^{५.८८.१}वैशंपायन उवाच

^{५.८८.२}अथोपगम्य विदुरमपराह्णे जनार्दनः
पितृष्वसारं गोविन्दः सोऽभ्यगच्छदरिंदमः

^{५.८८.३}सा दृष्ट्वा कृष्णमायान्तं प्रसन्नादित्यवर्चसम्
कण्ठे गृहीत्वा प्राक्रोशत्पृथा पार्थाननुस्मरन्

^{५.८८.४}तेषां सत्त्ववतां मध्ये गोविन्दं सहचारिणम्
चिरस्य दृष्ट्वा वार्ष्णेयं बाष्पमाहारयत्पृथा

^{५.८८.५}साब्रवीत्कृष्णमासीनं कृतातिथ्यं युधां पतिम्
बाष्पगद्गदपूर्णेन मुखेन परिशुष्यता

^{५.८८.६}ये ते बाल्यात्प्रभृत्येव गुरुशुश्रूषणे रताः
परस्परस्य सुहृदः संमताः समचेतसः

^{५.८८.७}निकृत्या भ्रंशिता राज्याज्जनार्हा निर्जनं गताः
विनीतक्रोधहर्षाश्च ब्रह्मण्याः सत्यवादिनः

^{५.८८.८}त्यक्त्वा प्रियसुखे पार्था रुदन्तीमपहाय माम्
अहार्षुश्च वनं यान्तः समूलं हृदयं मम

^{५.८८.९}अतदर्हा महात्मानः कथं केशव पाण्डवाः
ऊषुर्महावने तात सिंहव्याघ्रगजाकुले

^{५.८८.१०}बाला विहीनाः पित्रा ते मया सततलालिताः
अपश्यन्तः स्वपितरौ कथमूषुर्महावने

^{५.८८.११}शङ्खदुन्दुभिनिर्घोषैर्मृदङ्गैर्वैणवैरपि
पाण्डवाः समबोध्यन्त बाल्यात्प्रभृति केशव

^{५.८८.१२}ये स्म वारणशब्देन हयानां हेषितेन च
रथनेमिनिनादैश्च व्यबोध्यन्त सदा गृहे

^{५.८८.१३}शङ्खभेरीनिनादेन वेणुवीणानुनादिना
पुण्याहघोषमिश्रेण पूज्यमाना द्विजातिभिः

^{५.८८.१४}वस्त्रै रत्नैरलंकारैः पूजयन्तो द्विजन्मनः
गीर्भिर्मङ्गलयुक्ताभिर्ब्राह्मणानां महात्मनाम्

^{५.८८.१५}अर्चितैरर्चनार्हैश्च स्तुवद्भिरभिनन्दिताः
प्रासादाग्रेष्वबोध्यन्त राङ्कवाजिनशायिनः

^{५.८८.१६}ते नूनं निनदं श्रुत्वा श्वापदानां महावने
न स्मोपयान्ति निद्रां वै अतदर्हा जनार्दन

^{५.८८.१७}भेरीमृदङ्गनिनदैः शङ्खवैणवनिस्वनैः
स्त्रीणां गीतनिनादैश्च मधुरैर्मधुसूदन

^{५.८८.१८}बन्दिमागधसूतैश्च स्तुवद्भिर्बोधिताः कथम्
महावने व्यबोध्यन्त श्वापदानां रुतेन ते

^{५.८८.१९}ह्रीमान्सत्यधृतिर्दान्तो भूतानामनुकम्पिता
कामद्वेषौ वशे कृत्वा सतां वर्त्मानुवर्तते

^{५.८८.२०}अम्बरीषस्य मान्धातुर्ययातेर्नहुषस्य च
भरतस्य दिलीपस्य शिबेरौशीनरस्य च

^{५.८८.२१}राजर्षीणां पुराणानां धुरं धत्ते दुरुद्वहाम्
शीलवृत्तोपसंपन्नो धर्मज्ञः सत्यसंगरः

^{५.८८.२२}राजा सर्वगुणोपेतस्त्रैलोक्यस्यापि यो भवेत्
अजातशत्रुर्धर्मात्मा शुद्धजाम्बूनदप्रभः

^{५.८८.२३}श्रेष्ठः कुरुषु सर्वेषु धर्मतः श्रुतवृत्ततः
प्रियदर्शनो दीर्घभुजः कथं कृष्ण युधिष्ठिरः

^{५.८८.२४}यः स नागायुतप्राणो वातरंहा वृकोदरः
अमर्षी पाण्डवो नित्यं प्रियो भ्रातुः प्रियंकरः

^{५.८८.२५}कीचकस्य च सज्ञातेर्यो हन्ता मधुसूदन
शूरः क्रोधवशानां च हिडिम्बस्य बकस्य च

^{५.८८.२६}पराक्रमे शक्रसमो वायुवेगसमो जवे
महेश्वरसमः क्रोधे भीमः प्रहरतां वरः

^{५.८८.२७}क्रोधं बलममर्षं च यो निधाय परंतपः
जितात्मा पाण्डवोऽमर्षी भ्रातुस्तिष्ठति शासने

^{५.८८.२८}तेजोराशिं महात्मानं बलौघममितौजसम्
भीमं प्रदर्शनेनापि भीमसेनं जनार्दन
तं ममाचक्ष्व वार्ष्णेय कथमद्य वृकोदरः

^{५.८८.२९}आस्ते परिघबाहुः स मध्यमः पाण्डवोऽच्युत
अर्जुनेनार्जुनो यः स कृष्ण बाहुसहस्रिणा
द्विबाहुः स्पर्धते नित्यमतीतेनापि केशव

^{५.८८.३०}क्षिपत्येकेन वेगेन पञ्च बाणशतानि यः
इष्वस्त्रे सदृशो राज्ञः कार्तवीर्यस्य पाण्डवः

^{५.८८.३१}तेजसादित्यसदृशो महर्षिप्रतिमो दमे
क्षमया पृथिवीतुल्यो महेन्द्रसमविक्रमः

^{५.८८.३२}आधिराज्यं महद्दीप्तं प्रथितं मधुसूदन
आहृतं येन वीर्येण कुरूणां सर्वराजसु

^{५.८८.३३}यस्य बाहुबलं घोरं कौरवाः पर्युपासते
स सर्वरथिनां श्रेष्ठः पाण्डवः सत्यविक्रमः

^{५.८८.३४}योऽपाश्रयः पाण्डवानां देवानामिव वासवः
स ते भ्राता सखा चैव कथमद्य धनंजयः

^{५.८८.३५}दयावान्सर्वभूतेषु ह्रीनिषेधो महास्त्रवित्
मृदुश्च सुकुमारश्च धार्मिकश्च प्रियश्च मे

^{५.८८.३६}सहदेवो महेष्वासः शूरः समितिशोभनः
भ्रातॄणां कृष्ण शुश्रूषुर्धर्मार्थकुशलो युवा

^{५.८८.३७}सदैव सहदेवस्य भ्रातरो मधुसूदन
वृत्तं कल्याणवृत्तस्य पूजयन्ति महात्मनः

^{५.८८.३८}ज्येष्ठापचायिनं वीरं सहदेवं युधां पतिम्
शुश्रूषुं मम वार्ष्णेय माद्रीपुत्रं प्रचक्ष्व मे

^{५.८८.३९}सुकुमारो युवा शूरो दर्शनीयश्च पाण्डवः
भ्रातॄणां कृष्ण सर्वेषां प्रियः प्राणो बहिश्चरः

^{५.८८.४०}चित्रयोधी च नकुलो महेष्वासो महाबलः
कच्चित्स कुशली कृष्ण वत्सो मम सुखैधितः

^{५.८८.४१}सुखोचितमदुःखार्हं सुकुमारं महारथम्
अपि जातु महाबाहो पश्येयं नकुलं पुनः

^{५.८८.४२}पक्ष्मसंपातजे काले नकुलेन विनाकृता
न लभामि सुखं वीर साद्य जीवामि पश्य माम्

^{५.८८.४३}सर्वैः पुत्रैः प्रियतमा द्रौपदी मे जनार्दन
कुलीना शीलसंपन्ना सर्वैः समुदिता गुणैः

^{५.८८.४४}पुत्रलोकात्पतिलोकान्वृण्वाना सत्यवादिनी
प्रियान्पुत्रान्परित्यज्य पाण्डवानन्वपद्यत

^{५.८८.४५}महाभिजनसंपन्ना सर्वकामैः सुपूजिता
ईश्वरी सर्वकल्याणी द्रौपदी कथमच्युत

^{५.८८.४६}पतिभिः पञ्चभिः शूरैरग्निकल्पैः प्रहारिभिः
उपपन्ना महेष्वासैर्द्रौपदी दुःखभागिनी

^{५.८८.४७}चतुर्दशमिमं वर्षं यन्नापश्यमरिंदम
पुत्राधिभिः परिद्यूनां द्रौपदीं सत्यवादिनीम्

^{५.८८.४८}न नूनं कर्मभिः पुण्यैरश्नुते पुरुषः सुखम्
द्रौपदी चेत्तथावृत्ता नाश्नुते सुखमव्ययम्

^{५.८८.४९}न प्रियो मम कृष्णाय बीभत्सुर्न युधिष्ठिरः
भीमसेनो यमौ वापि यदपश्यं सभागताम्

^{५.८८.५०}न मे दुःखतरं किंचिद्भूतपूर्वं ततोऽधिकम्
यद्द्रौपदीं निवातस्थां श्वशुराणां समीपगाम्

^{५.८८.५१}आनायितामनार्येण क्रोधलोभानुवर्तिना
सर्वे प्रैक्षन्त कुरव एकवस्त्रां सभागताम्

^{५.८८.५२}तत्रैव धृतराष्ट्रश्च महाराजश्च बाह्लिकः
कृपश्च सोमदत्तश्च निर्विण्णाः कुरवस्तथा

^{५.८८.५३}तस्यां संसदि सर्वस्यां क्षत्तारं पूजयाम्यहम्
वृत्तेन हि भवत्यार्यो न धनेन न विद्यया

^{५.८८.५४}तस्य कृष्ण महाबुद्धेर्गम्भीरस्य महात्मनः
क्षत्तुः शीलमलंकारो लोकान्विष्टभ्य तिष्ठति

^{५.८८.५५}सा शोकार्ता च हृष्टा च दृष्ट्वा गोविन्दमागतम्
नानाविधानि दुःखानि सर्वाण्येवान्वकीर्तयत्

^{५.८८.५६}पूर्वैराचरितं यत्तत्कुराजभिररिंदम
अक्षद्यूतं मृगवधः कच्चिदेषां सुखावहम्

^{५.८८.५७}तन्मां दहति यत्कृष्णा सभायां कुरुसंनिधौ
धार्तराष्ट्रैः परिक्लिष्टा यथा नकुशलं तथा

^{५.८८.५८}निर्वासनं च नगरात्प्रव्रज्या च परंतप
नानाविधानां दुःखानामावासोऽस्मि जनार्दन
अज्ञातचर्या बालानामवरोधश्च केशव

^{५.८८.५९}न स्म क्लेशतमं मे स्यात्पुत्रैः सह परंतप
दुर्योधनेन निकृता वर्षमद्य चतुर्दशम्

^{५.८८.६०}दुःखादपि सुखं न स्याद्यदि पुण्यफलक्षयः
न मे विशेषो जात्वासीद्धार्तराष्ट्रेषु पाण्डवैः

^{५.८८.६१}तेन सत्येन कृष्ण त्वां हतामित्रं श्रिया वृतम्
अस्माद्विमुक्तं संग्रामात्पश्येयं पाण्डवैः सह
नैव शक्याः पराजेतुं सत्त्वं ह्येषां तथागतम्

^{५.८८.६२}पितरं त्वेव गर्हेयं नात्मानं न सुयोधनम्
येनाहं कुन्तिभोजाय धनं धूर्तैरिवार्पिता

^{५.८८.६३}बालां मामार्यकस्तुभ्यं क्रीडन्तीं कन्दुहस्तकाम्
अददात्कुन्तिभोजाय सखा सख्ये महात्मने

^{५.८८.६४}साहं पित्रा च निकृता श्वशुरैश्च परंतप
अत्यन्तदुःखिता कृष्ण किं जीवितफलं मम

^{५.८८.६५}यन्मा वागब्रवीन्नक्तं सूतके सव्यसाचिनः
पुत्रस्ते पृथिवीं जेता यशश्चास्य दिवं स्पृशेत्

^{५.८८.६६}हत्वा कुरून्ग्रामजन्ये राज्यं प्राप्य धनंजयः
भ्रातृभिः सह कौन्तेयस्त्रीन्मेधानाहरिष्यति

^{५.८८.६७}नाहं तामभ्यसूयामि नमो धर्माय वेधसे
कृष्णाय महते नित्यं धर्मो धारयति प्रजाः

^{५.८८.६८}धर्मश्चेदस्ति वार्ष्णेय तथा सत्यं भविष्यति
त्वं चापि तत्तथा कृष्ण सर्वं संपादयिष्यसि

^{५.८८.६९}न मां माधव वैधव्यं नार्थनाशो न वैरिता
तथा शोकाय भवति यथा पुत्रैर्विनाभवः

^{५.८८.७०}याहं गाण्डीवधन्वानं सर्वशस्त्रभृतां वरम्
धनंजयं न पश्यामि का शान्तिर्हृदयस्य मे

^{५.८८.७१}इदं चतुर्दशं वर्षं यन्नापश्यं युधिष्ठिरम्
धनंजयं च गोविन्द यमौ तं च वृकोदरम्

^{५.८८.७२}जीवनाशं प्रनष्टानां श्राद्धं कुर्वन्ति मानवाः
अर्थतस्ते मम मृतास्तेषां चाहं जनार्दन

^{५.८८.७३}ब्रूया माधव राजानं धर्मात्मानं युधिष्ठिरम्
भूयांस्ते हीयते धर्मो मा पुत्रक वृथा कृथाः

^{५.८८.७४}पराश्रया वासुदेव या जीवामि धिगस्तु माम्
वृत्तेः कृपणलब्धाया अप्रतिष्ठैव ज्यायसी

^{५.८८.७५}अथो धनंजयं ब्रूया नित्योद्युक्तं वृकोदरम्
यदर्थं क्षत्रिया सूते तस्य कालोऽयमागतः

^{५.८८.७६}अस्मिंश्चेदागते काले कालो वोऽतिक्रमिष्यति
लोकसंभाविताः सन्तः सुनृशंसं करिष्यथ

^{५.८८.७७}नृशंसेन च वो युक्तांस्त्यजेयं शाश्वतीः समाः
काले हि समनुप्राप्ते त्यक्तव्यमपि जीवितम्

^{५.८८.७८}माद्रीपुत्रौ च वक्तव्यौ क्षत्रधर्मरतौ सदा
विक्रमेणार्जितान्भोगान्वृणीतं जीवितादपि

^{५.८८.७९}विक्रमाधिगता ह्यर्थाः क्षत्रधर्मेण जीवतः
मनो मनुष्यस्य सदा प्रीणन्ति पुरुषोत्तम

^{५.८८.८०}गत्वा ब्रूहि महाबाहो सर्वशस्त्रभृतां वरम्
अर्जुनं पाण्डवं वीरं द्रौपद्याः पदवीं चर

^{५.८८.८१}विदितौ हि तवात्यन्तं क्रुद्धाविव यथान्तकौ
भीमार्जुनौ नयेतां हि देवानपि परां गतिम्

^{५.८८.८२}तयोश्चैतदवज्ञानं यत्सा कृष्णा सभां गता
दुःशासनश्च कर्णश्च परुषाण्यभ्यभाषताम्

^{५.८८.८३}दुर्योधनो भीमसेनमभ्यगच्छन्मनस्विनम्
पश्यतां कुरुमुख्यानां तस्य द्रक्ष्यति यत्फलम्

^{५.८८.८४}न हि वैरं समासाद्य प्रशाम्यति वृकोदरः
सुचिरादपि भीमस्य न हि वैरं प्रशाम्यति
यावदन्तं न नयति शात्रवाञ्शत्रुकर्शनः

^{५.८८.८५}न दुःखं राज्यहरणं न च द्यूते पराजयः
प्रव्राजनं च पुत्राणां न मे तद्दुःखकारणम्

^{५.८८.८६}यत्तु सा बृहती श्यामा एकवस्त्रा सभां गता
अशृणोत्परुषा वाचस्ततो दुःखतरं नु किम्

^{५.८८.८७}स्त्रीधर्मिणी वरारोहा क्षत्रधर्मरता सदा
नाध्यगच्छत्तथा नाथं कृष्णा नाथवती सती

^{५.८८.८८}यस्या मम सपुत्रायास्त्वं नाथो मधुसूदन
रामश्च बलिनां श्रेष्ठः प्रद्युम्नश्च महारथः

^{५.८८.८९}साहमेवंविधं दुःखं सहेऽद्य पुरुषोत्तम
भीमे जीवति दुर्धर्षे विजये चापलायिनि

^{५.८८.९०}तत आश्वासयामास पुत्राधिभिरभिप्लुताम्
पितृष्वसारं शोचन्तीं शौरिः पार्थसखः पृथाम्

^{५.८८.९१}का नु सीमन्तिनी त्वादृग्लोकेष्वस्ति पितृष्वसः
शूरस्य राज्ञो दुहिता आजमीढकुलं गता

^{५.८८.९२}महाकुलीना भवती ह्रदाद्ध्रदमिवागता
ईश्वरी सर्वकल्याणी भर्त्रा परमपूजिता

^{५.८८.९३}वीरसूर्वीरपत्नी च सर्वैः समुदिता गुणैः
सुखदुःखे महाप्राज्ञे त्वादृशी सोढुमर्हति

^{५.८८.९४}निद्रातन्द्री क्रोधहर्षौ क्षुत्पिपासे हिमातपौ
एतानि पार्था निर्जित्य नित्यं वीराः सुखे रताः

^{५.८८.९५}त्यक्तग्राम्यसुखाः पार्था नित्यं वीरसुखप्रियाः
न ते स्वल्पेन तुष्येयुर्महोत्साहा महाबलाः

^{५.८८.९६}अन्तं धीरा निषेवन्ते मध्यं ग्राम्यसुखप्रियाः
उत्तमांश्च परिक्लेशान्भोगांश्चातीव मानुषान्

^{५.८८.९७}अन्तेषु रेमिरे धीरा न ते मध्येषु रेमिरे
अन्तप्राप्तिं सुखामाहुर्दुःखमन्तरमन्तयोः

^{५.८८.९८}अभिवादयन्ति भवतीं पाण्डवाः सह कृष्णया
आत्मानं च कुशलिनं निवेद्याहुरनामयम्

^{५.८८.९९}अरोगान्सर्वसिद्धार्थान्क्षिप्रं द्रक्ष्यसि पाण्डवान्
ईश्वरान्सर्वलोकस्य हतामित्राञ्श्रिया वृतान्

^{५.८८.१००}एवमाश्वासिता कुन्ती प्रत्युवाच जनार्दनम्
पुत्राधिभिरभिध्वस्ता निगृह्याबुद्धिजं तमः

^{५.८८.१०१}यद्यत्तेषां महाबाहो पथ्यं स्यान्मधुसूदन
यथा यथा त्वं मन्येथाः कुर्याः कृष्ण तथा तथा

^{५.८८.१०२}अविलोपेन धर्मस्य अनिकृत्या परंतप
प्रभावज्ञास्मि ते कृष्ण सत्यस्याभिजनस्य च

^{५.८८.१०३}व्यवस्थायां च मित्रेषु बुद्धिविक्रमयोस्तथा
त्वमेव नः कुले धर्मस्त्वं सत्यं त्वं तपो महत्

^{५.८८.१०४}त्वं त्राता त्वं महद्ब्रह्म त्वयि सर्वं प्रतिष्ठितम्
यथैवात्थ तथैवैतत्त्वयि सत्यं भविष्यति

^{५.८८.१०५}तामामन्त्र्य च गोविन्दः कृत्वा चाभिप्रदक्षिणम्
प्रातिष्ठत महाबाहुर्दुर्योधनगृहान्प्रति