^{४.४२.१}वैशंपायन उवाच

^{४.४२.२}अथ दुर्योधनो राजा समरे भीष्ममब्रवीत्
द्रोणं च रथशार्दूलं कृपं च सुमहारथम्

^{४.४२.३}उक्तोऽयमर्थ आचार्यो मया कर्णेन चासकृत्
पुनरेव च वक्ष्यामि न हि तृप्यामि तं ब्रुवन्

^{४.४२.४}पराजितैर्हि वस्तव्यं तैश्च द्वादश वत्सरान्
वने जनपदेऽज्ञातैरेष एव पणो हि नः

^{४.४२.५}तेषां न तावन्निर्वृत्तं वर्तते तु त्रयोदशम्
अज्ञातवासं बीभत्सुरथास्माभिः समागतः

^{४.४२.६}अनिवृत्ते तु निर्वासे यदि बीभत्सुरागतः
पुनर्द्वादश वर्षाणि वने वत्स्यन्ति पाण्डवाः

^{४.४२.७}लोभाद्वा ते न जानीयुरस्मान्वा मोह आविशत्
हीनातिरिक्तमेतेषां भीष्मो वेदितुमर्हति

^{४.४२.८}अर्थानां तु पुनर्द्वैधे नित्यं भवति संशयः
अन्यथा चिन्तितो ह्यर्थः पुनर्भवति चान्यथा

^{४.४२.९}उत्तरं मार्गमाणानां मत्स्यसेनां युयुत्सताम्
यदि बीभत्सुरायातस्तेषां कः स्यात्पराङ्मुखः

^{४.४२.१०}त्रिगर्तानां वयं हेतोर्मत्स्यान्योद्धुमिहागताः
मत्स्यानां विप्रकारांस्ते बहूनस्मानकीर्तयन्

^{४.४२.११}तेषां भयाभिपन्नानां तदस्माभिः प्रतिश्रुतम्
प्रथमं तैर्ग्रहीतव्यं मत्स्यानां गोधनं महत्

^{४.४२.१२}सप्तमीमपराह्णे वै तथा नस्तैः समाहितम्
अष्टम्यां पुनरस्माभिरादित्यस्योदयं प्रति

^{४.४२.१३}ते वा गावो न पश्यन्ति यदि व स्युः पराजिताः
अस्मान्वाप्यतिसंधाय कुर्युर्मत्स्येन संगतम्

^{४.४२.१४}अथ वा तानुपायातो मत्स्यो जानपदैः सह
सर्वया सेनया सार्धमस्मान्योद्धुमुपागतः

^{४.४२.१५}तेषामेव महावीर्यः कश्चिदेव पुरःसरः
अस्माञ्जेतुमिहायातो मत्स्यो वापि स्वयं भवेत्

^{४.४२.१६}यद्येष राजा मत्स्यानां यदि बीभत्सुरागतः
सर्वैर्योद्धव्यमस्माभिरिति नः समयः कृतः

^{४.४२.१७}अथ कस्मात्स्थिता ह्येते रथेषु रथसत्तमाः
भीष्मो द्रोणः कृपश्चैव विकर्णो द्रौणिरेव च

^{४.४२.१८}संभ्रान्तमनसः सर्वे काले ह्यस्मिन्महारथाः
नान्यत्र युद्धाच्छ्रेयोऽस्ति तथात्मा प्रणिधीयताम्

^{४.४२.१९}आच्छिन्ने गोधनेऽस्माकमपि देवेन वज्रिणा
यमेन वापि संग्रामे को हास्तिनपुरं व्रजेत्

^{४.४२.२०}शरैरभिप्रणुन्नानां भग्नानां गहने वने
को हि जीवेत्पदातीनां भवेदश्वेषु संशयः
आचार्यं पृष्ठतः कृत्वा तथा नीतिर्विधीयताम्

^{४.४२.२१}जानाति हि मतं तेषामतस्त्रासयतीव नः
अर्जुनेनास्य संप्रीतिमधिकामुपलक्षये

^{४.४२.२२}तथा हि दृष्ट्वा बीभत्सुमुपायान्तं प्रशंसति
यथा सेना न भज्येत तथा नीतिर्विधीयताम्

^{४.४२.२३}अदेशिका महारण्ये ग्रीष्मे शत्रुवशं गता
यथा न विभ्रमेत्सेना तथा नीतिर्विधीयताम्

^{४.४२.२४}अश्वानां हेषितं श्रुत्वा का प्रशंसा भवेत्परे
स्थाने वापि व्रजन्तो वा सदा हेषन्ति वाजिनः

^{४.४२.२५}सदा च वायवो वान्ति नित्यं वर्षति वासवः
स्तनयित्नोश्च निर्घोषः श्रूयते बहुशस्तथा

^{४.४२.२६}किमत्र कार्यं पार्थस्य कथं वा स प्रशस्यते
अन्यत्र कामाद्द्वेषाद्वा रोषाद्वास्मासु केवलात्

^{४.४२.२७}आचार्या वै कारुणिकाः प्राज्ञाश्चापायदर्शिनः
नैते महाभये प्राप्ते संप्रष्टव्याः कथंचन

^{४.४२.२८}प्रासादेषु विचित्रेषु गोष्ठीष्वावसथेषु च
कथा विचित्राः कुर्वाणाः पण्डितास्तत्र शोभनाः

^{४.४२.२९}बहून्याश्चर्यरूपाणि कुर्वन्तो जनसंसदि
इष्वस्त्रे चारुसंधाने पण्डितास्तत्र शोभनाः

^{४.४२.३०}परेषां विवरज्ञाने मनुष्याचरितेषु च
अन्नसंस्कारदोषेषु पण्डितास्तत्र शोभनाः

^{४.४२.३१}पण्डितान्पृष्ठतः कृत्वा परेषां गुणवादिनः
विधीयतां तथा नीतिर्यथा वध्येत वै परः

^{४.४२.३२}गावश्चैव प्रतिष्ठन्तां सेनां व्यूहन्तु माचिरम्
आरक्षाश्च विधीयन्तां यत्र योत्स्यामहे परान्