^{७.३१.१}संजय उवाच

^{७.३१.२}प्रतिघातं तु सैन्यस्य नामृष्यत वृकोदरः
सोऽभिनद्बाह्लिकं षष्ट्या कर्णं च दशभिः शरैः

^{७.३१.३}तस्य द्रोणः शितैर्बाणैस्तीक्ष्णधारैरयस्मयैः
जीवितान्तमभिप्रेप्सुर्मर्मण्याशु जघान ह

^{७.३१.४}कर्णो द्वादशभिर्बाणैरश्वत्थामा च सप्तभिः
षड्भिर्दुर्योधनो राजा तत एनमवाकिरत्

^{७.३१.५}भीमसेनोऽपि तान्सर्वान्प्रत्यविध्यन्महाबलः
द्रोणं पञ्चाशतेषूणां कर्णं च दशभिः शरैः

^{७.३१.६}दुर्योधनं द्वादशभिर्द्रौणिं चाष्टाभिराशुगैः
आरावं तुमुलं कुर्वन्नभ्यवर्तत तान्रणे

^{७.३१.७}तस्मिन्संत्यजति प्राणान्मृत्युसाधारणीकृते
अजातशत्रुस्तान्योधान्भीमं त्रातेत्यचोदयत्

^{७.३१.८}ते ययुर्भीमसेनस्य समीपममितौजसः
युयुधानप्रभृतयो माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ

^{७.३१.९}ते समेत्य सुसंरब्धाः सहिताः पुरुषर्षभाः
महेष्वासवरैर्गुप्तं द्रोणानीकं बिभित्सवः

^{७.३१.१०}समापेतुर्महावीर्या भीमप्रभृतयो रथाः
तान्प्रत्यगृह्णादव्यग्रो द्रोणोऽपि रथिनां वरः

^{७.३१.११}महाबलानतिरथान्वीरान्समरशोभिनः
बाह्यं मृत्युभयं कृत्वा तावकाः पाण्डवान्ययुः

^{७.३१.१२}सादिनः सादिनोऽभ्यघ्नंस्तथैव रथिनो रथान्
आसीच्छक्त्यसिसंपातो युद्धमासीत्परश्वधैः

^{७.३१.१३}निकृष्टमसियुद्धं च बभूव कटुकोदयम्
कुञ्जराणां च संघातैर्युद्धमासीत्सुदारुणम्

^{७.३१.१४}अपतत्कुञ्जरादन्यो हयादन्यस्त्ववाक्शिराः
नरो बाणेन निर्भिन्नो रथादन्यश्च मारिष

^{७.३१.१५}तत्रान्यस्य च संमर्दे पतितस्य विवर्मणः
शिरः प्रध्वंसयामास वक्षस्याक्रम्य कुञ्जरः

^{७.३१.१६}अपरेऽप्यपराञ्जघ्नुर्वारणाः पतितान्नरान्
विषाणैश्चावनिं गत्वा व्यभिन्दन्रथिनो बहून्

^{७.३१.१७}नरान्त्रैः केचिदपरे विषाणालग्नसंस्रवैः
बभ्रमुः शतशो नागा मृद्नन्तः शतशो नरान्

^{७.३१.१८}कांस्यायसतनुत्राणान्नराश्वरथकुञ्जरान्
पतितान्पोथयां चक्रुर्द्विपाः स्थूलनडानिव

^{७.३१.१९}गृध्रपत्राधिवासांसि शयनानि नराधिपाः
ह्रीमन्तः कालसंपक्वाः सुदुःखान्यधिशेरते

^{७.३१.२०}हन्ति स्मात्र पिता पुत्रं रथेनाभ्यतिवर्तते
पुत्रश्च पितरं मोहान्निर्मर्यादमवर्तत

^{७.३१.२१}अक्षो भग्नो ध्वजश्छिन्नश्छत्रमुर्व्यां निपातितम्
युगार्धं छिन्नमादाय प्रदुद्राव तथा हयः

^{७.३१.२२}सासिर्बाहुर्निपतितः शिरश्छिन्नं सकुण्डलम्
गजेनाक्षिप्य बलिना रथः संचूर्णितः क्षितौ

^{७.३१.२३}रथिना ताडितो नागो नाराचेनापतद्व्यसुः
सारोहश्चापतद्वाजी गजेनाताडितो भृशम्

^{७.३१.२४}निर्मर्यादं महद्युद्धमवर्तत सुदारुणम्
हा तात हा पुत्र सखे क्वासि तिष्ठ क्व धावसि

^{७.३१.२५}प्रहराहर जह्येनं स्मितक्ष्वेडितगर्जितैः
इत्येवमुच्चरन्त्यः स्म श्रूयन्ते विविधा गिरः

^{७.३१.२६}नरस्याश्वस्य नागस्य समसज्जत शोणितम्
उपाशाम्यद्रजो भौमं भीरून्कश्मलमाविशत्

^{७.३१.२७}आसीत्केशपरामर्शो मुष्टियुद्धं च दारुणम्
नखैर्दन्तैश्च शूराणामद्वीपे द्वीपमिच्छताम्

^{७.३१.२८}तत्राच्छिद्यत वीरस्य सखड्गो बाहुरुद्यतः
सधनुश्चापरस्यापि सशरः साङ्कुशस्तथा

^{७.३१.२९}प्राक्रोशदन्यमन्योऽत्र तथान्यो विमुखोऽद्रवत्
अन्यः प्राप्तस्य चान्यस्य शिरः कायादपाहरत्

^{७.३१.३०}शब्दमभ्यद्रवच्चान्यः शब्दादन्योऽद्रवद्भृशम्
स्वानन्योऽथ परानन्यो जघान निशितैः शरैः

^{७.३१.३१}गिरिशृङ्गोपमश्चात्र नाराचेन निपातितः
मातङ्गो न्यपतद्भूमौ नदीरोध इवोष्णगे

^{७.३१.३२}तथैव रथिनं नागः क्षरन्गिरिरिवारुजत्
अध्यतिष्ठत्पदा भूमौ सहाश्वं सहसारथिम्

^{७.३१.३३}शूरान्प्रहरतो दृष्ट्वा कृतास्त्रान्रुधिरोक्षितान्
बहूनप्याविशन्मोहो भीरून्हृदयदुर्बलान्

^{७.३१.३४}सर्वमाविग्नमभवन्न प्राज्ञायत किंचन
सैन्ये च रजसा ध्वस्ते निर्मर्यादमवर्तत

^{७.३१.३५}ततः सेनापतिः शीघ्रमयं काल इति ब्रुवन्
नित्याभित्वरितानेव त्वरयामास पाण्डवान्

^{७.३१.३६}कुर्वन्तः शासनं तस्य पाण्डवेया यशस्विनः
सरो हंसा इवापेतुर्घ्नन्तो द्रोणरथं प्रति

^{७.३१.३७}गृह्णीताद्रवतान्योन्यं विभीता विनिकृन्तत
इत्यासीत्तुमुलः शब्दो दुर्धर्षस्य रथं प्रति

^{७.३१.३८}ततो द्रोणः कृपः कर्णो द्रौणी राजा जयद्रथः
विन्दानुविन्दावावन्त्यौ शल्यश्चैनानवारयन्

^{७.३१.३९}ते त्वार्यधर्मसंरब्धा दुर्निवार्या दुरासदाः
शरार्ता न जहुर्द्रोणं पाञ्चालाः पाण्डवैः सह

^{७.३१.४०}ततो द्रोणोऽभिसंक्रुद्धो विसृजञ्शतशः शरान्
चेदिपाञ्चालपाण्डूनामकरोत्कदनं महत्

^{७.३१.४१}तस्य ज्यातलनिर्घोषः शुश्रुवे दिक्षु मारिष
वज्रसंघातसंकाशस्त्रासयन्पाण्डवान्बहून्

^{७.३१.४२}एतस्मिन्नन्तरे जिष्णुर्हत्वा संशप्तकान्बली
अभ्ययात्तत्र यत्र स्म द्रोणः पाण्डून्प्रमर्दति

^{७.३१.४३}तं शरौघमहावर्तं शोणितोदं महाह्रदम्
तीर्णः संशप्तकान्हत्वा प्रत्यदृश्यत फल्गुनः

^{७.३१.४४}तस्य कीर्तिमतो लक्ष्म सूर्यप्रतिमतेजसः
दीप्यमानमपश्याम तेजसा वानरध्वजम्

^{७.३१.४५}संशप्तकसमुद्रं तमुच्छोष्यास्त्रगभस्तिभिः
स पाण्डवयुगान्तार्कः कुरूनप्यभ्यतीतपत्

^{७.३१.४६}प्रददाह कुरून्सर्वानर्जुनः शस्त्रतेजसा
युगान्ते सर्वभूतानि धूमकेतुरिवोत्थितः

^{७.३१.४७}तेन बाणसहस्रौघैर्गजाश्वरथयोधिनः
ताड्यमानाः क्षितिं जग्मुर्मुक्तशस्त्राः शरार्दिताः

^{७.३१.४८}केचिदार्तस्वरं चक्रुर्विनेदुरपरे पुनः
पार्थबाणहताः केचिन्निपेतुर्विगतासवः

^{७.३१.४९}तेषामुत्पततां कांश्चित्पतितांश्च पराङ्मुखान्
न जघानार्जुनो योधान्योधव्रतमनुस्मरन्

^{७.३१.५०}ते विशीर्णरथाश्वेभाः प्रायशश्च पराङ्मुखाः
कुरवः कर्ण कर्णेति हा हेति च विचुक्रुशुः

^{७.३१.५१}तमाधिरथिराक्रन्दं विज्ञाय शरणैषिणाम्
मा भैष्टेति प्रतिश्रुत्य ययावभिमुखोऽर्जुनम्

^{७.३१.५२}स भारतरथश्रेष्ठः सर्वभारतहर्षणः
प्रादुश्चक्रे तदाग्नेयमस्त्रमस्त्रविदां वरः

^{७.३१.५३}तस्य दीप्तशरौघस्य दीप्तचापधरस्य च
शरौघाञ्शरजालेन विदुधाव धनंजयः
अस्त्रमस्त्रेण संवार्य प्राणदद्विसृजञ्शरान्

^{७.३१.५४}धृष्टद्युम्नश्च भीमश्च सात्यकिश्च महारथः
विव्यधुः कर्णमासाद्य त्रिभिस्त्रिभिरजिह्मगैः

^{७.३१.५५}अर्जुनास्त्रं तु राधेयः संवार्य शरवृष्टिभिः
तेषां त्रयाणां चापानि चिच्छेद विशिखैस्त्रिभिः

^{७.३१.५६}ते निकृत्तायुधाः शूरा निर्विषा भुजगा इव
रथशक्तीः समुत्क्षिप्य भृशं सिंहा इवानदन्

^{७.३१.५७}ता भुजाग्रैर्महावेगा विसृष्टा भुजगोपमाः
दीप्यमाना महाशक्त्यो जग्मुराधिरथिं प्रति

^{७.३१.५८}ता निकृत्य शितैर्बाणैस्त्रिभिस्त्रिभिरजिह्मगैः
ननाद बलवान्कर्णः पार्थाय विसृजञ्शरान्

^{७.३१.५९}अर्जुनश्चापि राधेयं विद्ध्वा सप्तभिराशुगैः
कर्णादवरजं बाणैर्जघान निशितैस्त्रिभिः

^{७.३१.६०}ततः शत्रुंजयं हत्वा पार्थः षड्भिरजिह्मगैः
जहार सद्यो भल्लेन विपाटस्य शिरो रथात्

^{७.३१.६१}पश्यतां धार्तराष्ट्राणामेकेनैव किरीटिना
प्रमुखे सूतपुत्रस्य सोदर्या निहतास्त्रयः

^{७.३१.६२}ततो भीमः समुत्पत्य स्वरथाद्वैनतेयवत्
वरासिना कर्णपक्षाञ्जघान दश पञ्च च

^{७.३१.६३}पुनः स्वरथमास्थाय धनुरादाय चापरम्
विव्याध दशभिः कर्णं सूतमश्वांश्च पञ्चभिः

^{७.३१.६४}धृष्टद्युम्नोऽप्यसिवरं चर्म चादाय भास्वरम्
जघान चन्द्रवर्माणं बृहत्क्षत्रं च पौरवम्

^{७.३१.६५}ततः स्वरथमास्थाय पाञ्चाल्योऽन्यच्च कार्मुकम्
आदाय कर्णं विव्याध त्रिसप्तत्या नदन्रणे

^{७.३१.६६}शैनेयोऽप्यन्यदादाय धनुरिन्द्रायुधद्युति
सूतपुत्रं चतुःषष्ट्या विद्ध्वा सिंह इवानदत्

^{७.३१.६७}भल्लभ्यां साधुमुक्ताभ्यां छित्त्वा कर्णस्य कार्मुकम्
पुनः कर्णं त्रिभिर्बाणैर्बाह्वोरुरसि चार्पयत्

^{७.३१.६८}ततो दुर्योधनो द्रोणो राजा चैव जयद्रथः
निमज्जमानं राधेयमुज्जह्रुः सात्यकार्णवात्

^{७.३१.६९}धृष्टद्युम्नश्च भीमश्च सौभद्रोऽर्जुन एव च
नकुलः सहदेवश्च सात्यकिं जुगुपू रणे

^{७.३१.७०}एवमेष महारौद्रः क्षयार्थं सर्वधन्विनाम्
तावकानां परेषां च त्यक्त्वा प्राणानभूद्रणः

^{७.३१.७१}पदातिरथनागाश्वैर्गजाश्वरथपत्तयः
रथिनो नागपत्त्यश्वै रथपत्ती रथद्विपैः

^{७.३१.७२}अश्वैरश्वा गजैर्नागा रथिनो रथिभिः सह
संसक्ताः समदृश्यन्त पत्तयश्चापि पत्तिभिः

^{७.३१.७३}एवं सुकलिलं युद्धमासीत्क्रव्यादहर्षणम्
महद्भिस्तैरभीतानां यमराष्ट्रविवर्धनम्

^{७.३१.७४}ततो हता नररथवाजिकुञ्जरै;रनेकशो द्विपरथवाजिपत्तयः
गजैर्गजा रथिभिरुदायुधा रथा; हयैर्हयाः पत्तिगणैश्च पत्तयः

^{७.३१.७५}रथैर्द्विपा द्विरदवरैर्महाहया; हयैर्नरा वररथिभिश्च वाजिनः
निरस्तजिह्वादशनेक्षणाः क्षितौ; क्षयं गताः प्रमथितवर्मभूषणाः

^{७.३१.७६}तथा परैर्बहुकरणैर्वरायुधै;र्हता गताः प्रतिभयदर्शनाः क्षितिम्
विपोथिता हयगजपादताडिता; भृशाकुला रथखुरनेमिभिर्हताः

^{७.३१.७७}प्रमोदने श्वापदपक्षिरक्षसां; जनक्षये वर्तति तत्र दारुणे
महाबलास्ते कुपिताः परस्परं; निषूदयन्तः प्रविचेरुरोजसा

^{७.३१.७८}ततो बले भृशलुलिते परस्परं; निरीक्षमाणे रुधिरौघसंप्लुते
दिवाकरेऽस्तंगिरिमास्थिते शनै;रुभे प्रयाते शिबिराय भारत