^{१३.१२८.१}महेश्वर उवाच

^{१३.१२८.२}तिलोत्तमा नाम पुरा ब्रह्मणा योषिदुत्तमा
तिलं तिलं समुद्धृत्य रत्नानां निर्मिता शुभा

^{१३.१२८.३}साभ्यगच्छत मां देवि रूपेणाप्रतिमा भुवि
प्रदक्षिणं लोभयन्ती मां शुभे रुचिरानना

^{१३.१२८.४}यतो यतः सा सुदती मामुपाधावदन्तिके
ततस्ततो मुखं चारु मम देवि विनिर्गतम्

^{१३.१२८.५}तां दिदृक्षुरहं योगाच्चतुर्मूर्तित्वमागतः
चतुर्मुखश्च संवृत्तो दर्शयन्योगमात्मनः

^{१३.१२८.६}पूर्वेण वदनेनाहमिन्द्रत्वमनुशास्मि ह
उत्तरेण त्वया सार्धं रमाम्यहमनिन्दिते

^{१३.१२८.७}पश्चिमं मे मुखं सौम्यं सर्वप्राणिसुखावहम्
दक्षिणं भीमसंकाशं रौद्रं संहरति प्रजाः

^{१३.१२८.८}जटिलो ब्रह्मचारी च लोकानां हितकाम्यया
देवकार्यार्थसिद्ध्यर्थं पिनाकं मे करे स्थितम्

^{१३.१२८.९}इन्द्रेण च पुरा वज्रं क्षिप्तं श्रीकाङ्क्षिणा मम
दग्ध्वा कण्ठं तु तद्यातं तेन श्रीकण्ठता मम

^{१३.१२८.१०}उमोवाच

^{१३.१२८.११}वाहनेषु प्रभूतेषु श्रीमत्स्वन्येषु सत्सु ते
कथं गोवृषभो देव वाहनत्वमुपागतः

^{१३.१२८.१२}महेश्वर उवाच

^{१३.१२८.१३}सुरभीं ससृजे ब्रह्मामृतधेनुं पयोमुचम्
सा सृष्टा बहुधा जाता क्षरमाणा पयोऽमृतम्

^{१३.१२८.१४}तस्या वत्समुखोत्सृष्टः फेनो मद्गात्रमागतः
ततो दग्धा मया गावो नानावर्णत्वमागताः

^{१३.१२८.१५}ततोऽहं लोकगुरुणा शमं नीतोऽर्थवेदिना
वृषं चेमं ध्वजार्थं मे ददौ वाहनमेव च

^{१३.१२८.१६}उमोवाच

^{१३.१२८.१७}निवासा बहुरूपास्ते विश्वरूपगुणान्विताः
तांश्च संत्यज्य भगवञ्श्मशाने रमसे कथम्

^{१३.१२८.१८}केशास्थिकलिले भीमे कपालघटसंकुले
गृध्रगोमायुकलिले चिताग्निशतसंकुले

^{१३.१२८.१९}अशुचौ मांसकलिले वसाशोणितकर्दमे
विनिकीर्णामिषचये शिवानादविनादिते

^{१३.१२८.२०}महेश्वर उवाच

^{१३.१२८.२१}मेध्यान्वेषी महीं कृत्स्नां विचरामि निशास्वहम्
न च मेध्यतरं किंचिच्छ्मशानादिह विद्यते

^{१३.१२८.२२}तेन मे सर्ववासानां श्मशाने रमते मनः
न्यग्रोधशाखासंछन्ने निर्भुक्तस्रग्विभूषिते

^{१३.१२८.२३}तत्र चैव रमन्ते मे भूतसंघाः शुभानने
न च भूतगणैर्देवि विनाहं वस्तुमुत्सहे

^{१३.१२८.२४}एष वासो हि मे मेध्यः स्वर्गीयश्च मतो हि मे
पुण्यः परमकश्चैव मेध्यकामैरुपास्यते

^{१३.१२८.२५}उमोवाच

^{१३.१२८.२६}भगवन्सर्वभूतेश सर्वधर्मभृतां वर
पिनाकपाणे वरद संशयो मे महानयम्

^{१३.१२८.२७}अयं मुनिगणः सर्वस्तपस्तप इति प्रभो
तपोन्वेषकरो लोके भ्रमते विविधाकृतिः

^{१३.१२८.२८}अस्य चैवर्षिसंघस्य मम च प्रियकाम्यया
एतं ममेह संदेहं वक्तुमर्हस्यरिंदम

^{१३.१२८.२९}धर्मः किंलक्षणः प्रोक्तः कथं वाचरितुं नरैः
शक्यो धर्ममविन्दद्भिर्धर्मज्ञ वद मे प्रभो

^{१३.१२८.३०}नारद उवाच

^{१३.१२८.३१}ततो मुनिगणः सर्वस्तां देवीं प्रत्यपूजयत्
वाग्भिरृग्भूषितार्थाभिः स्तवैश्चार्थविदां वर

^{१३.१२८.३२}महेश्वर उवाच

^{१३.१२८.३३}अहिंसा सत्यवचनं सर्वभूतानुकम्पनम्
शमो दानं यथाशक्ति गार्हस्थ्यो धर्म उत्तमः

^{१३.१२८.३४}परदारेष्वसंकल्पो न्यासस्त्रीपरिरक्षणम्
अदत्तादानविरमो मधुमांसस्य वर्जनम्

^{१३.१२८.३५}एष पञ्चविधो धर्मो बहुशाखः सुखोदयः
देहिभिर्धर्मपरमैः कर्तव्यो धर्मसंचयः

^{१३.१२८.३६}उमोवाच

^{१३.१२८.३७}भगवन्संशयं पृष्टस्तं मे व्याख्यातुमर्हसि
चातुर्वर्ण्यस्य यो धर्मः स्वे स्वे वर्णे गुणावहः

^{१३.१२८.३८}ब्राह्मणे कीदृशो धर्मः क्षत्रिये कीदृशो भवेत्
वैश्ये किंलक्षणो धर्मः शूद्रे किंलक्षणो भवेत्

^{१३.१२८.३९}महेश्वर उवाच

^{१३.१२८.४०}न्यायतस्ते महाभागे संशयः समुदीरितः
भूमिदेवा महाभागाः सदा लोके द्विजातयः

^{१३.१२८.४१}उपवासः सदा धर्मो ब्राह्मणस्य न संशयः
स हि धर्मार्थमुत्पन्नो ब्रह्मभूयाय कल्पते

^{१३.१२८.४२}तस्य धर्मक्रिया देवि व्रतचर्या च न्यायतः
तथोपनयनं चैव द्विजायैवोपपद्यते

^{१३.१२८.४३}गुरुदैवतपूजार्थं स्वाध्यायाभ्यसनात्मकः
देहिभिर्धर्मपरमैश्चर्तव्यो धर्मसंभवः

^{१३.१२८.४४}उमोवाच

^{१३.१२८.४५}भगवन्संशयो मेऽत्र तं मे व्याख्यातुमर्हसि
चातुर्वर्ण्यस्य धर्मं हि नैपुण्येन प्रकीर्तय

^{१३.१२८.४६}महेश्वर उवाच

^{१३.१२८.४७}रहस्यश्रवणं धर्मो वेदव्रतनिषेवणम्
व्रतचर्यापरो धर्मो गुरुपादप्रसादनम्

^{१३.१२८.४८}भैक्षचर्यापरो धर्मो धर्मो नित्योपवासिता
नित्यस्वाध्यायिता धर्मो ब्रह्मचर्याश्रमस्तथा

^{१३.१२८.४९}गुरुणा त्वभ्यनुज्ञातः समावर्तेत वै द्विजः
विन्देतानन्तरं भार्यामनुरूपां यथाविधि

^{१३.१२८.५०}शूद्रान्नवर्जनं धर्मस्तथा सत्पथसेवनम्
धर्मो नित्योपवासित्वं ब्रह्मचर्यं तथैव च

^{१३.१२८.५१}आहिताग्निरधीयानो जुह्वानः संयतेन्द्रियः
विघसाशी यताहारो गृहस्थः सत्यवाक्शुचिः

^{१३.१२८.५२}अतिथिव्रतता धर्मो धर्मस्त्रेताग्निधारणम्
इष्टीश्च पशुबन्धांश्च विधिपूर्वं समाचरेत्

^{१३.१२८.५३}यज्ञश्च परमो धर्मस्तथाहिंसा च देहिषु
अपूर्वभोजनं धर्मो विघसाशित्वमेव च

^{१३.१२८.५४}भुक्ते परिजने पश्चाद्भोजनं धर्म उच्यते
ब्राह्मणस्य गृहस्थस्य श्रोत्रियस्य विशेषतः

^{१३.१२८.५५}दंपत्योः समशीलत्वं धर्मश्च गृहमेधिनाम्
गृह्याणां चैव देवानां नित्यं पुष्पबलिक्रिया

^{१३.१२८.५६}नित्योपलेपनं धर्मस्तथा नित्योपवासिता
सुसंमृष्टोपलिप्ते च साज्यधूमोद्गमे गृहे

^{१३.१२८.५७}एष द्विजजने धर्मो गार्हस्थ्यो लोकधारणः
द्विजातीनां सतां नित्यं सदैवैष प्रवर्तते

^{१३.१२८.५८}यस्तु क्षत्रगतो देवि त्वया धर्म उदीरितः
तमहं ते प्रवक्ष्यामि तं मे शृणु समाहिता

^{१३.१२८.५९}क्षत्रियस्य स्मृतो धर्मः प्रजापालनमादितः
निर्दिष्टफलभोक्ता हि राजा धर्मेण युज्यते

^{१३.१२८.६०}प्रजाः पालयते यो हि धर्मेण मनुजाधिपः
तस्य धर्मार्जिता लोकाः प्रजापालनसंचिताः

^{१३.१२८.६१}तत्र राज्ञः परो धर्मो दमः स्वाध्याय एव च
अग्निहोत्रपरिस्पन्दो दानाध्ययनमेव च

^{१३.१२८.६२}यज्ञोपवीतधारणं यज्ञो धर्मक्रियास्तथा
भृत्यानां भरणं धर्मः कृते कर्मण्यमोघता

^{१३.१२८.६३}सम्यग्दण्डे स्थितिर्धर्मो धर्मो वेदक्रतुक्रियाः
व्यवहारस्थितिर्धर्मः सत्यवाक्यरतिस्तथा

^{१३.१२८.६४}आर्तहस्तप्रदो राजा प्रेत्य चेह महीयते
गोब्राह्मणार्थे विक्रान्तः संग्रामे निधनं गतः
अश्वमेधजिताँल्लोकान्प्राप्नोति त्रिदिवालये

^{१३.१२८.६५}वैश्यस्य सततं धर्मः पाशुपाल्यं कृषिस्तथा
अग्निहोत्रपरिस्पन्दो दानाध्ययनमेव च

^{१३.१२८.६६}वाणिज्यं सत्पथस्थानमातिथ्यं प्रशमो दमः
विप्राणां स्वागतं त्यागो वैश्यधर्मः सनातनः

^{१३.१२८.६७}तिलान्गन्धान्रसांश्चैव न विक्रीणीत वै क्वचित्
वणिक्पथमुपासीनो वैश्यः सत्पथमाश्रितः

^{१३.१२८.६८}सर्वातिथ्यं त्रिवर्गस्य यथाशक्ति यथार्हतः
शूद्रधर्मः परो नित्यं शुश्रूषा च द्विजातिषु

^{१३.१२८.६९}स शूद्रः संशिततपाः सत्यसंधो जितेन्द्रियः
शुश्रूषन्नतिथिं प्राप्तं तपः संचिनुते महत्

^{१३.१२८.७०}त्यक्तहिंसः शुभाचारो देवताद्विजपूजकः
शूद्रो धर्मफलैरिष्टैः संप्रयुज्येत बुद्धिमान्

^{१३.१२८.७१}एतत्ते सर्वमाख्यातं चातुर्वर्ण्यस्य शोभने
एकैकस्येह सुभगे किमन्यच्छ्रोतुमिच्छसि