^{१३.१११.१}युधिष्ठिर उवाच

^{१३.१११.२}यद्वरं सर्वतीर्थानां तद्ब्रवीहि पितामह
यत्र वै परमं शौचं तन्मे व्याख्यातुमर्हसि

^{१३.१११.३}भीष्म उवाच

^{१३.१११.४}सर्वाणि खलु तीर्थानि गुणवन्ति मनीषिणाम्
यत्तु तीर्थं च शौचं च तन्मे शृणु समाहितः

^{१३.१११.५}अगाधे विमले शुद्धे सत्यतोये धृतिह्रदे
स्नातव्यं मानसे तीर्थे सत्त्वमालम्ब्य शाश्वतम्

^{१३.१११.६}तीर्थशौचमनर्थित्वमार्दवं सत्यमार्जवम्
अहिंसा सर्वभूतानामानृशंस्यं दमः शमः

^{१३.१११.७}निर्ममा निरहंकारा निर्द्वंद्वा निष्परिग्रहाः
शुचयस्तीर्थभूतास्ते ये भैक्षमुपभुञ्जते

^{१३.१११.८}तत्त्ववित्त्वनहंबुद्धिस्तीर्थं परममुच्यते
शौचलक्षणमेतत्ते सर्वत्रैवान्ववेक्षणम्

^{१३.१११.९}रजस्तमः सत्त्वमथो येषां निर्धौतमात्मनः
शौचाशौचे न ते सक्ताः स्वकार्यपरिमार्गिणः

^{१३.१११.१०}सर्वत्यागेष्वभिरताः सर्वज्ञाः सर्वदर्शिनः
शौचेन वृत्तशौचार्थास्ते तीर्थाः शुचयश्च ते

^{१३.१११.११}नोदकक्लिन्नगात्रस्तु स्नात इत्यभिधीयते
स स्नातो यो दमस्नातः सबाह्याभ्यन्तरः शुचिः

^{१३.१११.१२}अतीतेष्वनपेक्षा ये प्राप्तेष्वर्थेषु निर्ममाः
शौचमेव परं तेषां येषां नोत्पद्यते स्पृहा

^{१३.१११.१३}प्रज्ञानं शौचमेवेह शरीरस्य विशेषतः
तथा निष्किंचनत्वं च मनसश्च प्रसन्नता

^{१३.१११.१४}वृत्तशौचं मनःशौचं तीर्थशौचं परं हितम्
ज्ञानोत्पन्नं च यच्छौचं तच्छौचं परमं मतम्

^{१३.१११.१५}मनसाथ प्रदीपेन ब्रह्मज्ञानबलेन च
स्नाता ये मानसे तीर्थे तज्ज्ञाः क्षेत्रज्ञदर्शिनः

^{१३.१११.१६}समारोपितशौचस्तु नित्यं भावसमन्वितः
केवलं गुणसंपन्नः शुचिरेव नरः सदा

^{१३.१११.१७}शरीरस्थानि तीर्थानि प्रोक्तान्येतानि भारत
पृथिव्यां यानि तीर्थानि पुण्यानि शृणु तान्यपि

^{१३.१११.१८}यथा शरीरस्योद्देशाः शुचयः परिनिर्मिताः
तथा पृथिव्या भागाश्च पुण्यानि सलिलानि च

^{१३.१११.१९}प्रार्थनाच्चैव तीर्थस्य स्नानाच्च पितृतर्पणात्
धुनन्ति पापं तीर्थेषु पूता यान्ति दिवं सुखम्

^{१३.१११.२०}परिग्रहाच्च साधूनां पृथिव्याश्चैव तेजसा
अतीव पुण्यास्ते भागाः सलिलस्य च तेजसा

^{१३.१११.२१}मनसश्च पृथिव्याश्च पुण्यतीर्थास्तथापरे
उभयोरेव यः स्नातः स सिद्धिं शीघ्रमाप्नुयात्

^{१३.१११.२२}यथा बलं क्रियाहीनं क्रिया वा बलवर्जिता
नेह साधयते कार्यं समायुक्तस्तु सिध्यति

^{१३.१११.२३}एवं शरीरशौचेन तीर्थशौचेन चान्वितः
ततः सिद्धिमवाप्नोति द्विविधं शौचमुत्तमम्