^{३.१४९.१}भीम उवाच

^{३.१४९.२}पूर्वरूपमदृष्ट्वा ते न यास्यामि कथंचन
यदि तेऽहमनुग्राह्यो दर्शयात्मानमात्मना

^{३.१४९.३}वैशंपायन उवाच

^{३.१४९.४}एवमुक्तस्तु भीमेन स्मितं कृत्वा प्लवंगमः
तद्रूपं दर्शयामास यद्वै सागरलङ्घने

^{३.१४९.५}भ्रातुः प्रियमभीप्सन्वै चकार सुमहद्वपुः
देहस्तस्य ततोऽतीव वर्धत्यायामविस्तरैः

^{३.१४९.६}तद्रूपं कदलीषण्डं छादयन्नमितद्युतिः
गिरेश्चोच्छ्रयमागम्य तस्थौ तत्र स वानरः

^{३.१४९.७}समुच्छ्रितमहाकायो द्वितीय इव पर्वतः
ताम्रेक्षणस्तीक्ष्णदंष्ट्रो भृकुटीकृतलोचनः
दीर्घलाङ्गूलमाविध्य दिशो व्याप्य स्थितः कपिः

^{३.१४९.८}तद्रूपं महदालक्ष्य भ्रातुः कौरवनन्दनः
विसिस्मिये तदा भीमो जहृषे च पुनः पुनः

^{३.१४९.९}तमर्कमिव तेजोभिः सौवर्णमिव पर्वतम्
प्रदीप्तमिव चाकाशं दृष्ट्वा भीमो न्यमीलयत्

^{३.१४९.१०}आबभाषे च हनुमान्भीमसेनं स्मयन्निव
एतावदिह शक्तस्त्वं रूपं द्रष्टुं ममानघ

^{३.१४९.११}वर्धेऽहं चाप्यतो भूयो यावन्मे मनसेप्सितम्
भीम शत्रुषु चात्यर्थं वर्धते मूर्तिरोजसा

^{३.१४९.१२}तदद्भुतं महारौद्रं विन्ध्यमन्दरसंनिभम्
दृष्ट्वा हनूमतो वर्ष्म संभ्रान्तः पवनात्मजः

^{३.१४९.१३}प्रत्युवाच ततो भीमः संप्रहृष्टतनूरुहः
कृताञ्जलिरदीनात्मा हनूमन्तमवस्थितम्

^{३.१४९.१४}दृष्टं प्रमाणं विपुलं शरीरस्यास्य ते विभो
संहरस्व महावीर्य स्वयमात्मानमात्मना

^{३.१४९.१५}न हि शक्नोमि त्वां द्रष्टुं दिवाकरमिवोदितम्
अप्रमेयमनाधृष्यं मैनाकमिव पर्वतम्

^{३.१४९.१६}विस्मयश्चैव मे वीर सुमहान्मनसोऽद्य वै
यद्रामस्त्वयि पार्श्वस्थे स्वयं रावणमभ्यगात्

^{३.१४९.१७}त्वमेव शक्तस्तां लङ्कां सयोधां सहवाहनाम्
स्वबाहुबलमाश्रित्य विनाशयितुमोजसा

^{३.१४९.१८}न हि ते किंचिदप्राप्यं मारुतात्मज विद्यते
तव नैकस्य पर्याप्तो रावणः सगणो युधि

^{३.१४९.१९}एवमुक्तस्तु भीमेन हनूमान्प्लवगर्षभः
प्रत्युवाच ततो वाक्यं स्निग्धगम्भीरया गिरा

^{३.१४९.२०}एवमेतन्महाबाहो यथा वदसि भारत
भीमसेन न पर्याप्तो ममासौ राक्षसाधमः

^{३.१४९.२१}मया तु तस्मिन्निहते रावणे लोककण्टके
कीर्तिर्नश्येद्राघवस्य तत एतदुपेक्षितम्

^{३.१४९.२२}तेन वीरेण हत्वा तु सगणं राक्षसाधिपम्
आनीता स्वपुरं सीता लोके कीर्तिश्च स्थापिता

^{३.१४९.२३}तद्गच्छ विपुलप्रज्ञ भ्रातुः प्रियहिते रतः
अरिष्टं क्षेममध्वानं वायुना परिरक्षितः

^{३.१४९.२४}एष पन्थाः कुरुश्रेष्ठ सौगन्धिकवनाय ते
द्रक्ष्यसे धनदोद्यानं रक्षितं यक्षराक्षसैः

^{३.१४९.२५}न च ते तरसा कार्यः कुसुमावचयः स्वयम्
दैवतानि हि मान्यानि पुरुषेण विशेषतः

^{३.१४९.२६}बलिहोमनमस्कारैर्मन्त्रैश्च भरतर्षभ
दैवतानि प्रसादं हि भक्त्या कुर्वन्ति भारत

^{३.१४९.२७}मा तात साहसं कार्षीः स्वधर्ममनुपालय
स्वधर्मस्थः परं धर्मं बुध्यस्वागमयस्व च

^{३.१४९.२८}न हि धर्ममविज्ञाय वृद्धाननुपसेव्य च
धर्मो वै वेदितुं शक्यो बृहस्पतिसमैरपि

^{३.१४९.२९}अधर्मो यत्र धर्माख्यो धर्मश्चाधर्मसंज्ञितः
विज्ञातव्यो विभागेन यत्र मुह्यन्त्यबुद्धयः

^{३.१४९.३०}आचारसंभवो धर्मो धर्माद्वेदाः समुत्थिताः
वेदैर्यज्ञाः समुत्पन्ना यज्ञैर्देवाः प्रतिष्ठिताः

^{३.१४९.३१}वेदाचारविधानोक्तैर्यज्ञैर्धार्यन्ति देवताः
बृहस्पत्युशनोक्तैश्च नयैर्धार्यन्ति मानवाः

^{३.१४९.३२}पण्याकरवणिज्याभिः कृष्याथो योनिपोषणैः
वार्तया धार्यते सर्वं धर्मैरेतैर्द्विजातिभिः

^{३.१४९.३३}त्रयी वार्ता दण्डनीतिस्तिस्रो विद्या विजानताम्
ताभिः सम्यक्प्रयुक्ताभिर्लोकयात्रा विधीयते

^{३.१४९.३४}सा चेद्धर्मक्रिया न स्यात्त्रयीधर्ममृते भुवि
दण्डनीतिमृते चापि निर्मर्यादमिदं भवेत्

^{३.१४९.३५}वार्ताधर्मे ह्यवर्तन्त्यो विनश्येयुरिमाः प्रजाः
सुप्रवृत्तैस्त्रिभिर्ह्येतैर्धर्मैः सूयन्ति वै प्रजाः

^{३.१४९.३६}द्विजानाममृतं धर्मो ह्येकश्चैवैकवर्णिकः
यज्ञाध्ययनदानानि त्रयः साधारणाः स्मृताः

^{३.१४९.३७}याजनाध्यापने चोभे ब्राह्मणानां प्रतिग्रहः
पालनं क्षत्रियाणां वै वैश्यधर्मश्च पोषणम्

^{३.१४९.३८}शुश्रूषा तु द्विजातीनां शूद्राणां धर्म उच्यते
भैक्षहोमव्रतैर्हीनास्तथैव गुरुवासिनाम्

^{३.१४९.३९}क्षत्रधर्मोऽत्र कौन्तेय तव धर्माभिरक्षणम्
स्वधर्मं प्रतिपद्यस्व विनीतो नियतेन्द्रियः

^{३.१४९.४०}वृद्धैः संमन्त्र्य सद्भिश्च बुद्धिमद्भिः श्रुतान्वितैः
सुस्थितः शास्ति दण्डेन व्यसनी परिभूयते

^{३.१४९.४१}निग्रहानुग्रहैः सम्यग्यदा राजा प्रवर्तते
तदा भवति लोकस्य मर्यादा सुव्यवस्थिता

^{३.१४९.४२}तस्माद्देशे च दुर्गे च शत्रुमित्रबलेषु च
नित्यं चारेण बोद्धव्यं स्थानं वृद्धिः क्षयस्तथा

^{३.१४९.४३}राज्ञामुपायाश्चत्वारो बुद्धिमन्त्रः पराक्रमः
निग्रहानुग्रहौ चैव दाक्ष्यं तत्कार्यसाधनम्

^{३.१४९.४४}साम्ना दानेन भेदेन दण्डेनोपेक्षणेन च
साधनीयानि कार्याणि समासव्यासयोगतः

^{३.१४९.४५}मन्त्रमूला नयाः सर्वे चाराश्च भरतर्षभ
सुमन्त्रितैर्नयैः सिद्धिस्तद्विदैः सह मन्त्रयेत्

^{३.१४९.४६}स्त्रिया मूढेन लुब्धेन बालेन लघुना तथा
न मन्त्रयेत गुह्यानि येषु चोन्मादलक्षणम्

^{३.१४९.४७}मन्त्रयेत्सह विद्वद्भिः शक्तैः कर्माणि कारयेत्
स्निग्धैश्च नीतिविन्यासान्मूर्खान्सर्वत्र वर्जयेत्

^{३.१४९.४८}धार्मिकान्धर्मकार्येषु अर्थकार्येषु पण्डितान्
स्त्रीषु क्लीबान्नियुञ्जीत क्रूरान्क्रूरेषु कर्मसु

^{३.१४९.४९}स्वेभ्यश्चैव परेभ्यश्च कार्याकार्यसमुद्भवा
बुद्धिः कर्मसु विज्ञेया रिपूणां च बलाबलम्

^{३.१४९.५०}बुद्ध्या सुप्रतिपन्नेषु कुर्यात्साधुपरिग्रहम्
निग्रहं चाप्यशिष्टेषु निर्मर्यादेषु कारयेत्

^{३.१४९.५१}निग्रहे प्रग्रहे सम्यग्यदा राजा प्रवर्तते
तदा भवति लोकस्य मर्यादा सुव्यवस्थिता

^{३.१४९.५२}एष ते विहितः पार्थ घोरो धर्मो दुरन्वयः
तं स्वधर्मविभागेन विनयस्थोऽनुपालय

^{३.१४९.५३}तपोधर्मदमेज्याभिर्विप्रा यान्ति यथा दिवम्
दानातिथ्यक्रियाधर्मैर्यान्ति वैश्याश्च सद्गतिम्

^{३.१४९.५४}क्षत्रं याति तथा स्वर्गं भुवि निग्रहपालनैः
सम्यक्प्रणीय दण्डं हि कामद्वेषविवर्जिताः
अलुब्धा विगतक्रोधाः सतां यान्ति सलोकताम्