^{३.१८७.१}देव उवाच

^{३.१८७.२}कामं देवापि मां विप्र न विजानन्ति तत्त्वतः
त्वत्प्रीत्या तु प्रवक्ष्यामि यथेदं विसृजाम्यहम्

^{३.१८७.३}पितृभक्तोऽसि विप्रर्षे मां चैव शरणं गतः
अतो दृष्टोऽस्मि ते साक्षाद्ब्रह्मचर्यं च ते महत्

^{३.१८७.४}आपो नारा इति प्रोक्ताः संज्ञानाम कृतं मया
तेन नारायणोऽस्म्युक्तो मम तद्ध्ययनं सदा

^{३.१८७.५}अहं नारायणो नाम प्रभवः शाश्वतोऽव्ययः
विधाता सर्वभूतानां संहर्ता च द्विजोत्तम

^{३.१८७.६}अहं विष्णुरहं ब्रह्मा शक्रश्चाहं सुराधिपः
अहं वैश्रवणो राजा यमः प्रेताधिपस्तथा

^{३.१८७.७}अहं शिवश्च सोमश्च कश्यपश्च प्रजापतिः
अहं धाता विधाता च यज्ञश्चाहं द्विजोत्तम

^{३.१८७.८}अग्निरास्यं क्षितिः पादौ चन्द्रादित्यौ च लोचने
सदिशं च नभः कायो वायुर्मनसि मे स्थितः

^{३.१८७.९}मया क्रतुशतैरिष्टं बहुभिः स्वाप्तदक्षिणैः
यजन्ते वेदविदुषो मां देवयजने स्थितम्

^{३.१८७.१०}पृथिव्यां क्षत्रियेन्द्राश्च पार्थिवाः स्वर्गकाङ्क्षिणः
यजन्ते मां तथा वैश्याः स्वर्गलोकजिगीषवः

^{३.१८७.११}चतुःसमुद्रपर्यन्तां मेरुमन्दरभूषणाम्
शेषो भूत्वाहमेवैतां धारयामि वसुंधराम्

^{३.१८७.१२}वाराहं रूपमास्थाय मयेयं जगती पुरा
मज्जमाना जले विप्र वीर्येणासीत्समुद्धृता

^{३.१८७.१३}अग्निश्च वडवावक्त्रो भूत्वाहं द्विजसत्तम
पिबाम्यपः समाविद्धास्ताश्चैव विसृजाम्यहम्

^{३.१८७.१४}ब्रह्म वक्त्रं भुजौ क्षत्रमूरू मे संश्रिता विशः
पादौ शूद्रा भजन्ते मे विक्रमेण क्रमेण च

^{३.१८७.१५}ऋग्वेदः सामवेदश्च यजुर्वेदोऽप्यथर्वणः
मत्तः प्रादुर्भवन्त्येते मामेव प्रविशन्ति च

^{३.१८७.१६}यतयः शान्तिपरमा यतात्मानो मुमुक्षवः
कामक्रोधद्वेषमुक्ता निःसङ्गा वीतकल्मषाः

^{३.१८७.१७}सत्त्वस्था निरहंकारा नित्यमध्यात्मकोविदाः
मामेव सततं विप्राश्चिन्तयन्त उपासते

^{३.१८७.१८}अहं संवर्तको ज्योतिरहं संवर्तको यमः
अहं संवर्तकः सूर्यो अहं संवर्तकोऽनिलः

^{३.१८७.१९}तारारूपाणि दृश्यन्ते यान्येतानि नभस्तले
मम रूपाण्यथैतानि विद्धि त्वं द्विजसत्तम

^{३.१८७.२०}रत्नाकराः समुद्राश्च सर्व एव चतुर्दिशम्
वसनं शयनं चैव निलयं चैव विद्धि मे

^{३.१८७.२१}कामं क्रोधं च हर्षं च भयं मोहं तथैव च
ममैव विद्धि रूपाणि सर्वाण्येतानि सत्तम

^{३.१८७.२२}प्राप्नुवन्ति नरा विप्र यत्कृत्वा कर्मशोभनम्
सत्यं दानं तपश्चोग्रमहिंसा चैव जन्तुषु

^{३.१८७.२३}मद्विधानेन विहिता मम देहविहारिणः
मयाभिभूतविज्ञाना विचेष्टन्ते न कामतः

^{३.१८७.२४}सम्यग्वेदमधीयाना यजन्तो विविधैर्मखैः
शान्तात्मानो जितक्रोधाः प्राप्नुवन्ति द्विजातयः

^{३.१८७.२५}प्राप्तुं न शक्यो यो विद्वन्नरैर्दुष्कृतकर्मभिः
लोभाभिभूतैः कृपणैरनार्यैरकृतात्मभिः

^{३.१८७.२६}तं मां महाफलं विद्धि पदं सुकृतकर्मणः
दुष्प्रापं विप्रमूढानां मार्गं योगैर्निषेवितम्

^{३.१८७.२७}यदा यदा च धर्मस्य ग्लानिर्भवति सत्तम
अभ्युत्थानमधर्मस्य तदात्मानं सृजाम्यहम्

^{३.१८७.२८}दैत्या हिंसानुरक्ताश्च अवध्याः सुरसत्तमैः
राक्षसाश्चापि लोकेऽस्मिन्यदोत्पत्स्यन्ति दारुणाः

^{३.१८७.२९}तदाहं संप्रसूयामि गृहेषु शुभकर्मणाम्
प्रविष्टो मानुषं देहं सर्वं प्रशमयाम्यहम्

^{३.१८७.३०}सृष्ट्वा देवमनुष्यांश्च गन्धर्वोरगराक्षसान्
स्थावराणि च भूतानि संहराम्यात्ममायया

^{३.१८७.३१}कर्मकाले पुनर्देहमनुचिन्त्य सृजाम्यहम्
प्रविश्य मानुषं देहं मर्यादाबन्धकारणात्

^{३.१८७.३२}श्वेतः कृतयुगे वर्णः पीतस्त्रेतायुगे मम
रक्तो द्वापरमासाद्य कृष्णः कलियुगे तथा

^{३.१८७.३३}त्रयो भागा ह्यधर्मस्य तस्मिन्काले भवन्त्युत
अन्तकाले च संप्राप्ते कालो भूत्वातिदारुणः
त्रैलोक्यं नाशयाम्येकः कृत्स्नं स्थावरजङ्गमम्

^{३.१८७.३४}अहं त्रिवर्त्मा सर्वात्मा सर्वलोकसुखावहः
अभिभूः सर्वगोऽनन्तो हृषीकेश उरुक्रमः

^{३.१८७.३५}कालचक्रं नयाम्येको ब्रह्मन्नहमरूपि वै
शमनं सर्वभूतानां सर्वलोककृतोद्यमम्

^{३.१८७.३६}एवं प्रणिहितः सम्यङ्मयात्मा मुनिसत्तम
सर्वभूतेषु विप्रेन्द्र न च मां वेत्ति कश्चन

^{३.१८७.३७}यच्च किंचित्त्वया प्राप्तं मयि क्लेशात्मकं द्विज
सुखोदयाय तत्सर्वं श्रेयसे च तवानघ

^{३.१८७.३८}यच्च किंचित्त्वया लोके दृष्टं स्थावरजङ्गमम्
विहितः सर्वथैवासौ ममात्मा मुनिसत्तम

^{३.१८७.३९}अर्धं मम शरीरस्य सर्वलोकपितामहः
अहं नारायणो नाम शङ्खचक्रगदाधरः

^{३.१८७.४०}यावद्युगानां विप्रर्षे सहस्रपरिवर्तनम्
तावत्स्वपिमि विश्वात्मा सर्वलोकपितामहः

^{३.१८७.४१}एवं सर्वमहं कालमिहासे मुनिसत्तम
अशिशुः शिशुरूपेण यावद्ब्रह्मा न बुध्यते

^{३.१८७.४२}मया च विप्र दत्तोऽयं वरस्ते ब्रह्मरूपिणा
असकृत्परितुष्टेन विप्रर्षिगणपूजित

^{३.१८७.४३}सर्वमेकार्णवं दृष्ट्वा नष्टं स्थावरजङ्गमम्
विक्लवोऽसि मया ज्ञातस्ततस्ते दर्शितं जगत्

^{३.१८७.४४}अभ्यन्तरं शरीरस्य प्रविष्टोऽसि यदा मम
दृष्ट्वा लोकं समस्तं च विस्मितो नावबुध्यसे

^{३.१८७.४५}ततोऽसि वक्त्राद्विप्रर्षे द्रुतं निःसारितो मया
आख्यातस्ते मया चात्मा दुर्ज्ञेयोऽपि सुरासुरैः

^{३.१८७.४६}यावत्स भगवान्ब्रह्मा न बुध्यति महातपाः
तावत्त्वमिह विप्रर्षे विश्रब्धश्चर वै सुखम्

^{३.१८७.४७}ततो विबुद्धे तस्मिंस्तु सर्वलोकपितामहे
एकीभूतो हि स्रक्ष्यामि शरीराद्द्विजसत्तम

^{३.१८७.४८}आकाशं पृथिवीं ज्योतिर्वायुं सलिलमेव च
लोके यच्च भवेच्छेषमिह स्थावरजङ्गमम्

^{३.१८७.४९}मार्कण्डेय उवाच

^{३.१८७.५०}इत्युक्त्वान्तर्हितस्तात स देवः परमाद्भुतः
प्रजाश्चेमाः प्रपश्यामि विचित्रा बहुधाकृताः

^{३.१८७.५१}एतद्दृष्टं मया राजंस्तस्मिन्प्राप्ते युगक्षये
आश्चर्यं भरतश्रेष्ठ सर्वधर्मभृतां वर

^{३.१८७.५२}यः स देवो मया दृष्टः पुरा पद्मनिभेक्षणः
स एष पुरुषव्याघ्र संबन्धी ते जनार्दनः

^{३.१८७.५३}अस्यैव वरदानाद्धि स्मृतिर्न प्रजहाति माम्
दीर्घमायुश्च कौन्तेय स्वच्छन्दमरणं तथा

^{३.१८७.५४}स एष कृष्णो वार्ष्णेयः पुराणपुरुषो विभुः
आस्ते हरिरचिन्त्यात्मा क्रीडन्निव महाभुजः

^{३.१८७.५५}एष धाता विधाता च संहर्ता चैव सात्वतः
श्रीवत्सवक्षा गोविन्दः प्रजापतिपतिः प्रभुः

^{३.१८७.५६}दृष्ट्वेमं वृष्णिशार्दूलं स्मृतिर्मामियमागता
आदिदेवमजं विष्णुं पुरुषं पीतवाससम्

^{३.१८७.५७}सर्वेषामेव भूतानां पिता माता च माधवः
गच्छध्वमेनं शरणं शरण्यं कौरवर्षभाः