^{१३.४४.१}युधिष्ठिर उवाच

^{१३.४४.२}यन्मूलं सर्वधर्माणां प्रजनस्य गृहस्य च
पितृदेवातिथीनां च तन्मे ब्रूहि पितामह

^{१३.४४.३}भीष्म उवाच

^{१३.४४.४}अयं हि सर्वधर्माणां धर्मश्चिन्त्यतमो मतः
कीदृशाय प्रदेया स्यात्कन्येति वसुधाधिप

^{१३.४४.५}शीलवृत्ते समाज्ञाय विद्यां योनिं च कर्म च
अद्भिरेव प्रदातव्या कन्या गुणवते वरे
ब्राह्मणानां सतामेष धर्मो नित्यं युधिष्ठिर

^{१३.४४.६}आवाह्यमावहेदेवं यो दद्यादनुकूलतः
शिष्टानां क्षत्रियाणां च धर्म एष सनातनः

^{१३.४४.७}आत्माभिप्रेतमुत्सृज्य कन्याभिप्रेत एव यः
अभिप्रेता च या यस्य तस्मै देया युधिष्ठिर
गान्धर्वमिति तं धर्मं प्राहुर्धर्मविदो जनाः

^{१३.४४.८}धनेन बहुना क्रीत्वा संप्रलोभ्य च बान्धवान्
असुराणां नृपैतं वै धर्ममाहुर्मनीषिणः

^{१३.४४.९}हत्वा छित्त्वा च शीर्षाणि रुदतां रुदतीं गृहात्
प्रसह्य हरणं तात राक्षसं धर्मलक्षणम्

^{१३.४४.१०}पञ्चानां तु त्रयो धर्म्या द्वावधर्म्यौ युधिष्ठिर
पैशाच आसुरश्चैव न कर्तव्यौ कथंचन

^{१३.४४.११}ब्राह्मः क्षात्रोऽथ गान्धर्व एते धर्म्या नरर्षभ
पृथग्वा यदि वा मिश्राः कर्तव्या नात्र संशयः

^{१३.४४.१२}तिस्रो भार्या ब्राह्मणस्य द्वे भार्ये क्षत्रियस्य तु
वैश्यः स्वजातिं विन्देत तास्वपत्यं समं भवेत्

^{१३.४४.१३}ब्राह्मणी तु भवेज्ज्येष्ठा क्षत्रिया क्षत्रियस्य तु
रत्यर्थमपि शूद्रा स्यान्नेत्याहुरपरे जनाः

^{१३.४४.१४}अपत्यजन्म शूद्रायां न प्रशंसन्ति साधवः
शूद्रायां जनयन्विप्रः प्रायश्चित्ती विधीयते

^{१३.४४.१५}त्रिंशद्वर्षो दशवर्षां भार्यां विन्देत नग्निकाम्
एकविंशतिवर्षो वा सप्तवर्षामवाप्नुयात्

^{१३.४४.१६}यस्यास्तु न भवेद्भ्राता पिता वा भरतर्षभ
नोपयच्छेत तां जातु पुत्रिकाधर्मिणी हि सा

^{१३.४४.१७}त्रीणि वर्षाण्युदीक्षेत कन्या ऋतुमती सती
चतुर्थे त्वथ संप्राप्ते स्वयं भर्तारमर्जयेत्

^{१३.४४.१८}प्रजनो हीयते तस्या रतिश्च भरतर्षभ
अतोऽन्यथा वर्तमाना भवेद्वाच्या प्रजापतेः

^{१३.४४.१९}असपिण्डा च या मातुरसगोत्रा च या पितुः
इत्येतामनुगच्छेत तं धर्मं मनुरब्रवीत्

^{१३.४४.२०}युधिष्ठिर उवाच

^{१३.४४.२१}शुल्कमन्येन दत्तं स्याद्ददानीत्याह चापरः
बलादन्यः प्रभाषेत धनमन्यः प्रदर्शयेत्

^{१३.४४.२२}पाणिग्रहीता त्वन्यः स्यात्कस्य कन्या पितामह
तत्त्वं जिज्ञासमानानां चक्षुर्भवतु नो भवान्

^{१३.४४.२३}भीष्म उवाच

^{१३.४४.२४}यत्किंचित्कर्म मानुष्यं संस्थानाय प्रकृष्यते
मन्त्रवन्मन्त्रितं तस्य मृषावादस्तु पातकः

^{१३.४४.२५}भार्यापत्यृत्विगाचार्याः शिष्योपाध्याय एव च
मृषोक्ते दण्डमर्हन्ति नेत्याहुरपरे जनाः

^{१३.४४.२६}न ह्यकामेन संवादं मनुरेवं प्रशंसति
अयशस्यमधर्म्यं च यन्मृषा धर्मकोपनम्

^{१३.४४.२७}नैकान्तदोष एकस्मिंस्तद्दानं नोपलभ्यते
धर्मतो यां प्रयच्छन्ति यां च क्रीणन्ति भारत

^{१३.४४.२८}बन्धुभिः समनुज्ञातो मन्त्रहोमौ प्रयोजयेत्
तथा सिध्यन्ति ते मन्त्रा नादत्तायाः कथंचन

^{१३.४४.२९}यस्त्वत्र मन्त्रसमयो भार्यापत्योर्मिथः कृतः
तमेवाहुर्गरीयांसं यश्चासौ ज्ञातिभिः कृतः

^{१३.४४.३०}देवदत्तां पतिर्भार्यां वेत्ति धर्मस्य शासनात्
सा दैवीं मानुषीं वाचमनृतां पर्युदस्यति

^{१३.४४.३१}युधिष्ठिर उवाच

^{१३.४४.३२}कन्यायां प्राप्तशुल्कायां ज्यायांश्चेदाव्रजेद्वरः
धर्मकामार्थसंपन्नो वाच्यमत्रानृतं न वा

^{१३.४४.३३}तस्मिन्नुभयतो दोषे कुर्वञ्छ्रेयः समाचरेत्
अयं नः सर्वधर्माणां धर्मश्चिन्त्यतमो मतः

^{१३.४४.३४}तत्त्वं जिज्ञासमानानां चक्षुर्भवतु नो भवान्
तदेतत्सर्वमाचक्ष्व न हि तृप्यामि कथ्यताम्

^{१३.४४.३५}भीष्म उवाच

^{१३.४४.३६}न वै निष्ठाकरं शुल्कं ज्ञात्वासीत्तेन नाहृतम्
न हि शुल्कपराः सन्तः कन्यां ददति कर्हिचित्

^{१३.४४.३७}अन्यैर्गुणैरुपेतं तु शुल्कं याचन्ति बान्धवाः
अलंकृत्वा वहस्वेति यो दद्यादनुकूलतः

^{१३.४४.३८}तच्च तां च ददात्येव न शुल्कं विक्रयो न सः
प्रतिगृह्य भवेद्देयमेष धर्मः सनातनः

^{१३.४४.३९}दास्यामि भवते कन्यामिति पूर्वं नभाषितम्
ये चैवाहुर्ये च नाहुर्ये चावश्यं वदन्त्युत

^{१३.४४.४०}तस्मादा ग्रहणात्पाणेर्याचयन्ति परस्परम्
कन्यावरः पुरा दत्तो मरुद्भिरिति नः श्रुतम्

^{१३.४४.४१}नानिष्टाय प्रदातव्या कन्या इत्यृषिचोदितम्
तन्मूलं काममूलस्य प्रजनस्येति मे मतिः

^{१३.४४.४२}समीक्ष्य च बहून्दोषान्संवासाद्विद्विषाणयोः
यथा निष्ठाकरं शुल्कं न जात्वासीत्तथा शृणु

^{१३.४४.४३}अहं विचित्रवीर्याय द्वे कन्ये समुदावहम्
जित्वा च मागधान्सर्वान्काशीनथ च कोसलान्
गृहीतपाणिरेकासीत्प्राप्तशुल्कापराभवत्

^{१३.४४.४४}पाणौ गृहीता तत्रैव विसृज्या इति मे पिता
अब्रवीदितरां कन्यामावहत्स तु कौरवः

^{१३.४४.४५}अप्यन्यामनुपप्रच्छ शङ्कमानः पितुर्वचः
अतीव ह्यस्य धर्मेप्सा पितुर्मेऽभ्यधिकाभवत्

^{१३.४४.४६}ततोऽहमब्रुवं राजन्नाचारेप्सुरिदं वचः
आचारं तत्त्वतो वेत्तुमिच्छामीति पुनः पुनः

^{१३.४४.४७}ततो मयैवमुक्ते तु वाक्ये धर्मभृतां वरः
पिता मम महाराज बाह्लीको वाक्यमब्रवीत्

^{१३.४४.४८}यदि वः शुल्कतो निष्ठा न पाणिग्रहणं तथा
लाजान्तरमुपासीत प्राप्तशुल्का पतिं वृतम्

^{१३.४४.४९}न हि धर्मविदः प्राहुः प्रमाणं वाक्यतः स्मृतम्
येषां वै शुल्कतो निष्ठा न पाणिग्रहणात्तथा

^{१३.४४.५०}प्रसिद्धं भाषितं दाने तेषां प्रत्यसनं पुनः
ये मन्यन्ते क्रयं शुल्कं न ते धर्मविदो जनाः

^{१३.४४.५१}न चैतेभ्यः प्रदातव्या न वोढव्या तथाविधा
न ह्येव भार्या क्रेतव्या न विक्रेया कथंचन

^{१३.४४.५२}ये च क्रीणन्ति दासीवद्ये च विक्रीणते जनाः
भवेत्तेषां तथा निष्ठा लुब्धानां पापचेतसाम्

^{१३.४४.५३}अस्मिन्धर्मे सत्यवन्तं पर्यपृच्छन्त वै जनाः
कन्यायाः प्राप्तशुल्कायाः शुल्कदः प्रशमं गतः

^{१३.४४.५४}पाणिग्रहीता चान्यः स्यादत्र नो धर्मसंशयः
तन्नश्छिन्धि महाप्राज्ञ त्वं हि वै प्राज्ञसंमतः
तत्त्वं जिज्ञासमानानां चक्षुर्भवतु नो भवान्

^{१३.४४.५५}तानेवं ब्रुवतः सर्वान्सत्यवान्वाक्यमब्रवीत्
यत्रेष्टं तत्र देया स्यान्नात्र कार्या विचारणा
कुर्वते जीवतोऽप्येवं मृते नैवास्ति संशयः

^{१३.४४.५६}देवरं प्रविशेत्कन्या तप्येद्वापि महत्तपः
तमेवानुव्रता भूत्वा पाणिग्राहस्य नाम सा

^{१३.४४.५७}लिखन्त्येव तु केषांचिदपरेषां शनैरपि
इति ये संवदन्त्यत्र त एतं निश्चयं विदुः

^{१३.४४.५८}तत्पाणिग्रहणात्पूर्वमुत्तरं यत्र वर्तते
सर्वमङ्गलमन्त्रं वै मृषावादस्तु पातकः

^{१३.४४.५९}पाणिग्रहणमन्त्राणां निष्ठा स्यात्सप्तमे पदे
पाणिग्राहस्य भार्या स्याद्यस्य चाद्भिः प्रदीयते

^{१३.४४.६०}अनुकूलामनुवंशां भ्रात्रा दत्तामुपाग्निकाम्
परिक्रम्य यथान्यायं भार्यां विन्देद्द्विजोत्तमः