^{७.१३८.१}संजय उवाच

^{७.१३८.२}वर्तमाने तथा युद्धे घोररूपे भयावहे
तमसा संवृते लोके रजसा च महीपते
नापश्यन्त रणे योधाः परस्परमवस्थिताः

^{७.१३८.३}अनुमानेन संज्ञाभिर्युद्धं तद्ववृते महत्
नरनागाश्वमथनं परमं लोमहर्षणम्

^{७.१३८.४}द्रोणकर्णकृपा वीरा भीमपार्षतसात्यकाः
अन्योन्यं क्षोभयामासुः सैन्यानि नृपसत्तम

^{७.१३८.५}वध्यमानानि सैन्यानि समन्तात्तैर्महारथैः
तमसा रजसा चैव समन्ताद्विप्रदुद्रुवुः

^{७.१३८.६}ते सर्वतो विद्रवन्तो योधा वित्रस्तचेतसः
अहन्यन्त महाराज धावमानाश्च संयुगे

^{७.१३८.७}महारथसहस्राणि जघ्नुरन्योन्यमाहवे
अन्धे तमसि मूढानि पुत्रस्य तव मन्त्रिते

^{७.१३८.८}ततः सर्वाणि सैन्यानि सेनागोपाश्च भारत
व्यमुह्यन्त रणे तत्र तमसा संवृते सति

^{७.१३८.९}धृतराष्ट्र उवाच

^{७.१३८.१०}तेषां संलोड्यमानानां पाण्डवैर्निहतौजसाम्
अन्धे तमसि मग्नानामासीत्का वो मतिस्तदा

^{७.१३८.११}कथं प्रकाशस्तेषां वा मम सैन्येषु वा पुनः
बभूव लोके तमसा तथा संजय संवृते

^{७.१३८.१२}संजय उवाच

^{७.१३८.१३}ततः सर्वाणि सैन्यानि हतशिष्टानि यानि वै
सेनागोप्तॄनथादिश्य पुनर्व्यूहमकल्पयत्

^{७.१३८.१४}द्रोणः पुरस्ताज्जघने तु शल्य;स्तथा द्रौणिः पार्श्वतः सौबलश्च
स्वयं तु सर्वाणि बलानि राज;न्राजाभ्ययाद्गोपयन्वै निशायाम्

^{७.१३८.१५}उवाच सर्वांश्च पदातिसंघा;न्दुर्योधनः पार्थिव सान्त्वपूर्वम्
उत्सृज्य सर्वे परमायुधानि; गृह्णीत हस्तैर्ज्वलितान्प्रदीपान्

^{७.१३८.१६}ते चोदिताः पार्थिवसत्तमेन; ततः प्रहृष्टा जगृहुः प्रदीपान्
सा भूय एव ध्वजिनी विभक्ता; व्यरोचताग्निप्रभया निशायाम्

^{७.१३८.१७}महाधनैराभरणैश्च दिव्यैः; शस्त्रैः प्रदीप्तैरभिसंपतद्भिः
क्षणेन सर्वे विहिताः प्रदीपा; व्यदीपयंश्च ध्वजिनीं तदाशु

^{७.१३८.१८}सर्वास्तु सेना व्यतिसेव्यमानाः; पदातिभिः पावकतैलहस्तैः
प्रकाश्यमाना ददृशुर्निशायां; यथान्तरिक्षे जलदास्तडिद्भिः

^{७.१३८.१९}प्रकाशितायां तु तथा ध्वजिन्यां; द्रोणोऽग्निकल्पः प्रतपन्समन्तात्
रराज राजेन्द्र सुवर्णवर्मा; मध्यं गतः सूर्य इवांशुमाली

^{७.१३८.२०}जाम्बूनदेष्वाभरणेषु चैव; निष्केषु शुद्धेषु शरावरेषु
पीतेषु शस्त्रेषु च पावकस्य; प्रतिप्रभास्तत्र ततो बभूवुः

^{७.१३८.२१}गदाश्च शैक्याः परिघाश्च शुभ्रा; रथेषु शक्त्यश्च विवर्तमानाः
प्रतिप्रभा रश्मिभिराजमीढ; पुनः पुनः संजनयन्ति दीप्ताः

^{७.१३८.२२}छत्राणि बालव्यजनानुषङ्गा; दीप्ता महोल्काश्च तथैव राजन्
व्याघूर्णमानाश्च सुवर्णमाला; व्यायच्छतां तत्र तदा विरेजुः

^{७.१३८.२३}शस्त्रप्रभाभिश्च विराजमानं; दीपप्रभाभिश्च तदा बलं तत्
प्रकाशितं चाभरणप्रभाभि;र्भृशं प्रकाशं नृपते बभूव

^{७.१३८.२४}पीतानि शस्त्राण्यसृगुक्षितानि; वीरावधूतानि तनुद्रुहाणि
दीप्तां प्रभां प्राजनयन्त तत्र; तपात्यये विद्युदिवान्तरिक्षे

^{७.१३८.२५}प्रकम्पितानामभिघातवेगै;रभिघ्नतां चापततां जवेन
वक्त्राण्यशोभन्त तदा नराणां; वाय्वीरितानीव महाम्बुजानि

^{७.१३८.२६}महावने दाव इव प्रदीप्ते; यथा प्रभा भास्करस्यापि नश्येत्
तथा तवासीद्ध्वजिनी प्रदीप्ता; महाभये भारत भीमरूपा

^{७.१३८.२७}तत्संप्रदीप्तं बलमस्मदीयं; निशाम्य पार्थास्त्वरितास्तथैव
सर्वेषु सैन्येषु पदातिसंघा;नचोदयंस्तेऽथ चक्रुः प्रदीपान्

^{७.१३८.२८}गजे गजे सप्त कृताः प्रदीपा; रथे रथे चैव दश प्रदीपाः
द्वावश्वपृष्ठे परिपार्श्वतोऽन्ये; ध्वजेषु चान्ये जघनेषु चान्ये

^{७.१३८.२९}सेनासु सर्वासु च पार्श्वतोऽन्ये; पश्चात्पुरस्ताच्च समन्ततश्च
मध्ये तथान्ये ज्वलिताग्निहस्ताः; सेनाद्वयेऽपि स्म नरा विचेरुः

^{७.१३८.३०}सर्वेषु सैन्येषु पदातिसंघा; व्यामिश्रिता हस्तिरथाश्ववृन्दैः
मध्ये तथान्ये ज्वलिताग्निहस्ता; व्यदीपयन्पाण्डुसुतस्य सेनाम्

^{७.१३८.३१}तेन प्रदीप्तेन तथा प्रदीप्तं; बलं तदासीद्बलवद्बलेन
भाः कुर्वता भानुमता ग्रहेण; दिवाकरेणाग्निरिवाभितप्तः

^{७.१३८.३२}तयोः प्रभाः पृथिवीमन्तरिक्षं; सर्वा व्यतिक्रम्य दिशश्च वृद्धाः
तेन प्रकाशेन भृशं प्रकाशं; बभूव तेषां तव चैव सैन्यम्

^{७.१३८.३३}तेन प्रकाशेन दिवंगमेन; संबोधिता देवगणाश्च राजन्
गन्धर्वयक्षासुरसिद्धसंघाः; समागमन्नप्सरसश्च सर्वाः

^{७.१३८.३४}तद्देवगन्धर्वसमाकुलं च; यक्षासुरेन्द्राप्सरसां गणैश्च
हतैश्च वीरैर्दिवमारुहद्भि;रायोधनं दिव्यकल्पं बभूव

^{७.१३८.३५}रथाश्वनागाकुलदीपदीप्तं; संरब्धयोधाहतविद्रुताश्वम्
महद्बलं व्यूढरथाश्वनागं; सुरासुरव्यूहसमं बभूव

^{७.१३८.३६}तच्छक्तिसंघाकुलचण्डवातं; महारथाभ्रं रथवाजिघोषम्
शस्त्रौघवर्षं रुधिराम्बुधारं; निशि प्रवृत्तं नरदेवयुद्धम्

^{७.१३८.३७}तस्मिन्महाग्निप्रतिमो महात्मा; संतापयन्पाण्डवान्विप्रमुख्यः
गभस्तिभिर्मध्यगतो यथार्को; वर्षात्यये तद्वदभून्नरेन्द्र