^{१३.१३२.१}उमोवाच

^{१३.१३२.२}भगवन्सर्वभूतेश सुरासुरनमस्कृत
धर्माधर्मे नृणां देव ब्रूहि मे संशयं विभो

^{१३.१३२.३}कर्मणा मनसा वाचा त्रिविधं हि नरः सदा
बध्यते बन्धनैः पाशैर्मुच्यतेऽप्यथ वा पुनः

^{१३.१३२.४}केन शीलेन वा देव कर्मणा कीदृशेन वा
समाचारैर्गुणैर्वाक्यैः स्वर्गं यान्तीह मानवाः

^{१३.१३२.५}महेश्वर उवाच

^{१३.१३२.६}देवि धर्मार्थतत्त्वज्ञे सत्यनित्ये दमे रते
सर्वप्राणिहितः प्रश्नः श्रूयतां बुद्धिवर्धनः

^{१३.१३२.७}सत्यधर्मरताः सन्तः सर्वलिप्साविवर्जिताः
नाधर्मेण न धर्मेण बध्यन्ते छिन्नसंशयाः

^{१३.१३२.८}प्रलयोत्पत्तितत्त्वज्ञाः सर्वज्ञाः समदर्शिनः
वीतरागा विमुच्यन्ते पुरुषाः सर्वबन्धनैः

^{१३.१३२.९}कर्मणा मनसा वाचा ये न हिंसन्ति किंचन
ये न सज्जन्ति कस्मिंश्चिद्बध्यन्ते ते न कर्मभिः

^{१३.१३२.१०}प्राणातिपाताद्विरताः शीलवन्तो दयान्विताः
तुल्यद्वेष्यप्रिया दान्ता मुच्यन्ते कर्मबन्धनैः

^{१३.१३२.११}सर्वभूतदयावन्तो विश्वास्याः सर्वजन्तुषु
त्यक्तहिंसासमाचारास्ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.१२}परस्वे निर्ममा नित्यं परदारविवर्जकाः
धर्मलब्धार्थभोक्तारस्ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.१३}मातृवत्स्वसृवच्चैव नित्यं दुहितृवच्च ये
परदारेषु वर्तन्ते ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.१४}स्तैन्यान्निवृत्ताः सततं संतुष्टाः स्वधनेन च
स्वभाग्यान्युपजीवन्ति ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.१५}स्वदारनिरता ये च ऋतुकालाभिगामिनः
अग्राम्यसुखभोगाश्च ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.१६}परदारेषु ये नित्यं चारित्रावृतलोचनाः
यतेन्द्रियाः शीलपरास्ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.१७}एष देवकृतो मार्गः सेवितव्यः सदा नरैः
अकषायकृतश्चैव मार्गः सेव्यः सदा बुधैः

^{१३.१३२.१८}दानधर्मतपोयुक्तः शीलशौचदयात्मकः
वृत्त्यर्थं धर्महेतोर्वा सेवितव्यः सदा नरैः
स्वर्गवासमभीप्सद्भिर्न सेव्यस्त्वत उत्तरः

^{१३.१३२.१९}उमोवाच

^{१३.१३२.२०}वाचाथ बध्यते येन मुच्यतेऽप्यथ वा पुनः
तानि कर्माणि मे देव वद भूतपतेऽनघ

^{१३.१३२.२१}महेश्वर उवाच

^{१३.१३२.२२}आत्महेतोः परार्थे वा नर्महास्याश्रयात्तथा
ये मृषा न वदन्तीह ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.२३}वृत्त्यर्थं धर्महेतोर्वा कामकारात्तथैव च
अनृतं ये न भाषन्ते ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.२४}श्लक्ष्णां वाणीं निराबाधां मधुरां पापवर्जिताम्
स्वागतेनाभिभाषन्ते ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.२५}कटुकां ये न भाषन्ते परुषां निष्ठुरां गिरम्
अपैशुन्यरताः सन्तस्ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.२६}पिशुनां ये न भाषन्ते मित्रभेदकरीं गिरम्
ऋतां मैत्रीं प्रभाषन्ते ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.२७}वर्जयन्ति सदा सूच्यं परद्रोहं च मानवाः
सर्वभूतसमा दान्तास्ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.२८}शठप्रलापाद्विरता विरुद्धपरिवर्जकाः
सौम्यप्रलापिनो नित्यं ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.२९}न कोपाद्व्याहरन्ते ये वाचं हृदयदारणीम्
सान्त्वं वदन्ति क्रुद्धापि ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.३०}एष वाणीकृतो देवि धर्मः सेव्यः सदा नरैः
शुभः सत्यगुणो नित्यं वर्जनीया मृषा बुधैः

^{१३.१३२.३१}उमोवाच

^{१३.१३२.३२}मनसा बध्यते येन कर्मणा पुरुषः सदा
तन्मे ब्रूहि महाभाग देवदेव पिनाकधृक्

^{१३.१३२.३३}महेश्वर उवाच

^{१३.१३२.३४}मानसेनेह धर्मेण संयुक्ताः पुरुषाः सदा
स्वर्गं गच्छन्ति कल्याणि तन्मे कीर्तयतः शृणु

^{१३.१३२.३५}दुष्प्रणीतेन मनसा दुष्प्रणीततराकृतिः
बध्यते मानवो येन शृणु चान्यच्छुभानने

^{१३.१३२.३६}अरण्ये विजने न्यस्तं परस्वं वीक्ष्य ये नराः
मनसापि न हिंसन्ति ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.३७}ग्रामे गृहे वा यद्द्रव्यं पारक्यं विजने स्थितम्
नाभिनन्दन्ति वै नित्यं ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.३८}तथैव परदारान्ये कामवृत्तान्रहोगतान्
मनसापि न हिंसन्ति ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.३९}शत्रुं मित्रं च ये नित्यं तुल्येन मनसा नराः
भजन्ति मैत्राः संगम्य ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.४०}श्रुतवन्तो दयावन्तः शुचयः सत्यसंगराः
स्वैरर्थैः परिसंतुष्टास्ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.४१}अवैरा ये त्वनायासा मैत्रचित्तपराः सदा
सर्वभूतदयावन्तस्ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.४२}श्रद्धावन्तो दयावन्तश्चोक्षाश्चोक्षजनप्रियाः
धर्माधर्मविदो नित्यं ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.४३}शुभानामशुभानां च कर्मणां फलसंचये
विपाकज्ञाश्च ये देवि ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.४४}न्यायोपेता गुणोपेता देवद्विजपराः सदा
समतां समनुप्राप्तास्ते नराः स्वर्गगामिनः

^{१३.१३२.४५}शुभैः कर्मफलैर्देवि मयैते परिकीर्तिताः
स्वर्गमार्गोपगा भूयः किमन्यच्छ्रोतुमिच्छसि

^{१३.१३२.४६}उमोवाच

^{१३.१३२.४७}महान्मे संशयः कश्चिन्मर्त्यान्प्रति महेश्वर
तस्मात्तं नैपुणेनाद्य ममाख्यातुं त्वमर्हसि

^{१३.१३२.४८}केनायुर्लभते दीर्घं कर्मणा पुरुषः प्रभो
तपसा वापि देवेश केनायुर्लभते महत्

^{१३.१३२.४९}क्षीणायुः केन भवति कर्मणा भुवि मानवः
विपाकं कर्मणां देव वक्तुमर्हस्यनिन्दित

^{१३.१३२.५०}अपरे च महाभोगा मन्दभोगास्तथापरे
अकुलीनास्तथा चान्ये कुलीनाश्च तथापरे

^{१३.१३२.५१}दुर्दर्शाः केचिदाभान्ति नराः काष्ठमया इव
प्रियदर्शास्तथा चान्ये दर्शनादेव मानवाः

^{१३.१३२.५२}दुष्प्रज्ञाः केचिदाभान्ति केचिदाभान्ति पण्डिताः
महाप्रज्ञास्तथैवान्ये ज्ञानविज्ञानदर्शिनः

^{१३.१३२.५३}अल्पाबाधास्तथा केचिन्महाबाधास्तथापरे
दृश्यन्ते पुरुषा देव तन्मे शंसितुमर्हसि

^{१३.१३२.५४}महेश्वर उवाच

^{१३.१३२.५५}हन्त तेऽहं प्रवक्ष्यामि देवि कर्मफलोदयम्
मर्त्यलोके नराः सर्वे येन स्वं भुञ्जते फलम्

^{१३.१३२.५६}प्राणातिपाती यो रौद्रो दण्डहस्तोद्यतस्तथा
नित्यमुद्यतदण्डश्च हन्ति भूतगणान्नरः

^{१३.१३२.५७}निर्दयः सर्वभूतानां नित्यमुद्वेगकारकः
अपि कीटपिपीलानामशरण्यः सुनिर्घृणः

^{१३.१३२.५८}एवंभूतो नरो देवि निरयं प्रतिपद्यते
विपरीतस्तु धर्मात्मा रूपवानभिजायते

^{१३.१३२.५९}निरयं याति हिंसात्मा याति स्वर्गमहिंसकः
यातनां निरये रौद्रां स कृच्छ्रां लभते नरः

^{१३.१३२.६०}अथ चेन्निरयात्तस्मात्समुत्तरति कर्हिचित्
मानुष्यं लभते चापि हीनायुस्तत्र जायते

^{१३.१३२.६१}पापेन कर्मणा देवि बद्धो हिंसारतिर्नरः
अप्रियः सर्वभूतानां हीनायुरुपजायते

^{१३.१३२.६२}यस्तु शुक्लाभिजातीयः प्राणिघातविवर्जकः
निक्षिप्तदण्डो निर्दण्डो न हिनस्ति कदाचन

^{१३.१३२.६३}न घातयति नो हन्ति घ्नन्तं नैवानुमोदते
सर्वभूतेषु सस्नेहो यथात्मनि तथापरे

^{१३.१३२.६४}ईदृशः पुरुषोत्कर्षो देवि देवत्वमश्नुते
उपपन्नान्सुखान्भोगानुपाश्नाति मुदा युतः

^{१३.१३२.६५}अथ चेन्मानुषे लोके कदाचिदुपपद्यते
तत्र दीर्घायुरुत्पन्नः स नरः सुखमेधते

^{१३.१३२.६६}एवं दीर्घायुषां मार्गः सुवृत्तानां सुकर्मणाम्
प्राणिहिंसाविमोक्षेण ब्रह्मणा समुदीरितः