^{१३.८३.१}युधिष्ठिर उवाच

^{१३.८३.२}उक्तं पितामहेनेदं गवां दानमनुत्तमम्
विशेषेण नरेन्द्राणामिति धर्ममवेक्षताम्

^{१३.८३.३}राज्यं हि सततं दुःखमाश्रमाश्च सुदुर्विदाः
परिवारेण वै दुःखं दुर्धरं चाकृतात्मभिः
भूयिष्ठं च नरेन्द्राणां विद्यते न शुभा गतिः

^{१३.८३.४}पूयन्ते तेऽत्र नियतं प्रयच्छन्तो वसुंधराम्
पूर्वं च कथिता धर्मास्त्वया मे कुरुनन्दन

^{१३.८३.५}एवमेव गवामुक्तं प्रदानं ते नृगेण ह
ऋषिणा नाचिकेतेन पूर्वमेव निदर्शितम्

^{१३.८३.६}वेदोपनिषदे चैव सर्वकर्मसु दक्षिणा
सर्वक्रतुषु चोद्दिष्टं भूमिर्गावोऽथ काञ्चनम्

^{१३.८३.७}तत्र श्रुतिस्तु परमा सुवर्णं दक्षिणेति वै
एतदिच्छाम्यहं श्रोतुं पितामह यथातथम्

^{१३.८३.८}किं सुवर्णं कथं जातं कस्मिन्काले किमात्मकम्
किं दानं किं फलं चैव कस्माच्च परमुच्यते

^{१३.८३.९}कस्माद्दानं सुवर्णस्य पूजयन्ति मनीषिणः
कस्माच्च दक्षिणार्थं तद्यज्ञकर्मसु शस्यते

^{१३.८३.१०}कस्माच्च पावनं श्रेष्ठं भूमेर्गोभ्यश्च काञ्चनम्
परमं दक्षिणार्थे च तद्ब्रवीहि पितामह

^{१३.८३.११}भीष्म उवाच

^{१३.८३.१२}शृणु राजन्नवहितो बहुकारणविस्तरम्
जातरूपसमुत्पत्तिमनुभूतं च यन्मया

^{१३.८३.१३}पिता मम महातेजाः शंतनुर्निधनं गतः
तस्य दित्सुरहं श्राद्धं गङ्गाद्वारमुपागमम्

^{१३.८३.१४}तत्रागम्य पितुः पुत्र श्राद्धकर्म समारभम्
माता मे जाह्नवी चैव साहाय्यमकरोत्तदा

^{१३.८३.१५}ततोऽग्रतस्तपःसिद्धानुपवेश्य बहूनृषीन्
तोयप्रदानात्प्रभृति कार्याण्यहमथारभम्

^{१३.८३.१६}तत्समाप्य यथोद्दिष्टं पूर्वकर्म समाहितः
दातुं निर्वपणं सम्यग्यथावदहमारभम्

^{१३.८३.१७}ततस्तं दर्भविन्यासं भित्त्वा सुरुचिराङ्गदः
प्रलम्बाभरणो बाहुरुदतिष्ठद्विशां पते

^{१३.८३.१८}तमुत्थितमहं दृष्ट्वा परं विस्मयमागमम्
प्रतिग्रहीता साक्षान्मे पितेति भरतर्षभ

^{१३.८३.१९}ततो मे पुनरेवासीत्संज्ञा संचिन्त्य शास्त्रतः
नायं वेदेषु विहितो विधिर्हस्त इति प्रभो
पिण्डो देयो नरेणेह ततो मतिरभून्मम

^{१३.८३.२०}साक्षान्नेह मनुष्यस्य पितरोऽन्तर्हिताः क्वचित्
गृह्णन्ति विहितं त्वेवं पिण्डो देयः कुशेष्विति

^{१३.८३.२१}ततोऽहं तदनादृत्य पितुर्हस्तनिदर्शनम्
शास्त्रप्रमाणात्सूक्ष्मं तु विधिं पार्थिव संस्मरन्

^{१३.८३.२२}ततो दर्भेषु तत्सर्वमददं भरतर्षभ
शास्त्रमार्गानुसारेण तद्विद्धि मनुजर्षभ

^{१३.८३.२३}ततः सोऽन्तर्हितो बाहुः पितुर्मम नराधिप
ततो मां दर्शयामासुः स्वप्नान्ते पितरस्तदा

^{१३.८३.२४}प्रीयमाणास्तु मामूचुः प्रीताः स्म भरतर्षभ
विज्ञानेन तवानेन यन्न मुह्यसि धर्मतः

^{१३.८३.२५}त्वया हि कुर्वता शास्त्रं प्रमाणमिह पार्थिव
आत्मा धर्मः श्रुतं वेदाः पितरश्च महर्षिभिः

^{१३.८३.२६}साक्षात्पितामहो ब्रह्मा गुरवोऽथ प्रजापतिः
प्रमाणमुपनीता वै स्थितिश्च न विचालिता

^{१३.८३.२७}तदिदं सम्यगारब्धं त्वयाद्य भरतर्षभ
किं तु भूमेर्गवां चार्थे सुवर्णं दीयतामिति

^{१३.८३.२८}एवं वयं च धर्मश्च सर्वे चास्मत्पितामहाः
पाविता वै भविष्यन्ति पावनं परमं हि तत्

^{१३.८३.२९}दश पूर्वान्दश परांस्तथा संतारयन्ति ते
सुवर्णं ये प्रयच्छन्ति एवं मे पितरोऽब्रुवन्

^{१३.८३.३०}ततोऽहं विस्मितो राजन्प्रतिबुद्धो विशां पते
सुवर्णदानेऽकरवं मतिं भरतसत्तम

^{१३.८३.३१}इतिहासमिमं चापि शृणु राजन्पुरातनम्
जामदग्न्यं प्रति विभो धन्यमायुष्यमेव च

^{१३.८३.३२}जामदग्न्येन रामेण तीव्ररोषान्वितेन वै
त्रिःसप्तकृत्वः पृथिवी कृता निःक्षत्रिया पुरा

^{१३.८३.३३}ततो जित्वा महीं कृत्स्नां रामो राजीवलोचनः
आजहार क्रतुं वीरो ब्रह्मक्षत्रेण पूजितम्

^{१३.८३.३४}वाजिमेधं महाराज सर्वकामसमन्वितम्
पावनं सर्वभूतानां तेजोद्युतिविवर्धनम्

^{१३.८३.३५}विपाप्मापि स तेजस्वी तेन क्रतुफलेन वै
नैवात्मनोऽथ लघुतां जामदग्न्योऽभ्यगच्छत

^{१३.८३.३६}स तु क्रतुवरेणेष्ट्वा महात्मा दक्षिणावता
पप्रच्छागमसंपन्नानृषीन्देवांश्च भार्गवः

^{१३.८३.३७}पावनं यत्परं नॄणामुग्रे कर्मणि वर्तताम्
तदुच्यतां महाभागा इति जातघृणोऽब्रवीत्

^{१३.८३.३८}वसिष्ठ उवाच

^{१३.८३.३९}देवतास्ते प्रयच्छन्ति सुवर्णं ये ददत्युत
अग्निर्हि देवताः सर्वाः सुवर्णं च तदात्मकम्

^{१३.८३.४०}तस्मात्सुवर्णं ददता दत्ताः सर्वाश्च देवताः
भवन्ति पुरुषव्याघ्र न ह्यतः परमं विदुः

^{१३.८३.४१}भूय एव च माहात्म्यं सुवर्णस्य निबोध मे
गदतो मम विप्रर्षे सर्वशस्त्रभृतां वर

^{१३.८३.४२}मया श्रुतमिदं पूर्वं पुराणे भृगुनन्दन
प्रजापतेः कथयतो मनोः स्वायंभुवस्य वै

^{१३.८३.४३}शूलपाणेर्भगवतो रुद्रस्य च महात्मनः
गिरौ हिमवति श्रेष्ठे तदा भृगुकुलोद्वह

^{१३.८३.४४}देव्या विवाहे निर्वृत्ते रुद्राण्या भृगुनन्दन
समागमे भगवतो देव्या सह महात्मनः
ततः सर्वे समुद्विग्ना भगवन्तमुपागमन्

^{१३.८३.४५}ते महादेवमासीनं देवीं च वरदामुमाम्
प्रसाद्य शिरसा सर्वे रुद्रमूचुर्भृगूद्वह

^{१३.८३.४६}अयं समागमो देव देव्या सह तवानघ
तपस्विनस्तपस्विन्या तेजस्विन्यातितेजसः
अमोघतेजास्त्वं देव देवी चेयमुमा तथा

^{१३.८३.४७}अपत्यं युवयोर्देव बलवद्भविता प्रभो
तन्नूनं त्रिषु लोकेषु न किंचिच्छेषयिष्यति

^{१३.८३.४८}तदेभ्यः प्रणतेभ्यस्त्वं देवेभ्यः पृथुलोचन
वरं प्रयच्छ लोकेश त्रैलोक्यहितकाम्यया
अपत्यार्थं निगृह्णीष्व तेजो ज्वलितमुत्तमम्

^{१३.८३.४९}इति तेषां कथयतां भगवान्गोवृषध्वजः
एवमस्त्विति देवांस्तान्विप्रर्षे प्रत्यभाषत

^{१३.८३.५०}इत्युक्त्वा चोर्ध्वमनयत्तद्रेतो वृषवाहनः
ऊर्ध्वरेताः समभवत्ततःप्रभृति चापि सः

^{१३.८३.५१}रुद्राणी तु ततः क्रुद्धा प्रजोच्छेदे तथा कृते
देवानथाब्रवीत्तत्र स्त्रीभावात्परुषं वचः

^{१३.८३.५२}यस्मादपत्यकामो वै भर्ता मे विनिवर्तितः
तस्मात्सर्वे सुरा यूयमनपत्या भविष्यथ

^{१३.८३.५३}प्रजोच्छेदो मम कृतो यस्माद्युष्माभिरद्य वै
तस्मात्प्रजा वः खगमाः सर्वेषां न भविष्यति

^{१३.८३.५४}पावकस्तु न तत्रासीच्छापकाले भृगूद्वह
देवा देव्यास्तथा शापादनपत्यास्तदाभवन्

^{१३.८३.५५}रुद्रस्तु तेजोऽप्रतिमं धारयामास तत्तदा
प्रस्कन्नं तु ततस्तस्मात्किंचित्तत्रापतद्भुवि

^{१३.८३.५६}तत्पपात तदा चाग्नौ ववृधे चाद्भुतोपमम्
तेजस्तेजसि संपृक्तमेकयोनित्वमागतम्

^{१३.८३.५७}एतस्मिन्नेव काले तु देवाः शक्रपुरोगमाः
असुरस्तारको नाम तेन संतापिता भृशम्

^{१३.८३.५८}आदित्या वसवो रुद्रा मरुतोऽथाश्विनावपि
साध्याश्च सर्वे संत्रस्ता दैतेयस्य पराक्रमात्

^{१३.८३.५९}स्थानानि देवतानां हि विमानानि पुराणि च
ऋषीणामाश्रमाश्चैव बभूवुरसुरैर्हृताः

^{१३.८३.६०}ते दीनमनसः सर्वे देवाश्च ऋषयश्च ह
प्रजग्मुः शरणं देवं ब्रह्माणमजरं प्रभुम्