^{७.२५.१}धृतराष्ट्र उवाच

^{७.२५.२}तेष्वेवं संनिवृत्तेषु प्रत्युद्यातेषु भागशः
कथं युयुधिरे पार्था मामकाश्च तरस्विनः

^{७.२५.३}किमर्जुनश्चाप्यकरोत्संशप्तकबलं प्रति
संशप्तका वा पार्थस्य किमकुर्वत संजय

^{७.२५.४}संजय उवाच

^{७.२५.५}तथा तेषु निवृत्तेषु प्रत्युद्यातेषु भागशः
स्वयमभ्यद्रवद्भीमं नागानीकेन ते सुतः

^{७.२५.६}स नाग इव नागेन गोवृषेणेव गोवृषः
समाहूतः स्वयं राज्ञा नागानीकमुपाद्रवत्

^{७.२५.७}स युद्धकुशलः पार्थो बाहुवीर्येण चान्वितः
अभिनत्कुञ्जरानीकमचिरेणैव मारिष

^{७.२५.८}ते गजा गिरिसंकाशाः क्षरन्तः सर्वतो मदम्
भीमसेनस्य नाराचैर्विमुखा विमदीकृताः

^{७.२५.९}विधमेदभ्रजालानि यथा वायुः समन्ततः
व्यधमत्तान्यनीकानि तथैव पवनात्मजः

^{७.२५.१०}स तेषु विसृजन्बाणान्भीमो नागेष्वशोभत
भुवनेष्विव सर्वेषु गभस्तीनुदितो रविः

^{७.२५.११}ते भीमबाणैः शतशः संस्यूता विबभुर्गजाः
गभस्तिभिरिवार्कस्य व्योम्नि नानाबलाहकाः

^{७.२५.१२}तथा गजानां कदनं कुर्वाणमनिलात्मजम्
क्रुद्धो दुर्योधनोऽभ्येत्य प्रत्यविध्यच्छितैः शरैः

^{७.२५.१३}ततः क्षणेन क्षितिपं क्षतजप्रतिमेक्षणः
क्षयं निनीषुर्निशितैर्भीमो विव्याध पत्रिभिः

^{७.२५.१४}स शरार्पितसर्वाङ्गः क्रुद्धो विव्याध पाण्डवम्
नाराचैरर्करश्म्याभैर्भीमसेनं स्मयन्निव

^{७.२५.१५}तस्य नागं मणिमयं रत्नचित्रं ध्वजे स्थितम्
भल्लाभ्यां कार्मुकं चैव क्षिप्रं चिच्छेद पाण्डवः

^{७.२५.१६}दुर्योधनं पीड्यमानं दृष्ट्वा भीमेन मारिष
चुक्षोभयिषुरभ्यागादङ्गो मातङ्गमास्थितः

^{७.२५.१७}तमापतन्तं मातङ्गमम्बुदप्रतिमस्वनम्
कुम्भान्तरे भीमसेनो नाराचेनार्दयद्भृशम्

^{७.२५.१८}तस्य कायं विनिर्भिद्य ममज्ज धरणीतले
ततः पपात द्विरदो वज्राहत इवाचलः

^{७.२५.१९}तस्यावर्जितनागस्य म्लेच्छस्यावपतिष्यतः
शिरश्चिच्छेद भल्लेन क्षिप्रकारी वृकोदरः

^{७.२५.२०}तस्मिन्निपतिते वीरे संप्राद्रवत सा चमूः
संभ्रान्ताश्वद्विपरथा पदातीनवमृद्नती

^{७.२५.२१}तेष्वनीकेषु सर्वेषु विद्रवत्सु समन्ततः
प्राग्ज्योतिषस्ततो भीमं कुञ्जरेण समाद्रवत्

^{७.२५.२२}येन नागेन मघवानजयद्दैत्यदानवान्
स नागप्रवरो भीमं सहसा समुपाद्रवत्

^{७.२५.२३}श्रवणाभ्यामथो पद्भ्यां संहतेन करेण च
व्यावृत्तनयनः क्रुद्धः प्रदहन्निव पाण्डवम्

^{७.२५.२४}ततः सर्वस्य सैन्यस्य नादः समभवन्महान्
हा हा विनिहतो भीमः कुञ्जरेणेति मारिष

^{७.२५.२५}तेन नादेन वित्रस्ता पाण्डवानामनीकिनी
सहसाभ्यद्रवद्राजन्यत्र तस्थौ वृकोदरः

^{७.२५.२६}ततो युधिष्ठिरो राजा हतं मत्वा वृकोदरम्
भगदत्तं सपाञ्चालः सर्वतः समवारयत्

^{७.२५.२७}तं रथै रथिनां श्रेष्ठाः परिवार्य समन्ततः
अवाकिरञ्शरैस्तीक्ष्णैः शतशोऽथ सहस्रशः

^{७.२५.२८}स विघातं पृषत्कानामङ्कुशेन समाचरन्
गजेन पाण्डुपाञ्चालान्व्यधमत्पर्वतेश्वरः

^{७.२५.२९}तदद्भुतमपश्याम भगदत्तस्य संयुगे
तथा वृद्धस्य चरितं कुञ्जरेण विशां पते

^{७.२५.३०}ततो राजा दशार्णानां प्राग्ज्योतिषमुपाद्रवत्
तिर्यग्यातेन नागेन समदेनाशुगामिना

^{७.२५.३१}तयोर्युद्धं समभवन्नागयोर्भीमरूपयोः
सपक्षयोः पर्वतयोर्यथा सद्रुमयोः पुरा

^{७.२५.३२}प्राग्ज्योतिषपतेर्नागः संनिपत्यापवृत्य च
पार्श्वे दशार्णाधिपतेर्भित्त्वा नागमपातयत्

^{७.२५.३३}तोमरैः सूर्यरश्म्याभैर्भगदत्तोऽथ सप्तभिः
जघान द्विरदस्थं तं शत्रुं प्रचलितासनम्

^{७.२५.३४}उपसृत्य तु राजानं भगदत्तं युधिष्ठिरः
रथानीकेन महता सर्वतः पर्यवारयत्

^{७.२५.३५}स कुञ्जरस्थो रथिभिः शुशुभे सर्वतो वृतः
पर्वते वनमध्यस्थो ज्वलन्निव हुताशनः

^{७.२५.३६}मण्डलं सर्वतः श्लिष्टं रथिनामुग्रधन्विनाम्
किरतां शरवर्षाणि स नागः पर्यवर्तत

^{७.२५.३७}ततः प्राग्ज्योतिषो राजा परिगृह्य द्विपर्षभम्
प्रेषयामास सहसा युयुधानरथं प्रति

^{७.२५.३८}शिनेः पौत्रस्य तु रथं परिगृह्य महाद्विपः
अभिचिक्षेप वेगेन युयुधानस्त्वपाक्रमत्

^{७.२५.३९}बृहतः सैन्धवानश्वान्समुत्थाप्य तु सारथिः
तस्थौ सात्यकिमासाद्य संप्लुतस्तं रथं पुनः

^{७.२५.४०}स तु लब्ध्वान्तरं नागस्त्वरितो रथमण्डलात्
निश्चक्राम ततः सर्वान्परिचिक्षेप पार्थिवान्

^{७.२५.४१}ते त्वाशुगतिना तेन त्रास्यमाना नरर्षभाः
तमेकं द्विरदं संख्ये मेनिरे शतशो नृपाः

^{७.२५.४२}ते गजस्थेन काल्यन्ते भगदत्तेन पाण्डवाः
ऐरावतस्थेन यथा देवराजेन दानवाः

^{७.२५.४३}तेषां प्रद्रवतां भीमः पाञ्चालानामितस्ततः
गजवाजिकृतः शब्दः सुमहान्समजायत

^{७.२५.४४}भगदत्तेन समरे काल्यमानेषु पाण्डुषु
प्राग्ज्योतिषमभिक्रुद्धः पुनर्भीमः समभ्ययात्

^{७.२५.४५}तस्याभिद्रवतो वाहान्हस्तमुक्तेन वारिणा
सिक्त्वा व्यत्रासयन्नागस्ते पार्थमहरंस्ततः

^{७.२५.४६}ततस्तमभ्ययात्तूर्णं रुचिपर्वाकृतीसुतः
समुक्षञ्शरवर्षेण रथस्थोऽन्तकसंनिभः

^{७.२५.४७}ततो रुचिरपर्वाणं शरेण नतपर्वणा
सुपर्वा पर्वतपतिर्निन्ये वैवस्वतक्षयम्

^{७.२५.४८}तस्मिन्निपतिते वीरे सौभद्रो द्रौपदीसुताः
चेकितानो धृष्टकेतुर्युयुत्सुश्चार्दयन्द्विपम्

^{७.२५.४९}त एनं शरधाराभिर्धाराभिरिव तोयदाः
सिषिचुर्भैरवान्नादान्विनदन्तो जिघांसवः

^{७.२५.५०}ततः पार्ष्ण्यङ्कुशाङ्गुष्ठैः कृतिना चोदितो द्विपः
प्रसारितकरः प्रायात्स्तब्धकर्णेक्षणो द्रुतम्

^{७.२५.५१}सोऽधिष्ठाय पदा वाहान्युयुत्सोः सूतमारुजत्
पुत्रस्तु तव संभ्रान्तः सौभद्रस्याप्लुतो रथम्

^{७.२५.५२}स कुञ्जरस्थो विसृजन्निषूनरिषु पार्थिवः
बभौ रश्मीनिवादित्यो भुवनेषु समुत्सृजन्

^{७.२५.५३}तमार्जुनिर्द्वादशभिर्युयुत्सुर्दशभिः शरैः
त्रिभिस्त्रिभिर्द्रौपदेया धृष्टकेतुश्च विव्यधुः

^{७.२५.५४}सोऽरियत्नार्पितैर्बाणैराचितो द्विरदो बभौ
संस्यूत इव सूर्यस्य रश्मिभिर्जलदो महान्

^{७.२५.५५}नियन्तुः शिल्पयत्नाभ्यां प्रेषितोऽरिशरार्दितः
परिचिक्षेप तान्नागः स रिपून्सव्यदक्षिणम्

^{७.२५.५६}गोपाल इव दण्डेन यथा पशुगणान्वने
आवेष्टयत तां सेनां भगदत्तस्तथा मुहुः

^{७.२५.५७}क्षिप्रं श्येनाभिपन्नानां वायसानामिव स्वनः
बभूव पाण्डवेयानां भृशं विद्रवतां स्वनः

^{७.२५.५८}स नागराजः प्रवराङ्कुशाहतः; पुरा सपक्षोऽद्रिवरो यथा नृप
भयं तथा रिपुषु समादधद्भृशं; वणिग्गणानां क्षुभितो यथार्णवः

^{७.२५.५९}ततो ध्वनिर्द्विरदरथाश्वपार्थिवै;र्भयाद्द्रवद्भिर्जनितोऽतिभैरवः
क्षितिं वियद्द्यां विदिशो दिशस्तथा; समावृणोत्पार्थिव संयुगे तदा

^{७.२५.६०}स तेन नागप्रवरेण पार्थिवो; भृशं जगाहे द्विषतामनीकिनीम्
पुरा सुगुप्तां विबुधैरिवाहवे; विरोचनो देववरूथिनीमिव

^{७.२५.६१}भृशं ववौ ज्वलनसखो वियद्रजः; समावृणोन्मुहुरपि चैव सैनिकान्
तमेकनागं गणशो यथा गजाः; समन्ततो द्रुतमिव मेनिरे जनाः