^{९.३८.१}वैशंपायन उवाच

^{९.३८.२}उषित्वा तत्र रामस्तु संपूज्याश्रमवासिनः
तथा मङ्कणके प्रीतिं शुभां चक्रे हलायुधः

^{९.३८.३}दत्त्वा दानं द्विजातिभ्यो रजनीं तामुपोष्य च
पूजितो मुनिसंघैश्च प्रातरुत्थाय लाङ्गली

^{९.३८.४}अनुज्ञाप्य मुनीन्सर्वान्स्पृष्ट्वा तोयं च भारत
प्रययौ त्वरितो रामस्तीर्थहेतोर्महाबलः

^{९.३८.५}तत औशनसं तीर्थमाजगाम हलायुधः
कपालमोचनं नाम यत्र मुक्तो महामुनिः

^{९.३८.६}महता शिरसा राजन्ग्रस्तजङ्घो महोदरः
राक्षसस्य महाराज रामक्षिप्तस्य वै पुरा

^{९.३८.७}तत्र पूर्वं तपस्तप्तं काव्येन सुमहात्मना
यत्रास्य नीतिरखिला प्रादुर्भूता महात्मनः
तत्रस्थश्चिन्तयामास दैत्यदानवविग्रहम्

^{९.३८.८}तत्प्राप्य च बलो राजंस्तीर्थप्रवरमुत्तमम्
विधिवद्धि ददौ वित्तं ब्राह्मणानां महात्मनाम्

^{९.३८.९}जनमेजय उवाच

^{९.३८.१०}कपालमोचनं ब्रह्मन्कथं यत्र महामुनिः
मुक्तः कथं चास्य शिरो लग्नं केन च हेतुना

^{९.३८.११}वैशंपायन उवाच

^{९.३८.१२}पुरा वै दण्डकारण्ये राघवेण महात्मना
वसता राजशार्दूल राक्षसास्तत्र हिंसिताः

^{९.३८.१३}जनस्थाने शिरश्छिन्नं राक्षसस्य दुरात्मनः
क्षुरेण शितधारेण तत्पपात महावने

^{९.३८.१४}महोदरस्य तल्लग्नं जङ्घायां वै यदृच्छया
वने विचरतो राजन्नस्थि भित्त्वास्फुरत्तदा

^{९.३८.१५}स तेन लग्नेन तदा द्विजातिर्न शशाक ह
अभिगन्तुं महाप्राज्ञस्तीर्थान्यायतनानि च

^{९.३८.१६}स पूतिना विस्रवता वेदनार्तो महामुनिः
जगाम सर्वतीर्थानि पृथिव्यामिति नः श्रुतम्

^{९.३८.१७}स गत्वा सरितः सर्वाः समुद्रांश्च महातपाः
कथयामास तत्सर्वमृषीणां भावितात्मनाम्

^{९.३८.१८}आप्लुतः सर्वतीर्थेषु न च मोक्षमवाप्तवान्
स तु शुश्राव विप्रेन्द्रो मुनीनां वचनं महत्

^{९.३८.१९}सरस्वत्यास्तीर्थवरं ख्यातमौशनसं तदा
सर्वपापप्रशमनं सिद्धक्षेत्रमनुत्तमम्

^{९.३८.२०}स तु गत्वा ततस्तत्र तीर्थमौशनसं द्विजः
तत औशनसे तीर्थे तस्योपस्पृशतस्तदा
तच्छिरश्चरणं मुक्त्वा पपातान्तर्जले तदा

^{९.३८.२१}ततः स विरुजो राजन्पूतात्मा वीतकल्मषः
आजगामाश्रमं प्रीतः कृतकृत्यो महोदरः

^{९.३८.२२}सोऽथ गत्वाश्रमं पुण्यं विप्रमुक्तो महातपाः
कथयामास तत्सर्वमृषीणां भावितात्मनाम्

^{९.३८.२३}ते श्रुत्वा वचनं तस्य ततस्तीर्थस्य मानद
कपालमोचनमिति नाम चक्रुः समागताः

^{९.३८.२४}तत्र दत्त्वा बहून्दायान्विप्रान्संपूज्य माधवः
जगाम वृष्णिप्रवरो रुषङ्गोराश्रमं तदा

^{९.३८.२५}यत्र तप्तं तपो घोरमार्ष्टिषेणेन भारत
ब्राह्मण्यं लब्धवांस्तत्र विश्वामित्रो महामुनिः

^{९.३८.२६}ततो हलधरः श्रीमान्ब्राह्मणैः परिवारितः
जगाम यत्र राजेन्द्र रुषङ्गुस्तनुमत्यजत्

^{९.३८.२७}रुषङ्गुर्ब्राह्मणो वृद्धस्तपोनित्यश्च भारत
देहन्यासे कृतमना विचिन्त्य बहुधा बहु

^{९.३८.२८}ततः सर्वानुपादाय तनयान्वै महातपाः
रुषङ्गुरब्रवीत्तत्र नयध्वं मा पृथूदकम्

^{९.३८.२९}विज्ञायातीतवयसं रुषङ्गुं ते तपोधनाः
तं वै तीर्थमुपानिन्युः सरस्वत्यास्तपोधनम्

^{९.३८.३०}स तैः पुत्रैस्तदा धीमानानीतो वै सरस्वतीम्
पुण्यां तीर्थशतोपेतां विप्रसंघैर्निषेविताम्

^{९.३८.३१}स तत्र विधिना राजन्नाप्लुतः सुमहातपाः
ज्ञात्वा तीर्थगुणांश्चैव प्राहेदमृषिसत्तमः
सुप्रीतः पुरुषव्याघ्र सर्वान्पुत्रानुपासतः

^{९.३८.३२}सरस्वत्युत्तरे तीरे यस्त्यजेदात्मनस्तनुम्
पृथूदके जप्यपरो नैनं श्वोमरणं तपेत्

^{९.३८.३३}तत्राप्लुत्य स धर्मात्मा उपस्पृश्य हलायुधः
दत्त्वा चैव बहून्दायान्विप्राणां विप्रवत्सलः

^{९.३८.३४}ससर्ज यत्र भगवाँल्लोकाँल्लोकपितामहः
यत्रार्ष्टिषेणः कौरव्य ब्राह्मण्यं संशितव्रतः
तपसा महता राजन्प्राप्तवानृषिसत्तमः

^{९.३८.३५}सिन्धुद्वीपश्च राजर्षिर्देवापिश्च महातपाः
ब्राह्मण्यं लब्धवान्यत्र विश्वामित्रो महामुनिः
महातपस्वी भगवानुग्रतेजा महातपाः

^{९.३८.३६}तत्राजगाम बलवान्बलभद्रः प्रतापवान्