^{९.२१.१}संजय उवाच

^{९.२१.२}पुत्रस्तु ते महाराज रथस्थो रथिनां वरः
दुरुत्सहो बभौ युद्धे यथा रुद्रः प्रतापवान्

^{९.२१.३}तस्य बाणसहस्रैस्तु प्रच्छन्ना ह्यभवन्मही
परांश्च सिषिचे बाणैर्धाराभिरिव पर्वतान्

^{९.२१.४}न च सोऽस्ति पुमान्कश्चित्पाण्डवानां महाहवे
हयो गजो रथो वापि योऽस्य बाणैरविक्षतः

^{९.२१.५}यं यं हि समरे योधं प्रपश्यामि विशां पते
स स बाणैश्चितोऽभूद्वै पुत्रेण तव भारत

^{९.२१.६}यथा सैन्येन रजसा समुद्धूतेन वाहिनी
प्रत्यदृश्यत संछन्ना तथा बाणैर्महात्मनः

^{९.२१.७}बाणभूतामपश्याम पृथिवीं पृथिवीपते
दुर्योधनेन प्रकृतां क्षिप्रहस्तेन धन्विना

^{९.२१.८}तेषु योधसहस्रेषु तावकेषु परेषु च
एको दुर्योधनो ह्यासीत्पुमानिति मतिर्मम

^{९.२१.९}तत्राद्भुतमपश्याम तव पुत्रस्य विक्रमम्
यदेकं सहिताः पार्था नात्यवर्तन्त भारत

^{९.२१.१०}युधिष्ठिरं शतेनाजौ विव्याध भरतर्षभ
भीमसेनं च सप्तत्या सहदेवं च सप्तभिः

^{९.२१.११}नकुलं च चतुःषष्ट्या धृष्टद्युम्नं च पञ्चभिः
सप्तभिर्द्रौपदेयांश्च त्रिभिर्विव्याध सात्यकिम्
धनुश्चिच्छेद भल्लेन सहदेवस्य मारिष

^{९.२१.१२}तदपास्य धनुश्छिन्नं माद्रीपुत्रः प्रतापवान्
अभ्यधावत राजानं प्रगृह्यान्यन्महद्धनुः
ततो दुर्योधनं संख्ये विव्याध दशभिः शरैः

^{९.२१.१३}नकुलश्च ततो वीरो राजानं नवभिः शरैः
घोररूपैर्महेष्वासो विव्याध च ननाद च

^{९.२१.१४}सात्यकिश्चापि राजानं शरेणानतपर्वणा
द्रौपदेयास्त्रिसप्तत्या धर्मराजश्च सप्तभिः
अशीत्या भीमसेनश्च शरै राजानमार्दयत्

^{९.२१.१५}समन्तात्कीर्यमाणस्तु बाणसंघैर्महात्मभिः
न चचाल महाराज सर्वसैन्यस्य पश्यतः

^{९.२१.१६}लाघवं सौष्ठवं चापि वीर्यं चैव महात्मनः
अति सर्वाणि भूतानि ददृशुः सर्वमानवाः

^{९.२१.१७}धार्तराष्ट्रास्तु राजेन्द्र यात्वा तु स्वल्पमन्तरम्
अपश्यमाना राजानं पर्यवर्तन्त दंशिताः

^{९.२१.१८}तेषामापततां घोरस्तुमुलः समजायत
क्षुब्धस्य हि समुद्रस्य प्रावृट्काले यथा निशि

^{९.२१.१९}समासाद्य रणे ते तु राजानमपराजितम्
प्रत्युद्ययुर्महेष्वासाः पाण्डवानाततायिनः

^{९.२१.२०}भीमसेनं रणे क्रुद्धं द्रोणपुत्रो न्यवारयत्
ततो बाणैर्महाराज प्रमुक्तैः सर्वतोदिशम्
नाज्ञायन्त रणे वीरा न दिशः प्रदिशस्तथा

^{९.२१.२१}तावुभौ क्रूरकर्माणावुभौ भारत दुःसहौ
घोररूपमयुध्येतां कृतप्रतिकृतैषिणौ
त्रासयन्तौ जगत्सर्वं ज्याक्षेपविहतत्वचौ

^{९.२१.२२}शकुनिस्तु रणे वीरो युधिष्ठिरमपीडयत्
तस्याश्वांश्चतुरो हत्वा सुबलस्य सुतो विभुः
नादं चकार बलवान्सर्वसैन्यानि कम्पयन्

^{९.२१.२३}एतस्मिन्नन्तरे वीरं राजानमपराजितम्
अपोवाह रथेनाजौ सहदेवः प्रतापवान्

^{९.२१.२४}अथान्यं रथमास्थाय धर्मराजो युधिष्ठिरः
शकुनिं नवभिर्विद्ध्वा पुनर्विव्याध पञ्चभिः
ननाद च महानादं प्रवरः सर्वधन्विनाम्

^{९.२१.२५}तद्युद्धमभवच्चित्रं घोररूपं च मारिष
ईक्षितृप्रीतिजननं सिद्धचारणसेवितम्

^{९.२१.२६}उलूकस्तु महेष्वासं नकुलं युद्धदुर्मदम्
अभ्यद्रवदमेयात्मा शरवर्षैः समन्ततः

^{९.२१.२७}तथैव नकुलः शूरः सौबलस्य सुतं रणे
शरवर्षेण महता समन्तात्पर्यवारयत्

^{९.२१.२८}तौ तत्र समरे वीरौ कुलपुत्रौ महारथौ
योधयन्तावपश्येतां परस्परकृतागसौ

^{९.२१.२९}तथैव कृतवर्मा तु शैनेयं शत्रुतापनम्
योधयञ्शुशुभे राजन्बलं शक्र इवाहवे

^{९.२१.३०}दुर्योधनो धनुश्छित्त्वा धृष्टद्युम्नस्य संयुगे
अथैनं छिन्नधन्वानं विव्याध निशितैः शरैः

^{९.२१.३१}धृष्टद्युम्नोऽपि समरे प्रगृह्य परमायुधम्
राजानं योधयामास पश्यतां सर्वधन्विनाम्

^{९.२१.३२}तयोर्युद्धं महच्चासीत्संग्रामे भरतर्षभ
प्रभिन्नयोर्यथा सक्तं मत्तयोर्वरहस्तिनोः

^{९.२१.३३}गौतमस्तु रणे क्रुद्धो द्रौपदेयान्महाबलान्
विव्याध बहुभिः शूरः शरैः संनतपर्वभिः

^{९.२१.३४}तस्य तैरभवद्युद्धमिन्द्रियैरिव देहिनः
घोररूपमसंवार्यं निर्मर्यादमतीव च

^{९.२१.३५}ते च तं पीडयामासुरिन्द्रियाणीव बालिशम्
स च तान्प्रतिसंरब्धः प्रत्ययोधयदाहवे

^{९.२१.३६}एवं चित्रमभूद्युद्धं तस्य तैः सह भारत
उत्थायोत्थाय हि यथा देहिनामिन्द्रियैर्विभो

^{९.२१.३७}नराश्चैव नरैः सार्धं दन्तिनो दन्तिभिस्तथा
हया हयैः समासक्ता रथिनो रथिभिस्तथा
संकुलं चाभवद्भूयो घोररूपं विशां पते

^{९.२१.३८}इदं चित्रमिदं घोरमिदं रौद्रमिति प्रभो
युद्धान्यासन्महाराज घोराणि च बहूनि च

^{९.२१.३९}ते समासाद्य समरे परस्परमरिंदमाः
विव्यधुश्चैव जघ्नुश्च समासाद्य महाहवे

^{९.२१.४०}तेषां शस्त्रसमुद्भूतं रजस्तीव्रमदृश्यत
प्रवातेनोद्धतं राजन्धावद्भिश्चाश्वसादिभिः

^{९.२१.४१}रथनेमिसमुद्भूतं निःश्वासैश्चापि दन्तिनाम्
रजः संध्याभ्रकपिलं दिवाकरपथं ययौ

^{९.२१.४२}रजसा तेन संपृक्ते भास्करे निष्प्रभीकृते
संछादिताभवद्भूमिस्ते च शूरा महारथाः

^{९.२१.४३}मुहूर्तादिव संवृत्तं नीरजस्कं समन्ततः
वीरशोणितसिक्तायां भूमौ भरतसत्तम
उपाशाम्यत्ततस्तीव्रं तद्रजो घोरदर्शनम्

^{९.२१.४४}ततोऽपश्यं महाराज द्वंद्वयुद्धानि भारत
यथाप्राग्र्यं यथाज्येष्ठं मध्याह्ने वै सुदारुणे
वर्मणां तत्र राजेन्द्र व्यदृश्यन्तोज्ज्वलाः प्रभाः

^{९.२१.४५}शब्दः सुतुमुलः संख्ये शराणां पततामभूत्
महावेणुवनस्येव दह्यमानस्य सर्वतः