^{३.१९०.१}वैशंपायन उवाच

^{३.१९०.२}भूय एव ब्राह्मणमहाभाग्यं वक्तुमर्हसीत्यब्रवीत्पाण्डवेयो मार्कण्डेयम्

^{३.१९०.३}अथाचष्ट मार्कण्डेयः

^{३.१९०.४}अयोध्यायामिक्ष्वाकुकुलोत्पन्नः पार्थिवः परिक्षिन्नाम मृगयामगमत्

^{३.१९०.५}तमेकाश्वेन मृगमनुसरन्तं मृगो दूरमपाहरत्

^{३.१९०.६}अथाध्वनि जातश्रमः क्षुत्तृष्णाभिभूतश्च कस्मिंश्चिदुद्देशे नीलं वनषण्डमपश्यत्
तच्च विवेश

^{३.१९०.७}ततस्तस्य वनषण्डस्य मध्येऽतीव रमणीयं सरो दृष्ट्वा साश्व एव व्यगाहत

^{३.१९०.८}अथाश्वस्तः स बिसमृणालमश्वस्याग्रे निक्षिप्य पुष्करिणीतीरे समाविशत्

^{३.१९०.९}ततः शयानो मधुरं गीतशब्दमशृणोत्

^{३.१९०.१०}स श्रुत्वाचिन्तयत्
नेह मनुष्यगतिं पश्यामि
कस्य खल्वयं गीतशब्द इति

^{३.१९०.११}अथापश्यत्कन्यां परमरूपदर्शनीयां पुष्पाण्यवचिन्वतीं गायन्तीं च

^{३.१९०.१२}अथ सा राज्ञः समीपे पर्यक्रामत्

^{३.१९०.१३}तामब्रवीद्राजा
कस्यासि सुभगे त्वमिति

^{३.१९०.१४}सा प्रत्युवाच
कन्यास्मीति

^{३.१९०.१५}तां राजोवाच
अर्थी त्वयाहमिति

^{३.१९०.१६}अथोवाच कन्या
समयेनाहं शक्या त्वया लब्धुम्
नान्यथेति

^{३.१९०.१७}तां राजा समयमपृच्छत्

^{३.१९०.१८}ततः कन्येदमुवाच
उदकं मे न दर्शयितव्यमिति

^{३.१९०.१९}स राजा बाढमित्युक्त्वा तां समागम्य तया सहास्ते

^{३.१९०.२०}तत्रैवासीने राजनि सेनान्वगच्छत्
पदेनानुपदं दृष्ट्वा राजानं परिवार्यातिष्ठत्

^{३.१९०.२१}पर्याश्वस्तश्च राजा तयैव सह शिबिकया प्रायादविघाटितया
स्वनगरमनुप्राप्य रहसि तया सह रमन्नास्ते
नान्यत्किंचनापश्यत्

^{३.१९०.२२}अथ प्रधानामात्यस्तस्याभ्याशचराः स्त्रियोऽपृच्छत्
किमत्र प्रयोजनं वर्तत इति

^{३.१९०.२३}अथाब्रुवंस्ताः स्त्रियः
अपूर्वमिव पश्याम उदकं नात्र नीयतेति

^{३.१९०.२४}अथामात्योऽनुदकं वनं कारयित्वोदारवृक्षं बहुमूलपुष्पफलं रहस्युपगम्य राजानमब्रवीत्
वनमिदमुदारमनुदकम्
साध्वत्र रम्यतामिति

^{३.१९०.२५}स तस्य वचनात्तयैव सह देव्या तद्वनं प्राविशत्
स कदाचित्तस्मिन्वने रम्ये तयैव सह व्यवहरत्
अथ क्षुत्तृष्णार्दितः श्रान्तोऽतिमात्रमतिमुक्तागारमपश्यत्

^{३.१९०.२६}तत्प्रविश्य राजा सह प्रियया सुधातलसुकृतां विमलसलिलपूर्णां वापीमपश्यत्

^{३.१९०.२७}दृष्ट्वैव च तां तस्या एव तीरे सहैव तया देव्या व्यतिष्ठत्

^{३.१९०.२८}अथ तां देवीं स राजाब्रवीत्
साध्ववतर वापीसलिलमिति

^{३.१९०.२९}सा तद्वचः श्रुत्वावतीर्य वापीं न्यमज्जत्
न पुनरुदमज्जत्

^{३.१९०.३०}तां मृगयमाणो राजा नापश्यत्

^{३.१९०.३१}वापीमपि निःस्राव्य मण्डूकं श्वभ्रमुखे दृष्ट्वा क्रुद्ध आज्ञापयामास
सर्वमण्डूकवधः क्रियतामिति
यो मयार्थी स मृतकैर्मण्डूकैरुपायनैर्मामुपतिष्ठेदिति

^{३.१९०.३२}अथ मण्डूकवधे घोरे क्रियमाणे दिक्षु सर्वासु मण्डूकान्भयमाविशत्
ते भीता मण्डूकराज्ञे यथावृत्तं न्यवेदयन्

^{३.१९०.३३}ततो मण्डूकराट्तापसवेषधारी राजानमभ्यगच्छत्

^{३.१९०.३४}उपेत्य चैनमुवाच
मा राजन्क्रोधवशं गमः
प्रसादं कुरु
नार्हसि मण्डूकानामनपराधिनां वधं कर्तुमिति

^{३.१९०.३५}श्लोकौ चात्र भवतः
मा मण्डूकाञ्जिघांस त्वं कोपं संधारयाच्युत
प्रक्षीयते धनोद्रेको जनानामविजानताम्

^{३.१९०.३६}प्रतिजानीहि नैतांस्त्वं प्राप्य क्रोधं विमोक्ष्यसे
अलं कृत्वा तवाधर्मं मण्डूकैः किं हतैर्हि ते

^{३.१९०.३७}तमेवंवादिनमिष्टजनशोकपरीतात्मा राजा प्रोवाच
न हि क्षम्यते तन्मया
हनिष्याम्येतान्
एतैर्दुरात्मभिः प्रिया मे भक्षिता
सर्वथैव मे वध्या मण्डूकाः
नार्हसि विद्वन्मामुपरोद्धुमिति

^{३.१९०.३८}स तद्वाक्यमुपलभ्य व्यथितेन्द्रियमनाः प्रोवाच
प्रसीद राजन्
अहमायुर्नाम मण्डूकराजः
मम सा दुहिता सुशोभना नाम
तस्या दौःशील्यमेतत्
बहवो हि राजानस्तया विप्रलब्धपूर्वा इति

^{३.१९०.३९}तमब्रवीद्राजा
तयास्म्यर्थी
सा मे दीयतामिति

^{३.१९०.४०}अथैनां राज्ञे पितादात्
अब्रवीच्चैनाम्
एनं राजानं शुश्रूषस्वेति

^{३.१९०.४१}स उवाच दुहितरम्
यस्मात्त्वया राजानो विप्रलब्धास्तस्मादब्रह्मण्यानि तवापत्यानि भविष्यन्त्यनृतकत्वात्तवेति

^{३.१९०.४२}स च राजा तामुपलभ्य तस्यां सुरतगुणनिबद्धहृदयो लोकत्रयैश्वर्यमिवोपलभ्य हर्षबाष्पकलया वाचा प्रणिपत्याभिपूज्य मण्डूकराजानमब्रवीत्
अनुगृहीतोऽस्मीति

^{३.१९०.४३}स च मण्डूकराजो जामातरमनुज्ञाप्य यथागतमगच्छत्

^{३.१९०.४४}अथ कस्यचित्कालस्य तस्यां कुमारास्त्रयस्तस्य राज्ञः संबभूवुः शलो दलो बलश्चेति
ततस्तेषां ज्येष्ठं शलं समये पिता राज्येऽभिषिच्य तपसि धृतात्मा वनं जगाम

^{३.१९०.४५}अथ कदाचिच्छलो मृगयामचरत्
मृगं चासाद्य रथेनान्वधावत्

^{३.१९०.४६}सूतं चोवाच
शीघ्रं मां वहस्वेति

^{३.१९०.४७}स तथोक्तः सूतो राजानमब्रवीत्
मा क्रियतामनुबन्धः
नैष शक्यस्त्वया मृगो ग्रहीतुं यद्यपि ते रथे युक्तौ वाम्यौ स्यातामिति

^{३.१९०.४८}ततोऽब्रवीद्राजा सूतम्
आचक्ष्व मे वाम्यौ
हन्मि वा त्वामिति

^{३.१९०.४९}स एवमुक्तो राजभयभीतो वामदेवशापभीतश्च सन्नाचख्यौ राज्ञे
वामदेवस्याश्वौ वाम्यौ मनोजवाविति

^{३.१९०.५०}अथैनमेवं ब्रुवाणमब्रवीद्राजा
वामदेवाश्रमं याहीति

^{३.१९०.५१}स गत्वा वामदेवाश्रमं तमृषिमब्रवीत्
भगवन्मृगो मया विद्धः पलायते
तं संभावयेयम्
अर्हसि मे वाम्यौ दातुमिति

^{३.१९०.५२}तमब्रवीदृषिः
ददानि ते वाम्यौ
कृतकार्येण भवता ममैव निर्यात्यौ क्षिप्रमिति

^{३.१९०.५३}स च तावश्वौ प्रतिगृह्यानुज्ञाप्य चर्षिं प्रायाद्वाम्यसंयुक्तेन रथेन मृगं प्रति
गच्छंश्चाब्रवीत्सूतम्
अश्वरत्नाविमावयोग्यौ ब्राह्मणानाम्
नैतौ प्रतिदेयौ वामदेवायेति

^{३.१९०.५४}एवमुक्त्वा मृगमवाप्य स्वनगरमेत्याश्वावन्तःपुरेऽस्थापयत्

^{३.१९०.५५}अथर्षिश्चिन्तयामास
तरुणो राजपुत्रः कल्याणं पत्रमासाद्य रमते
न मे प्रतिनिर्यातयति
अहो कष्टमिति

^{३.१९०.५६}मनसा निश्चित्य मासि पूर्णे शिष्यमब्रवीत्
गच्छात्रेय
राजानं ब्रूहि
यदि पर्याप्तं निर्यातयोपाध्यायवाम्याविति

^{३.१९०.५७}स गत्वैवं तं राजानमब्रवीत्

^{३.१९०.५८}तं राजा प्रत्युवाच
राज्ञामेतद्वाहनम्
अनर्हा ब्राह्मणा रत्नानामेवंविधानाम्
किं च ब्राह्मणानामश्वैः कार्यम्
साधु प्रतिगम्यतामिति

^{३.१९०.५९}स गत्वैवमुपाध्यायायाचष्ट

^{३.१९०.६०}तच्छ्रुत्वा वचनमप्रियं वामदेवः क्रोधपरीतात्मा स्वयमेव राजानमभिगम्याश्वार्थमभ्यचोदयत्
न चादाद्राजा

^{३.१९०.६१}वामदेव उवाच

^{३.१९०.६२}प्रयच्छ वाम्यौ मम पार्थिव त्वं; कृतं हि ते कार्यमन्यैरशक्यम्
मा त्वा वधीद्वरुणो घोरपाशै;र्ब्रह्मक्षत्रस्यान्तरे वर्तमानः

^{३.१९०.६३}राजोवाच

^{३.१९०.६४}अनड्वाहौ सुव्रतौ साधु दान्ता;वेतद्विप्राणां वाहनं वामदेव
ताभ्यां याहि त्वं यत्र कामो महर्षे; छन्दांसि वै त्वादृशं संवहन्ति

^{३.१९०.६५}वामदेव उवाच

^{३.१९०.६६}छन्दांसि वै मादृशं संवहन्ति; लोकेऽमुष्मिन्पार्थिव यानि सन्ति
अस्मिंस्तु लोके मम यानमेत;दस्मद्विधानामपरेषां च राजन्

^{३.१९०.६७}राजोवाच

^{३.१९०.६८}चत्वारो वा गर्दभास्त्वां वहन्तु; श्रेष्ठाश्वतर्यो हरयो वा तुरंगाः
तैस्त्वं याहि क्षत्रियस्यैष वाहो; मम वाम्यौ न तवैतौ हि विद्धि

^{३.१९०.६९}वामदेव उवाच

^{३.१९०.७०}घोरं व्रतं ब्राह्मणस्यैतदाहु;रेतद्राजन्यदिहाजीवमानः
अयस्मया घोररूपा महान्तो; वहन्तु त्वां शितशूलाश्चतुर्धा

^{३.१९०.७१}राजोवाच

^{३.१९०.७२}ये त्वा विदुर्ब्राह्मणं वामदेव; वाचा हन्तुं मनसा कर्मणा वा
ते त्वां सशिष्यमिह पातयन्तु; मद्वाक्यनुन्नाः शितशूलासिहस्ताः

^{३.१९०.७३}वामदेव उवाच

^{३.१९०.७४}नानुयोगा ब्राह्मणानां भवन्ति; वाचा राजन्मनसा कर्मणा वा
यस्त्वेवं ब्रह्म तपसान्वेति विद्वां;स्तेन श्रेष्ठो भवति हि जीवमानः

^{३.१९०.७५}मार्कण्डेय उवाच

^{३.१९०.७६}एवमुक्ते वामदेवेन राज;न्समुत्तस्थू राक्षसा घोररूपाः
तैः शूलहस्तैर्वध्यमानः स राजा; प्रोवाचेदं वाक्यमुच्चैस्तदानीम्

^{३.१९०.७७}इक्ष्वाकवो यदि ब्रह्मन्दलो वा; विधेया मे यदि वान्ये विशोऽपि
नोत्स्रक्ष्येऽहं वामदेवस्य वाम्यौ; नैवंविधा धर्मशीला भवन्ति

^{३.१९०.७८}एवं ब्रुवन्नेव स यातुधानै;र्हतो जगामाशु महीं क्षितीशः
ततो विदित्वा नृपतिं निपातित;मिक्ष्वाकवो वै दलमभ्यषिञ्चन्

^{३.१९०.७९}राज्ये तदा तत्र गत्वा स विप्रः; प्रोवाचेदं वचनं वामदेवः
दलं राजानं ब्राह्मणानां हि देय;मेवं राजन्सर्वधर्मेषु दृष्टम्

^{३.१९०.८०}बिभेषि चेत्त्वमधर्मान्नरेन्द्र; प्रयच्छ मे शीघ्रमेवाद्य वाम्यौ
एतच्छ्रुत्वा वामदेवस्य वाक्यं; स पार्थिवः सूतमुवाच रोषात्

^{३.१९०.८१}एकं हि मे सायकं चित्ररूपं; दिग्धं विषेणाहर संगृहीतम्
येन विद्धो वामदेवः शयीत; संदश्यमानः श्वभिरार्तरूपः

^{३.१९०.८२}वामदेव उवाच

^{३.१९०.८३}जानामि पुत्रं दशवर्षं तवाहं; जातं महिष्यां श्येनजितं नरेन्द्र
तं जहि त्वं मद्वचनात्प्रणुन्न;स्तूर्णं प्रियं सायकैर्घोररूपैः

^{३.१९०.८४}मार्कण्डेय उवाच

^{३.१९०.८५}एवमुक्तो वामदेवेन राज;न्नन्तःपुरे राजपुत्रं जघान
स सायकस्तिग्मतेजा विसृष्टः; श्रुत्वा दलस्तच्च वाक्यं बभाषे

^{३.१९०.८६}इक्ष्वाकवो हन्त चरामि वः प्रियं; निहन्मीमं विप्रमद्य प्रमथ्य
आनीयतामपरस्तिग्मतेजाः; पश्यध्वं मे वीर्यमद्य क्षितीशाः

^{३.१९०.८७}वामदेव उवाच

^{३.१९०.८८}यं त्वमेनं सायकं घोररूपं; विषेण दिग्धं मम संदधासि
न त्वमेनं शरवर्यं विमोक्तुं; संधातुं वा शक्ष्यसि मानवेन्द्र

^{३.१९०.८९}राजोवाच

^{३.१९०.९०}इक्ष्वाकवः पश्यत मां गृहीतं; न वै शक्नोम्येष शरं विमोक्तुम्
न चास्य कर्तुं नाशमभ्युत्सहामि; आयुष्मान्वै जीवतु वामदेवः

^{३.१९०.९१}वामदेव उवाच

^{३.१९०.९२}संस्पृशैनां महिषीं सायकेन; ततस्तस्मादेनसो मोक्ष्यसे त्वम्

^{३.१९०.९३}मार्कण्डेय उवाच

^{३.१९०.९४}ततस्तथा कृतवान्पार्थिवस्तु; ततो मुनिं राजपुत्री बभाषे
यथा युक्तं वामदेवाहमेनं; दिने दिने संविशन्ती व्यशंसम्
ब्राह्मणेभ्यो मृगयन्ती सूनृतानि; तथा ब्रह्मन्पुण्यलोकं लभेयम्

^{३.१९०.९५}वामदेव उवाच

^{३.१९०.९६}त्वया त्रातं राजकुलं शुभेक्षणे; वरं वृणीष्वाप्रतिमं ददानि ते
प्रशाधीमं स्वजनं राजपुत्रि; इक्ष्वाकुराज्यं सुमहच्चाप्यनिन्द्ये

^{३.१९०.९७}राजपुत्र्युवाच

^{३.१९०.९८}वरं वृणे भगवन्नेकमेव; विमुच्यतां किल्बिषादद्य भर्ता
शिवेन चाध्याहि सपुत्रबान्धवं; वरो वृतो ह्येष मया द्विजाग्र्य

^{३.१९०.९९}मार्कण्डेय उवाच

^{३.१९०.१००}श्रुत्वा वचः स मुनी राजपुत्र्या;स्तथास्त्विति प्राह कुरुप्रवीर
ततः स राजा मुदितो बभूव; वाम्यौ चास्मै संप्रददौ प्रणम्य