^{९.१८.१}संजय उवाच

^{९.१८.२}पातिते युधि दुर्धर्षे मद्रराजे महारथे
तावकास्तव पुत्राश्च प्रायशो विमुखाभवन्

^{९.१८.३}वणिजो नावि भिन्नायां यथागाधेऽप्लवेऽर्णवे
अपारे पारमिच्छन्तो हते शूरे महात्मनि

^{९.१८.४}मद्रराजे महाराज वित्रस्ताः शरविक्षताः
अनाथा नाथमिच्छन्तो मृगाः सिंहार्दिता इव

^{९.१८.५}वृषा यथा भग्नशृङ्गाः शीर्णदन्ता गजा इव
मध्याह्ने प्रत्यपायाम निर्जिता धर्मसूनुना

^{९.१८.६}न संधातुमनीकानि न च राजन्पराक्रमे
आसीद्बुद्धिर्हते शल्ये तव योधस्य कस्यचित्

^{९.१८.७}भीष्मे द्रोणे च निहते सूतपुत्रे च भारत
यद्दुःखं तव योधानां भयं चासीद्विशां पते
तद्भयं स च नः शोको भूय एवाभ्यवर्तत

^{९.१८.८}निराशाश्च जये तस्मिन्हते शल्ये महारथे
हतप्रवीरा विध्वस्ता विकृत्ताश्च शितैः शरैः
मद्रराजे हते राजन्योधास्ते प्राद्रवन्भयात्

^{९.१८.९}अश्वानन्ये गजानन्ये रथानन्ये महारथाः
आरुह्य जवसंपन्नाः पादाताः प्राद्रवन्भयात्

^{९.१८.१०}द्विसाहस्राश्च मातङ्गा गिरिरूपाः प्रहारिणः
संप्राद्रवन्हते शल्ये अङ्कुशाङ्गुष्ठचोदिताः

^{९.१८.११}ते रणाद्भरतश्रेष्ठ तावकाः प्राद्रवन्दिशः
धावन्तश्चाप्यदृश्यन्त श्वसमानाः शरातुराः

^{९.१८.१२}तान्प्रभग्नान्द्रुतान्दृष्ट्वा हतोत्साहान्पराजितान्
अभ्यद्रवन्त पाञ्चालाः पाण्डवाश्च जयैषिणः

^{९.१८.१३}बाणशब्दरवश्चापि सिंहनादश्च पुष्कलः
शङ्खशब्दश्च शूराणां दारुणः समपद्यत

^{९.१८.१४}दृष्ट्वा तु कौरवं सैन्यं भयत्रस्तं प्रविद्रुतम्
अन्योन्यं समभाषन्त पाञ्चालाः पाण्डवैः सह

^{९.१८.१५}अद्य राजा सत्यधृतिर्जितामित्रो युधिष्ठिरः
अद्य दुर्योधनो हीनो दीप्तया नृपतिश्रिया

^{९.१८.१६}अद्य श्रुत्वा हतं पुत्रं धृतराष्ट्रो जनेश्वरः
निःसंज्ञः पतितो भूमौ किल्बिषं प्रतिपद्यताम्

^{९.१८.१७}अद्य जानातु कौन्तेयं समर्थं सर्वधन्विनाम्
अद्यात्मानं च दुर्मेधा गर्हयिष्यति पापकृत्
अद्य क्षत्तुर्वचः सत्यं स्मरतां ब्रुवतो हितम्

^{९.१८.१८}अद्यप्रभृति पार्थांश्च प्रेष्यभूत उपाचरन्
विजानातु नृपो दुःखं यत्प्राप्तं पाण्डुनन्दनैः

^{९.१८.१९}अद्य कृष्णस्य माहात्म्यं जानातु स महीपतिः
अद्यार्जुनधनुर्घोषं घोरं जानातु संयुगे

^{९.१८.२०}अस्त्राणां च बलं सर्वं बाह्वोश्च बलमाहवे
अद्य ज्ञास्यति भीमस्य बलं घोरं महात्मनः

^{९.१८.२१}हते दुर्योधने युद्धे शक्रेणेवासुरे मये
यत्कृतं भीमसेनेन दुःशासनवधे तदा
नान्यः कर्तास्ति लोके तदृते भीमं महाबलम्

^{९.१८.२२}जानीतामद्य ज्येष्ठस्य पाण्डवस्य पराक्रमम्
मद्रराजं हतं श्रुत्वा देवैरपि सुदुःसहम्

^{९.१८.२३}अद्य ज्ञास्यति संग्रामे माद्रीपुत्रौ महाबलौ
निहते सौबले शूरे गान्धारेषु च सर्वशः

^{९.१८.२४}कथं तेषां जयो न स्याद्येषां योद्धा धनंजयः
सात्यकिर्भीमसेनश्च धृष्टद्युम्नश्च पार्षतः

^{९.१८.२५}द्रौपद्यास्तनयाः पञ्च माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ
शिखण्डी च महेष्वासो राजा चैव युधिष्ठिरः

^{९.१८.२६}येषां च जगतां नाथो नाथः कृष्णो जनार्दनः
कथं तेषां जयो न स्याद्येषां धर्मो व्यपाश्रयः

^{९.१८.२७}भीष्मं द्रोणं च कर्णं च मद्रराजानमेव च
तथान्यान्नृपतीन्वीराञ्शतशोऽथ सहस्रशः

^{९.१८.२८}कोऽन्यः शक्तो रणे जेतुमृते पार्थं युधिष्ठिरम्
यस्य नाथो हृषीकेशः सदा धर्मयशोनिधिः

^{९.१८.२९}इत्येवं वदमानास्ते हर्षेण महता युताः
प्रभग्नांस्तावकान्राजन्सृञ्जयाः पृष्ठतोऽन्वयुः

^{९.१८.३०}धनंजयो रथानीकमभ्यवर्तत वीर्यवान्
माद्रीपुत्रौ च शकुनिं सात्यकिश्च महारथः

^{९.१८.३१}तान्प्रेक्ष्य द्रवतः सर्वान्भीमसेनभयार्दितान्
दुर्योधनस्तदा सूतमब्रवीदुत्स्मयन्निव

^{९.१८.३२}न मातिक्रमते पार्थो धनुष्पाणिमवस्थितम्
जघने सर्वसैन्यानां ममाश्वान्प्रतिपादय

^{९.१८.३३}जघने युध्यमानं हि कौन्तेयो मां धनंजयः
नोत्सहेताभ्यतिक्रान्तुं वेलामिव महोदधिः

^{९.१८.३४}पश्य सैन्यं महत्सूत पाण्डवैः समभिद्रुतम्
सैन्यरेणुं समुद्धूतं पश्यस्वैनं समन्ततः

^{९.१८.३५}सिंहनादांश्च बहुशः शृणु घोरान्भयानकान्
तस्माद्याहि शनैः सूत जघनं परिपालय

^{९.१८.३६}मयि स्थिते च समरे निरुद्धेषु च पाण्डुषु
पुनरावर्तते तूर्णं मामकं बलमोजसा

^{९.१८.३७}तच्छ्रुत्वा तव पुत्रस्य शूराग्र्यसदृशं वचः
सारथिर्हेमसंछन्नाञ्शनैरश्वानचोदयत्

^{९.१८.३८}गजाश्वरथिभिर्हीनास्त्यक्तात्मानः पदातयः
एकविंशतिसाहस्राः संयुगायावतस्थिरे

^{९.१८.३९}नानादेशसमुद्भूता नानारञ्जितवाससः
अवस्थितास्तदा योधाः प्रार्थयन्तो महद्यशः

^{९.१८.४०}तेषामापततां तत्र संहृष्टानां परस्परम्
संमर्दः सुमहाञ्जज्ञे घोररूपो भयानकः

^{९.१८.४१}भीमसेनं तदा राजन्धृष्टद्युम्नं च पार्षतम्
बलेन चतुरङ्गेण नानादेश्या न्यवारयन्

^{९.१८.४२}भीममेवाभ्यवर्तन्त रणेऽन्ये तु पदातयः
प्रक्ष्वेड्यास्फोट्य संहृष्टा वीरलोकं यियासवः

^{९.१८.४३}आसाद्य भीमसेनं तु संरब्धा युद्धदुर्मदाः
धार्तराष्ट्रा विनेदुर्हि नान्यां चाकथयन्कथाम्
परिवार्य रणे भीमं निजघ्नुस्ते समन्ततः

^{९.१८.४४}स वध्यमानः समरे पदातिगणसंवृतः
न चचाल रथोपस्थे मैनाक इव पर्वतः

^{९.१८.४५}ते तु क्रुद्धा महाराज पाण्डवस्य महारथम्
निग्रहीतुं प्रचक्रुर्हि योधांश्चान्यानवारयन्

^{९.१८.४६}अक्रुध्यत रणे भीमस्तैस्तदा पर्यवस्थितैः
सोऽवतीर्य रथात्तूर्णं पदातिः समवस्थितः

^{९.१८.४७}जातरूपपरिच्छन्नां प्रगृह्य महतीं गदाम्
अवधीत्तावकान्योधान्दण्डपाणिरिवान्तकः

^{९.१८.४८}रथाश्वद्विपहीनांस्तु तान्भीमो गदया बली
एकविंशतिसाहस्रान्पदातीनवपोथयत्

^{९.१८.४९}हत्वा तत्पुरुषानीकं भीमः सत्यपराक्रमः
धृष्टद्युम्नं पुरस्कृत्य नचिरात्प्रत्यदृश्यत

^{९.१८.५०}पादाता निहता भूमौ शिश्यिरे रुधिरोक्षिताः
संभग्ना इव वातेन कर्णिकाराः सुपुष्पिताः

^{९.१८.५१}नानापुष्पस्रजोपेता नानाकुण्डलधारिणः
नानाजात्या हतास्तत्र नानादेशसमागताः

^{९.१८.५२}पताकाध्वजसंछन्नं पदातीनां महद्बलम्
निकृत्तं विबभौ तत्र घोररूपं भयानकम्

^{९.१८.५३}युधिष्ठिरपुरोगास्तु सर्वसैन्यमहारथाः
अभ्यधावन्महात्मानं पुत्रं दुर्योधनं तव

^{९.१८.५४}ते सर्वे तावकान्दृष्ट्वा महेष्वासान्पराङ्मुखान्
नाभ्यवर्तन्त ते पुत्रं वेलेव मकरालयम्

^{९.१८.५५}तदद्भुतमपश्याम तव पुत्रस्य पौरुषम्
यदेकं सहिताः पार्था न शेकुरतिवर्तितुम्

^{९.१८.५६}नातिदूरापयातं तु कृतबुद्धिं पलायने
दुर्योधनः स्वकं सैन्यमब्रवीद्भृशविक्षतम्

^{९.१८.५७}न तं देशं प्रपश्यामि पृथिव्यां पर्वतेषु वा
यत्र यातान्न वो हन्युः पाण्डवाः किं सृतेन वः

^{९.१८.५८}अल्पं च बलमेतेषां कृष्णौ च भृशविक्षतौ
यदि सर्वेऽत्र तिष्ठामो ध्रुवो नो विजयो भवेत्

^{९.१८.५९}विप्रयातांस्तु वो भिन्नान्पाण्डवाः कृतकिल्बिषान्
अनुसृत्य हनिष्यन्ति श्रेयो नः समरे स्थितम्

^{९.१८.६०}शृणुध्वं क्षत्रियाः सर्वे यावन्तः स्थ समागताः
यदा शूरं च भीरुं च मारयत्यन्तकः सदा
को नु मूढो न युध्येत पुरुषः क्षत्रियब्रुवः

^{९.१८.६१}श्रेयो नो भीमसेनस्य क्रुद्धस्य प्रमुखे स्थितम्
सुखः सांग्रामिको मृत्युः क्षत्रधर्मेण युध्यताम्
जित्वेह सुखमाप्नोति हतः प्रेत्य महत्फलम्

^{९.१८.६२}न युद्धधर्माच्छ्रेयान्वै पन्थाः स्वर्गस्य कौरवाः
अचिरेण जिताँल्लोकान्हतो युद्धे समश्नुते

^{९.१८.६३}श्रुत्वा तु वचनं तस्य पूजयित्वा च पार्थिवाः
पुनरेवान्ववर्तन्त पाण्डवानाततायिनः

^{९.१८.६४}तानापतत एवाशु व्यूढानीकाः प्रहारिणः
प्रत्युद्ययुस्तदा पार्था जयगृध्राः प्रहारिणः

^{९.१८.६५}धनंजयो रथेनाजावभ्यवर्तत वीर्यवान्
विश्रुतं त्रिषु लोकेषु गाण्डीवं विक्षिपन्धनुः

^{९.१८.६६}माद्रीपुत्रौ च शकुनिं सात्यकिश्च महाबलः
जवेनाभ्यपतन्हृष्टा यतो वै तावकं बलम्