैरन्यैश्च बहुभिः शस्त्रैर्नानाविधैर्युधि
उभयोः सेनयोर्वीरा न्यकृन्तन्त परस्परम्

^{६.४८.७२}वर्तमाने तथा घोरे तस्मिन्युद्धे सुदारुणे
द्रोणपाञ्चाल्ययो राजन्महानासीत्समागमः