^{१३.११८.१}युधिष्ठिर उवाच

^{१३.११८.२}अकामाश्च सकामाश्च हता येऽस्मिन्महाहवे
कां योनिं प्रतिपन्नास्ते तन्मे ब्रूहि पितामह

^{१३.११८.३}दुःखं प्राणपरित्यागः पुरुषाणां महामृधे
जानामि तत्त्वं धर्मज्ञ प्राणत्यागं सुदुष्करम्

^{१३.११८.४}समृद्धे वासमृद्धे वा शुभे वा यदि वाशुभे
कारणं तत्र मे ब्रूहि सर्वज्ञो ह्यसि मे मतः

^{१३.११८.५}भीष्म उवाच

^{१३.११८.६}समृद्धे वासमृद्धे वा शुभे वा यदि वाशुभे
संसारेऽस्मिन्समाजाताः प्राणिनः पृथिवीपते

^{१३.११८.७}निरता येन भावेन तत्र मे शृणु कारणम्
सम्यक्चायमनुप्रश्नस्त्वयोक्तश्च युधिष्ठिर

^{१३.११८.८}अत्र ते वर्तयिष्यामि पुरावृत्तमिदं नृप
द्वैपायनस्य संवादं कीटस्य च युधिष्ठिर

^{१३.११८.९}ब्रह्मभूतश्चरन्विप्रः कृष्णद्वैपायनः पुरा
ददर्श कीटं धावन्तं शीघ्रं शकटवर्त्मनि

^{१३.११८.१०}गतिज्ञः सर्वभूतानां रुतज्ञश्च शरीरिणाम्
सर्वज्ञः सर्वतो दृष्ट्वा कीटं वचनमब्रवीत्

^{१३.११८.११}कीट संत्रस्तरूपोऽसि त्वरितश्चैव लक्ष्यसे
क्व धावसि तदाचक्ष्व कुतस्ते भयमागतम्

^{१३.११८.१२}कीट उवाच

^{१३.११८.१३}शकटस्यास्य महतो घोषं श्रुत्वा भयं मम
आगतं वै महाबुद्धे स्वन एष हि दारुणः
श्रूयते न स मां हन्यादिति तस्मादपाक्रमे

^{१३.११८.१४}श्वसतां च शृणोम्येवं गोपुत्राणां प्रचोद्यताम्
वहतां सुमहाभारं संनिकर्षे स्वनं प्रभो
नृणां च संवाहयतां श्रूयते विविधः स्वनः

^{१३.११८.१५}सोढुमस्मद्विधेनैष न शक्यः कीटयोनिना
तस्मादपक्रमाम्येष भयादस्मात्सुदारुणात्

^{१३.११८.१६}दुःखं हि मृत्युर्भूतानां जीवितं च सुदुर्लभम्
अतो भीतः पलायामि गच्छेयं नासुखं सुखात्

^{१३.११८.१७}भीष्म उवाच

^{१३.११८.१८}इत्युक्तः स तु तं प्राह कुतः कीट सुखं तव
मरणं ते सुखं मन्ये तिर्यग्योनौ हि वर्तसे

^{१३.११८.१९}शब्दं स्पर्शं रसं गन्धं भोगांश्चोच्चावचान्बहून्
नाभिजानासि कीट त्वं श्रेयो मरणमेव ते

^{१३.११८.२०}कीट उवाच

^{१३.११८.२१}सर्वत्र निरतो जीव इतीहापि सुखं मम
चेतयामि महाप्राज्ञ तस्मादिच्छामि जीवितुम्

^{१३.११८.२२}इहापि विषयः सर्वो यथादेहं प्रवर्तितः
मानुषास्तिर्यगाश्चैव पृथग्भोगा विशेषतः

^{१३.११८.२३}अहमासं मनुष्यो वै शूद्रो बहुधनः पुरा
अब्रह्मण्यो नृशंसश्च कदर्यो वृद्धिजीवनः

^{१३.११८.२४}वाक्तीक्ष्णो निकृतिप्रज्ञो मोष्टा विश्वस्य सर्वशः
मिथःकृतोऽपनिधनः परस्वहरणे रतः

^{१३.११८.२५}भृत्यातिथिजनश्चापि गृहे पर्युषितो मया
मात्सर्यात्स्वादुकामेन नृशंसेन बुभूषता

^{१३.११८.२६}देवार्थं पितृयज्ञार्थमन्नं श्रद्धाकृतं मया
न दत्तमर्थकामेन देयमन्नं पुनाति ह

^{१३.११८.२७}गुप्तं शरणमाश्रित्य भयेषु शरणागताः
अकस्मान्नो भयात्त्यक्ता न च त्राताभयैषिणः

^{१३.११८.२८}धनं धान्यं प्रियान्दारान्यानं वासस्तथाद्भुतम्
श्रियं दृष्ट्वा मनुष्याणामसूयामि निरर्थकम्

^{१३.११८.२९}ईर्ष्युः परसुखं दृष्ट्वा आतताय्यबुभूषकः
त्रिवर्गहन्ता चान्येषामात्मकामानुवर्तकः

^{१३.११८.३०}नृशंसगुणभूयिष्ठं पुरा कर्म कृतं मया
स्मृत्वा तदनुतप्येऽहं त्यक्त्वा प्रियमिवात्मजम्

^{१३.११८.३१}शुभानामपि जानामि कृतानां कर्मणां फलम्
माता च पूजिता वृद्धा ब्राह्मणश्चार्चितो मया

^{१३.११८.३२}सकृज्जातिगुणोपेतः संगत्या गृहमागतः
अतिथिः पूजितो ब्रह्मंस्तेन मां नाजहात्स्मृतिः

^{१३.११८.३३}कर्मणा तेन चैवाहं सुखाशामिह लक्षये
तच्छ्रोतुमहमिच्छामि त्वत्तः श्रेयस्तपोधन