^{५.१३१.१}कुन्त्युवाच

^{५.१३१.२}अत्राप्युदाहरन्तीममितिहासं पुरातनम्
विदुरायाश्च संवादं पुत्रस्य च परंतप

^{५.१३१.३}अत्र श्रेयश्च भूयश्च यथा सा वक्तुमर्हति
यशस्विनी मन्युमती कुले जाता विभावरी

^{५.१३१.४}क्षत्रधर्मरता धन्या विदुरा दीर्घदर्शिनी
विश्रुता राजसंसत्सु श्रुतवाक्या बहुश्रुता

^{५.१३१.५}विदुरा नाम वै सत्या जगर्हे पुत्रमौरसम्
निर्जितं सिन्धुराजेन शयानं दीनचेतसम्
अनन्दनमधर्मज्ञं द्विषतां हर्षवर्धनम्

^{५.१३१.६}न मया त्वं न पित्रासि जातः क्वाभ्यागतो ह्यसि
निर्मन्युरुपशाखीयः पुरुषः क्लीबसाधनः

^{५.१३१.७}यावज्जीवं निराशोऽसि कल्याणाय धुरं वह
मात्मानमवमन्यस्व मैनमल्पेन बीभरः
मनः कृत्वा सुकल्याणं मा भैस्त्वं प्रतिसंस्तभ

^{५.१३१.८}उत्तिष्ठ हे कापुरुष मा शेष्वैवं पराजितः
अमित्रान्नन्दयन्सर्वान्निर्मानो बन्धुशोकदः

^{५.१३१.९}सुपूरा वै कुनदिका सुपूरो मूषिकाञ्जलिः
सुसंतोषः कापुरुषः स्वल्पकेनापि तुष्यति

^{५.१३१.१०}अप्यरेरारुजन्दंष्ट्रामाश्वेव निधनं व्रज
अपि वा संशयं प्राप्य जीवितेऽपि पराक्रम

^{५.१३१.११}अप्यरेः श्येनवच्छिद्रं पश्येस्त्वं विपरिक्रमन्
विनदन्वाथ वा तूष्णीं व्योम्नि वापरिशङ्कितः

^{५.१३१.१२}त्वमेवं प्रेतवच्छेषे कस्माद्वज्रहतो यथा
उत्तिष्ठ हे कापुरुष मा शेष्वैवं पराजितः

^{५.१३१.१३}मास्तं गमस्त्वं कृपणो विश्रूयस्व स्वकर्मणा
मा मध्ये मा जघन्ये त्वं माधो भूस्तिष्ठ चोर्जितः

^{५.१३१.१४}अलातं तिन्दुकस्येव मुहूर्तमपि विज्वल
मा तुषाग्निरिवानर्चिः काकरङ्खा जिजीविषुः
मुहूर्तं ज्वलितं श्रेयो न तु धूमायितं चिरम्

^{५.१३१.१५}मा ह स्म कस्यचिद्गेहे जनी राज्ञः खरीमृदुः
कृत्वा मानुष्यकं कर्म सृत्वाजिं यावदुत्तमम्
धर्मस्यानृण्यमाप्नोति न चात्मानं विगर्हते

^{५.१३१.१६}अलब्ध्वा यदि वा लब्ध्वा नानुशोचन्ति पण्डिताः
आनन्तर्यं चारभते न प्राणानां धनायते

^{५.१३१.१७}उद्भावयस्व वीर्यं वा तां वा गच्छ ध्रुवां गतिम्
धर्मं पुत्राग्रतः कृत्वा किंनिमित्तं हि जीवसि

^{५.१३१.१८}इष्टापूर्तं हि ते क्लीब कीर्तिश्च सकला हता
विच्छिन्नं भोगमूलं ते किंनिमित्तं हि जीवसि

^{५.१३१.१९}शत्रुर्निमज्जता ग्राह्यो जङ्घायां प्रपतिष्यता
विपरिच्छिन्नमूलोऽपि न विषीदेत्कथंचन
उद्यम्य धुरमुत्कर्षेदाजानेयकृतं स्मरन्

^{५.१३१.२०}कुरु सत्त्वं च मानं च विद्धि पौरुषमात्मनः
उद्भावय कुलं मग्नं त्वत्कृते स्वयमेव हि

^{५.१३१.२१}यस्य वृत्तं न जल्पन्ति मानवा महदद्भुतम्
राशिवर्धनमात्रं स नैव स्त्री न पुनः पुमान्

^{५.१३१.२२}दाने तपसि शौर्ये च यस्य न प्रथितं यशः
विद्यायामर्थलाभे वा मातुरुच्चार एव सः

^{५.१३१.२३}श्रुतेन तपसा वापि श्रिया वा विक्रमेण वा
जनान्योऽभिभवत्यन्यान्कर्मणा हि स वै पुमान्

^{५.१३१.२४}न त्वेव जाल्मीं कापालीं वृत्तिमेषितुमर्हसि
नृशंस्यामयशस्यां च दुःखां कापुरुषोचिताम्

^{५.१३१.२५}यमेनमभिनन्देयुरमित्राः पुरुषं कृशम्
लोकस्य समवज्ञातं निहीनाशनवाससम्

^{५.१३१.२६}अहोलाभकरं दीनमल्पजीवनमल्पकम्
नेदृशं बन्धुमासाद्य बान्धवः सुखमेधते

^{५.१३१.२७}अवृत्त्यैव विपत्स्यामो वयं राष्ट्रात्प्रवासिताः
सर्वकामरसैर्हीनाः स्थानभ्रष्टा अकिंचनाः

^{५.१३१.२८}अवर्णकारिणं सत्सु कुलवंशस्य नाशनम्
कलिं पुत्रप्रवादेन संजय त्वामजीजनम्

^{५.१३१.२९}निरमर्षं निरुत्साहं निर्वीर्यमरिनन्दनम्
मा स्म सीमन्तिनी काचिज्जनयेत्पुत्रमीदृशम्

^{५.१३१.३०}मा धूमाय ज्वलात्यन्तमाक्रम्य जहि शात्रवान्
ज्वल मूर्धन्यमित्राणां मुहूर्तमपि वा क्षणम्

^{५.१३१.३१}एतावानेव पुरुषो यदमर्षी यदक्षमी
क्षमावान्निरमर्षश्च नैव स्त्री न पुनः पुमान्

^{५.१३१.३२}संतोषो वै श्रियं हन्ति तथानुक्रोश एव च
अनुत्थानभये चोभे निरीहो नाश्नुते महत्

^{५.१३१.३३}एभ्यो निकृतिपापेभ्यः प्रमुञ्चात्मानमात्मना
आयसं हृदयं कृत्वा मृगयस्व पुनः स्वकम्

^{५.१३१.३४}पुरं विषहते यस्मात्तस्मात्पुरुष उच्यते
तमाहुर्व्यर्थनामानं स्त्रीवद्य इह जीवति

^{५.१३१.३५}शूरस्योर्जितसत्त्वस्य सिंहविक्रान्तगामिनः
दिष्टभावं गतस्यापि विघसे मोदते प्रजा

^{५.१३१.३६}य आत्मनः प्रियसुखे हित्वा मृगयते श्रियम्
अमात्यानामथो हर्षमादधात्यचिरेण सः

^{५.१३१.३७}पुत्र उवाच

^{५.१३१.३८}किं नु ते मामपश्यन्त्याः पृथिव्या अपि सर्वया
किमाभरणकृत्यं ते किं भोगैर्जीवितेन वा

^{५.१३१.३९}मातोवाच

^{५.१३१.४०}किमद्यकानां ये लोका द्विषन्तस्तानवाप्नुयुः
ये त्वादृतात्मनां लोकाः सुहृदस्तान्व्रजन्तु नः

^{५.१३१.४१}भृत्यैर्विहीयमानानां परपिण्डोपजीविनाम्
कृपणानामसत्त्वानां मा वृत्तिमनुवर्तिथाः

^{५.१३१.४२}अनु त्वां तात जीवन्तु ब्राह्मणाः सुहृदस्तथा
पर्जन्यमिव भूतानि देवा इव शतक्रतुम्

^{५.१३१.४३}यमाजीवन्ति पुरुषं सर्वभूतानि संजय
पक्वं द्रुममिवासाद्य तस्य जीवितमर्थवत्

^{५.१३१.४४}यस्य शूरस्य विक्रान्तैरेधन्ते बान्धवाः सुखम्
त्रिदशा इव शक्रस्य साधु तस्येह जीवितम्

^{५.१३१.४५}स्वबाहुबलमाश्रित्य योऽभ्युज्जीवति मानवः
स लोके लभते कीर्तिं परत्र च शुभां गतिम्