^{९.२४.१}संजय उवाच

^{९.२४.२}अस्यतां यतमानानां शूराणामनिवर्तिनाम्
संकल्पमकरोन्मोघं गाण्डीवेन धनंजयः

^{९.२४.३}इन्द्राशनिसमस्पर्शानविषह्यान्महौजसः
विसृजन्दृश्यते बाणान्धारा मुञ्चन्निवाम्बुदः

^{९.२४.४}तत्सैन्यं भरतश्रेष्ठ वध्यमानं किरीटिना
संप्रदुद्राव संग्रामात्तव पुत्रस्य पश्यतः

^{९.२४.५}हतधुर्या रथाः केचिद्धतसूतास्तथापरे
भग्नाक्षयुगचक्रेषाः केचिदासन्विशां पते

^{९.२४.६}अन्येषां सायकाः क्षीणास्तथान्ये शरपीडिताः
अक्षता युगपत्केचित्प्राद्रवन्भयपीडिताः

^{९.२४.७}केचित्पुत्रानुपादाय हतभूयिष्ठवाहनाः
विचुक्रुशुः पितॄनन्ये सहायानपरे पुनः

^{९.२४.८}बान्धवांश्च नरव्याघ्र भ्रातॄन्संबन्धिनस्तथा
दुद्रुवुः केचिदुत्सृज्य तत्र तत्र विशां पते

^{९.२४.९}बहवोऽत्र भृशं विद्धा मुह्यमाना महारथाः
निष्टनन्तः स्म दृश्यन्ते पार्थबाणहता नराः

^{९.२४.१०}तानन्ये रथमारोप्य समाश्वास्य मुहूर्तकम्
विश्रान्ताश्च वितृष्णाश्च पुनर्युद्धाय जग्मिरे

^{९.२४.११}तानपास्य गताः केचित्पुनरेव युयुत्सवः
कुर्वन्तस्तव पुत्रस्य शासनं युद्धदुर्मदाः

^{९.२४.१२}पानीयमपरे पीत्वा पर्याश्वास्य च वाहनम्
वर्माणि च समारोप्य केचिद्भरतसत्तम

^{९.२४.१३}समाश्वास्यापरे भ्रातॄन्निक्षिप्य शिबिरेऽपि च
पुत्रानन्ये पितॄनन्ये पुनर्युद्धमरोचयन्

^{९.२४.१४}सज्जयित्वा रथान्केचिद्यथामुख्यं विशां पते
आप्लुत्य पाण्डवानीकं पुनर्युद्धमरोचयन्

^{९.२४.१५}ते शूराः किङ्किणीजालैः समाच्छन्ना बभासिरे
त्रैलोक्यविजये युक्ता यथा दैतेयदानवाः

^{९.२४.१६}आगम्य सहसा केचिद्रथैः स्वर्णविभूषितैः
पाण्डवानामनीकेषु धृष्टद्युम्नमयोधयन्

^{९.२४.१७}धृष्टद्युम्नोऽपि पाञ्चाल्यः शिखण्डी च महारथः
नाकुलिश्च शतानीको रथानीकमयोधयन्

^{९.२४.१८}पाञ्चाल्यस्तु ततः क्रुद्धः सैन्येन महता वृतः
अभ्यद्रवत्सुसंरब्धस्तावकान्हन्तुमुद्यतः

^{९.२४.१९}ततस्त्वापततस्तस्य तव पुत्रो जनाधिप
बाणसंघाननेकान्वै प्रेषयामास भारत

^{९.२४.२०}धृष्टद्युम्नस्ततो राजंस्तव पुत्रेण धन्विना
नाराचैर्बहुभिः क्षिप्रं बाह्वोरुरसि चार्पितः

^{९.२४.२१}सोऽतिविद्धो महेष्वासस्तोत्त्रार्दित इव द्विपः
तस्याश्वांश्चतुरो बाणैः प्रेषयामास मृत्यवे
सारथेश्चास्य भल्लेन शिरः कायादपाहरत्

^{९.२४.२२}ततो दुर्योधनो राजा पृष्ठमारुह्य वाजिनः
अपाक्रामद्धतरथो नातिदूरमरिंदमः

^{९.२४.२३}दृष्ट्वा तु हतविक्रान्तं स्वमनीकं महाबलः
तव पुत्रो महाराज प्रययौ यत्र सौबलः

^{९.२४.२४}ततो रथेषु भग्नेषु त्रिसाहस्रा महाद्विपाः
पाण्डवान्रथिनः पञ्च समन्तात्पर्यवारयन्

^{९.२४.२५}ते वृताः समरे पञ्च गजानीकेन भारत
अशोभन्त नरव्याघ्रा ग्रहा व्याप्ता घनैरिव

^{९.२४.२६}ततोऽर्जुनो महाराज लब्धलक्षो महाभुजः
विनिर्ययौ रथेनैव श्वेताश्वः कृष्णसारथिः

^{९.२४.२७}तैः समन्तात्परिवृतः कुञ्जरैः पर्वतोपमैः
नाराचैर्विमलैस्तीक्ष्णैर्गजानीकमपोथयत्

^{९.२४.२८}तत्रैकबाणनिहतानपश्याम महागजान्
पतितान्पात्यमानांश्च विभिन्नान्सव्यसाचिना

^{९.२४.२९}भीमसेनस्तु तान्दृष्ट्वा नागान्मत्तगजोपमः
करेण गृह्य महतीं गदामभ्यपतद्बली
अवप्लुत्य रथात्तूर्णं दण्डपाणिरिवान्तकः

^{९.२४.३०}तमुद्यतगदं दृष्ट्वा पाण्डवानां महारथम्
वित्रेसुस्तावकाः सैन्याः शकृन्मूत्रं प्रसुस्रुवुः
आविग्नं च बलं सर्वं गदाहस्ते वृकोदरे

^{९.२४.३१}गदया भीमसेनेन भिन्नकुम्भान्रजस्वलान्
धावमानानपश्याम कुञ्जरान्पर्वतोपमान्

^{९.२४.३२}प्रधाव्य कुञ्जरास्ते तु भीमसेनगदाहताः
पेतुरार्तस्वरं कृत्वा छिन्नपक्षा इवाद्रयः

^{९.२४.३३}तान्भिन्नकुम्भान्सुबहून्द्रवमाणानितस्ततः
पतमानांश्च संप्रेक्ष्य वित्रेसुस्तव सैनिकाः

^{९.२४.३४}युधिष्ठिरोऽपि संक्रुद्धो माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ
गृध्रपक्षैः शितैर्बाणैर्जघ्नुर्वै गजयोधिनः

^{९.२४.३५}धृष्टद्युम्नस्तु समरे पराजित्य नराधिपम्
अपक्रान्ते तव सुते हयपृष्ठं समाश्रिते

^{९.२४.३६}दृष्ट्वा च पाण्डवान्सर्वान्कुञ्जरैः परिवारितान्
धृष्टद्युम्नो महाराज सह सर्वैः प्रभद्रकैः
पुत्रः पाञ्चालराजस्य जिघांसुः कुञ्जरान्ययौ

^{९.२४.३७}अदृष्ट्वा तु रथानीके दुर्योधनमरिंदमम्
अश्वत्थामा कृपश्चैव कृतवर्मा च सात्वतः
अपृच्छन्क्षत्रियांस्तत्र क्व नु दुर्योधनो गतः

^{९.२४.३८}अपश्यमाना राजानं वर्तमाने जनक्षये
मन्वाना निहतं तत्र तव पुत्रं महारथाः
विषण्णवदना भूत्वा पर्यपृच्छन्त ते सुतम्

^{९.२४.३९}आहुः केचिद्धते सूते प्रयातो यत्र सौबलः
अपरे त्वब्रुवंस्तत्र क्षत्रिया भृशविक्षताः

^{९.२४.४०}दुर्योधनेन किं कार्यं द्रक्ष्यध्वं यदि जीवति
युध्यध्वं सहिताः सर्वे किं वो राजा करिष्यति

^{९.२४.४१}ते क्षत्रियाः क्षतैर्गात्रैर्हतभूयिष्ठवाहनाः
शरैः संपीड्यमानाश्च नातिव्यक्तमिवाब्रुवन्

^{९.२४.४२}इदं सर्वं बलं हन्मो येन स्म परिवारिताः
एते सर्वे गजान्हत्वा उपयान्ति स्म पाण्डवाः

^{९.२४.४३}श्रुत्वा तु वचनं तेषामश्वत्थामा महाबलः
हित्वा पाञ्चालराजस्य तदनीकं दुरुत्सहम्

^{९.२४.४४}कृपश्च कृतवर्मा च प्रययुर्यत्र सौबलः
रथानीकं परित्यज्य शूराः सुदृढधन्विनः

^{९.२४.४५}ततस्तेषु प्रयातेषु धृष्टद्युम्नपुरोगमाः
आययुः पाण्डवा राजन्विनिघ्नन्तः स्म तावकान्

^{९.२४.४६}दृष्ट्वा तु तानापततः संप्रहृष्टान्महारथान्
पराक्रान्तांस्ततो वीरान्निराशाञ्जीविते तदा
विवर्णमुखभूयिष्ठमभवत्तावकं बलम्

^{९.२४.४७}परिक्षीणायुधान्दृष्ट्वा तानहं परिवारितान्
राजन्बलेन द्व्यङ्गेन त्यक्त्वा जीवितमात्मनः

^{९.२४.४८}आत्मनापञ्चमोऽयुध्यं पाञ्चालस्य बलेन ह
तस्मिन्देशे व्यवस्थाप्य यत्र शारद्वतः स्थितः

^{९.२४.४९}संप्रयुद्धा वयं पञ्च किरीटिशरपीडिताः
धृष्टद्युम्नं महानीकं तत्र नोऽभूद्रणो महान्
जितास्तेन वयं सर्वे व्यपयाम रणात्ततः

^{९.२४.५०}अथापश्यं सात्यकिं तमुपायान्तं महारथम्
रथैश्चतुःशतैर्वीरो मां चाभ्यद्रवदाहवे

^{९.२४.५१}धृष्टद्युम्नादहं मुक्तः कथंचिच्छ्रान्तवाहनः
पतितो माधवानीकं दुष्कृती नरकं यथा
तत्र युद्धमभूद्घोरं मुहूर्तमतिदारुणम्

^{९.२४.५२}सात्यकिस्तु महाबाहुर्मम हत्वा परिच्छदम्
जीवग्राहमगृह्णान्मां मूर्छितं पतितं भुवि

^{९.२४.५३}ततो मुहूर्तादिव तद्गजानीकमवध्यत
गदया भीमसेनेन नाराचैरर्जुनेन च

^{९.२४.५४}प्रतिपिष्टैर्महानागैः समन्तात्पर्वतोपमैः
नातिप्रसिद्धेव गतिः पाण्डवानामजायत

^{९.२४.५५}रथमार्गांस्ततश्चक्रे भीमसेनो महाबलः
पाण्डवानां महाराज व्यपकर्षन्महागजान्

^{९.२४.५६}अश्वत्थामा कृपश्चैव कृतवर्मा च सात्वतः
अपश्यन्तो रथानीके दुर्योधनमरिंदमम्
राजानं मृगयामासुस्तव पुत्रं महारथम्

^{९.२४.५७}परित्यज्य च पाञ्चालं प्रयाता यत्र सौबलः
राज्ञोऽदर्शनसंविग्ना वर्तमाने जनक्षये