४. विराटपर्व
४.४१.१वैशंपायन उवाच

४.४१.२उत्तरं सारथिं कृत्वा शमीं कृत्वा प्रदक्षिणम्
आयुधं सर्वमादाय ततः प्रायाद्धनंजयः

४.४१.३ध्वजं सिंहं रथात्तस्मादपनीय महारथः
प्रणिधाय शमीमूले प्रायादुत्तरसारथिः

४.४१.४दैवीं मायां रथे युक्त्वा विहितां विश्वकर्मणा
काञ्चनं सिंहलाङ्गूलं ध्वजं वानरलक्षणम्

४.४१.५मनसा चिन्तयामास प्रसादं पावकस्य च
स च तच्चिन्तितं ज्ञात्वा ध्वजे भूतान्यचोदयत्

४.४१.६सपताकं विचित्राङ्गं सोपासङ्गं महारथः
रथमास्थाय बीभत्सुः कौन्तेयः श्वेतवाहनः

४.४१.७बद्धासिः सतनुत्राणः प्रगृहीतशरासनः
ततः प्रायादुदीचीं स कपिप्रवरकेतनः

४.४१.८स्वनवन्तं महाशङ्खं बलवानरिमर्दनः
प्राधमद्बलमास्थाय द्विषतां लोमहर्षणम्

४.४१.९ततस्ते जवना धुर्या जानुभ्यामगमन्महीम्
उत्तरश्चापि संत्रस्तो रथोपस्थ उपाविशत्

४.४१.१०संस्थाप्य चाश्वान्कौन्तेयः समुद्यम्य च रश्मिभिः
उत्तरं च परिष्वज्य समाश्वासयदर्जुनः

४.४१.११मा भैस्त्वं राजपुत्राग्र्य क्षत्रियोऽसि परंतप
कथं पुरुषशार्दूल शत्रुमध्ये विषीदसि

४.४१.१२श्रुतास्ते शङ्खशब्दाश्च भेरीशब्दाश्च पुष्कलाः
कुञ्जराणां च नदतां व्यूढानीकेषु तिष्ठताम्

४.४१.१३स त्वं कथमिहानेन शङ्खशब्देन भीषितः
विषण्णरूपो वित्रस्तः पुरुषः प्राकृतो यथा

४.४१.१४उत्तर उवाच

४.४१.१५श्रुता मे शङ्खशब्दाश्च भेरीशब्दाश्च पुष्कलाः
कुञ्जराणां च निनदा व्यूढानीकेषु तिष्ठताम्

४.४१.१६नैवंविधः शङ्खशब्दः पुरा जातु मया श्रुतः
ध्वजस्य चापि रूपं मे दृष्टपूर्वं न हीदृशम्
धनुषश्चैव निर्घोषः श्रुतपूर्वो न मे क्वचित्

४.४१.१७अस्य शङ्खस्य शब्देन धनुषो निस्वनेन च
रथस्य च निनादेन मनो मुह्यति मे भृशम्

४.४१.१८व्याकुलाश्च दिशः सर्वा हृदयं व्यथतीव मे
ध्वजेन पिहिताः सर्वा दिशो न प्रतिभान्ति मे
गाण्डीवस्य च शब्देन कर्णौ मे बधिरीकृतौ

४.४१.१९अर्जुन उवाच

४.४१.२०एकान्ते रथमास्थाय पद्भ्यां त्वमवपीडय
दृढं च रश्मीन्संयच्छ शङ्खं ध्मास्याम्यहं पुनः

४.४१.२१वैशंपायन उवाच

४.४१.२२तस्य शङ्खस्य शब्देन रथनेमिस्वनेन च
गाण्डीवस्य च घोषेण पृथिवी समकम्पत

४.४१.२३द्रोण उवाच

४.४१.२४यथा रथस्य निर्घोषो यथा शङ्ख उदीर्यते
कम्पते च यथा भूमिर्नैषोऽन्यः सव्यसाचिनः

४.४१.२५शस्त्राणि न प्रकाशन्ते न प्रहृष्यन्ति वाजिनः
अग्नयश्च न भासन्ते समिद्धास्तन्न शोभनम्

४.४१.२६प्रत्यादित्यं च नः सर्वे मृगा घोरप्रवादिनः
ध्वजेषु च निलीयन्ते वायसास्तन्न शोभनम्
शकुनाश्चापसव्या नो वेदयन्ति महद्भयम्

४.४१.२७गोमायुरेष सेनाया रुवन्मध्येऽनुधावति
अनाहतश्च निष्क्रान्तो महद्वेदयते भयम्
भवतां रोमकूपाणि प्रहृष्टान्युपलक्षये

४.४१.२८पराभूता च वः सेना न कश्चिद्योद्धुमिच्छति
विवर्णमुखभूयिष्ठाः सर्वे योधा विचेतसः
गाः संप्रस्थाप्य तिष्ठामो व्यूढानीकाः प्रहारिणः