^{३.४९.१}जनमेजय उवाच

^{३.४९.२}अस्त्रहेतोर्गते पार्थे शक्रलोकं महात्मनि
युधिष्ठिरप्रभृतयः किमकुर्वन्त पाण्डवाः

^{३.४९.३}वैशंपायन उवाच

^{३.४९.४}अस्त्रहेतोर्गते पार्थे शक्रलोकं महात्मनि
न्यवसन्कृष्णया सार्धं काम्यके पुरुषर्षभाः

^{३.४९.५}ततः कदाचिदेकान्ते विविक्त इव शाद्वले
दुःखार्ता भरतश्रेष्ठा निषेदुः सह कृष्णया
धनंजयं शोचमानाः साश्रुकण्ठाः सुदुःखिताः

^{३.४९.६}तद्वियोगाद्धि तान्सर्वाञ्शोकः समभिपुप्लुवे
धनंजयवियोगाच्च राज्यनाशाच्च दुःखिताः

^{३.४९.७}अथ भीमो महाबाहुर्युधिष्ठिरमभाषत
निदेशात्ते महाराज गतोऽसौ पुरुषर्षभः
अर्जुनः पाण्डुपुत्राणां यस्मिन्प्राणाः प्रतिष्ठिताः

^{३.४९.८}यस्मिन्विनष्टे पाञ्चालाः सह पुत्रैस्तथा वयम्
सात्यकिर्वासुदेवश्च विनश्येयुरसंशयम्

^{३.४९.९}योऽसौ गच्छति तेजस्वी बहून्क्लेशानचिन्तयन्
भवन्नियोगाद्बीभत्सुस्ततो दुःखतरं नु किम्

^{३.४९.१०}यस्य बाहू समाश्रित्य वयं सर्वे महात्मनः
मन्यामहे जितानाजौ परान्प्राप्तां च मेदिनीम्

^{३.४९.११}यस्य प्रभावान्न मया सभामध्ये धनुष्मतः
नीता लोकममुं सर्वे धार्तराष्ट्राः ससौबलाः

^{३.४९.१२}ते वयं बाहुबलिनः क्रोधमुत्थितमात्मनः
सहामहे भवन्मूलं वासुदेवेन पालिताः

^{३.४९.१३}वयं हि सह कृष्णेन हत्वा कर्णमुखान्परान्
स्वबाहुविजितां कृत्स्नां प्रशासेम वसुंधराम्

^{३.४९.१४}भवतो द्यूतदोषेण सर्वे वयमुपप्लुताः
अहीनपौरुषा राजन्बलिभिर्बलवत्तमाः

^{३.४९.१५}क्षात्रं धर्मं महाराज समवेक्षितुमर्हसि
न हि धर्मो महाराज क्षत्रियस्य वनाश्रयः
राज्यमेव परं धर्मं क्षत्रियस्य विदुर्बुधाः

^{३.४९.१६}स क्षत्रधर्मविद्राजन्मा धर्म्यान्नीनशः पथः
प्राग्द्वादश समा राजन्धार्तराष्ट्रान्निहन्महि

^{३.४९.१७}निवर्त्य च वनात्पार्थमानाय्य च जनार्दनम्
व्यूढानीकान्महाराज जवेनैव महाहवे
धार्तराष्ट्रानमुं लोकं गमयामि विशां पते

^{३.४९.१८}सर्वानहं हनिष्यामि धार्तराष्ट्रान्ससौबलान्
दुर्योधनं च कर्णं च यो वान्यः प्रतियोत्स्यते

^{३.४९.१९}मया प्रशमिते पश्चात्त्वमेष्यसि वनात्पुनः
एवं कृते न ते दोषो भविष्यति विशां पते

^{३.४९.२०}यज्ञैश्च विविधैस्तात कृतं पापमरिंदम
अवधूय महाराज गच्छेम स्वर्गमुत्तमम्

^{३.४९.२१}एवमेतद्भवेद्राजन्यदि राजा न बालिशः
अस्माकं दीर्घसूत्रः स्याद्भवान्धर्मपरायणः

^{३.४९.२२}निकृत्या निकृतिप्रज्ञा हन्तव्या इति निश्चयः
न हि नैकृतिकं हत्वा निकृत्या पापमुच्यते

^{३.४९.२३}तथा भारत धर्मेषु धर्मज्ञैरिह दृश्यते
अहोरात्रं महाराज तुल्यं संवत्सरेण हि

^{३.४९.२४}तथैव वेदवचनं श्रूयते नित्यदा विभो
संवत्सरो महाराज पूर्णो भवति कृच्छ्रतः

^{३.४९.२५}यदि वेदाः प्रमाणं ते दिवसादूर्ध्वमच्युत
त्रयोदश समाः कालो ज्ञायतां परिनिष्ठितः

^{३.४९.२६}कालो दुर्योधनं हन्तुं सानुबन्धमरिंदम
एकाग्रां पृथिवीं सर्वां पुरा राजन्करोति सः

^{३.४९.२७}एवं ब्रुवाणं भीमं तु धर्मराजो युधिष्ठिरः
उवाच सान्त्वयन्राजा मूर्ध्न्युपाघ्राय पाण्डवम्

^{३.४९.२८}असंशयं महाबाहो हनिष्यसि सुयोधनम्
वर्षात्त्रयोदशादूर्ध्वं सह गाण्डीवधन्वना

^{३.४९.२९}यच्च मा भाषसे पार्थ प्राप्तः काल इति प्रभो
अनृतं नोत्सहे वक्तुं न ह्येतन्मयि विद्यते

^{३.४९.३०}अन्तरेणापि कौन्तेय निकृतिं पापनिश्चयम्
हन्ता त्वमसि दुर्धर्ष सानुबन्धं सुयोधनम्

^{३.४९.३१}एवं ब्रुवति भीमं तु धर्मराजे युधिष्ठिरे
आजगाम महाभागो बृहदश्वो महानृषिः

^{३.४९.३२}तमभिप्रेक्ष्य धर्मात्मा संप्राप्तं धर्मचारिणम्
शास्त्रवन्मधुपर्केण पूजयामास धर्मराट्

^{३.४९.३३}आश्वस्तं चैनमासीनमुपासीनो युधिष्ठिरः
अभिप्रेक्ष्य महाबाहुः कृपणं बह्वभाषत

^{३.४९.३४}अक्षद्यूतेन भगवन्धनं राज्यं च मे हृतम्
आहूय निकृतिप्रज्ञैः कितवैरक्षकोविदैः

^{३.४९.३५}अनक्षज्ञस्य हि सतो निकृत्या पापनिश्चयैः
भार्या च मे सभां नीता प्राणेभ्योऽपि गरीयसी

^{३.४९.३६}अस्ति राजा मया कश्चिदल्पभाग्यतरो भुवि
भवता दृष्टपूर्वो वा श्रुतपूर्वोऽपि वा भवेत्
न मत्तो दुःखिततरः पुमानस्तीति मे मतिः

^{३.४९.३७}बृहदश्व उवाच

^{३.४९.३८}यद्ब्रवीषि महाराज न मत्तो विद्यते क्वचित्
अल्पभाग्यतरः कश्चित्पुमानस्तीति पाण्डव

^{३.४९.३९}अत्र ते कथयिष्यामि यदि शुश्रूषसेऽनघ
यस्त्वत्तो दुःखिततरो राजासीत्पृथिवीपते

^{३.४९.४०}वैशंपायन उवाच

^{३.४९.४१}अथैनमब्रवीद्राजा ब्रवीतु भगवानिति
इमामवस्थां संप्राप्तं श्रोतुमिच्छामि पार्थिवम्

^{३.४९.४२}बृहदश्व उवाच

^{३.४९.४३}शृणु राजन्नवहितः सह भ्रातृभिरच्युत
यस्त्वत्तो दुःखिततरो राजासीत्पृथिवीपते

^{३.४९.४४}निषधेषु महीपालो वीरसेन इति स्म ह
तस्य पुत्रोऽभवन्नाम्ना नलो धर्मार्थदर्शिवान्

^{३.४९.४५}स निकृत्या जितो राजा पुष्करेणेति नः श्रुतम्
वनवासमदुःखार्हो भार्यया न्यवसत्सह

^{३.४९.४६}न तस्याश्वो न च रथो न भ्राता न च बान्धवाः
वने निवसतो राजञ्शिष्यन्ते स्म कदाचन

^{३.४९.४७}भवान्हि संवृतो वीरैर्भ्रातृभिर्देवसंमितैः
ब्रह्मकल्पैर्द्विजाग्र्यैश्च तस्मान्नार्हसि शोचितुम्

^{३.४९.४८}युधिष्ठिर उवाच

^{३.४९.४९}विस्तरेणाहमिच्छामि नलस्य सुमहात्मनः
चरितं वदतां श्रेष्ठ तन्ममाख्यातुमर्हसि