^{५.९३.१}वैशंपायन उवाच

^{५.९३.२}तेष्वासीनेषु सर्वेषु तूष्णींभूतेषु राजसु
वाक्यमभ्याददे कृष्णः सुदंष्ट्रो दुन्दुभिस्वनः

^{५.९३.३}जीमूत इव घर्मान्ते सर्वां संश्रावयन्सभाम्
धृतराष्ट्रमभिप्रेक्ष्य समभाषत माधवः

^{५.९३.४}कुरूणां पाण्डवानां च शमः स्यादिति भारत
अप्रयत्नेन वीराणामेतद्यतितुमागतः

^{५.९३.५}राजन्नान्यत्प्रवक्तव्यं तव निःश्रेयसं वचः
विदितं ह्येव ते सर्वं वेदितव्यमरिंदम

^{५.९३.६}इदमद्य कुलं श्रेष्ठं सर्वराजसु पार्थिव
श्रुतवृत्तोपसंपन्नं सर्वैः समुदितं गुणैः

^{५.९३.७}कृपानुकम्पा कारुण्यमानृशंस्यं च भारत
तथार्जवं क्षमा सत्यं कुरुष्वेतद्विशिष्यते

^{५.९३.८}तस्मिन्नेवंविधे राजन्कुले महति तिष्ठति
त्वन्निमित्तं विशेषेण नेह युक्तमसांप्रतम्

^{५.९३.९}त्वं हि वारयिता श्रेष्ठः कुरूणां कुरुसत्तम
मिथ्या प्रचरतां तात बाह्येष्वाभ्यन्तरेषु च

^{५.९३.१०}ते पुत्रास्तव कौरव्य दुर्योधनपुरोगमाः
धर्मार्थौ पृष्ठतः कृत्वा प्रचरन्ति नृशंसवत्

^{५.९३.११}अशिष्टा गतमर्यादा लोभेन हृतचेतसः
स्वेषु बन्धुषु मुख्येषु तद्वेत्थ भरतर्षभ

^{५.९३.१२}सेयमापन्महाघोरा कुरुष्वेव समुत्थिता
उपेक्ष्यमाणा कौरव्य पृथिवीं घातयिष्यति

^{५.९३.१३}शक्या चेयं शमयितुं त्वं चेदिच्छसि भारत
न दुष्करो ह्यत्र शमो मतो मे भरतर्षभ

^{५.९३.१४}त्वय्यधीनः शमो राजन्मयि चैव विशां पते
पुत्रान्स्थापय कौरव्य स्थापयिष्याम्यहं परान्

^{५.९३.१५}आज्ञा तव हि राजेन्द्र कार्या पुत्रैः सहान्वयैः
हितं बलवदप्येषां तिष्ठतां तव शासने

^{५.९३.१६}तव चैव हितं राजन्पाण्डवानामथो हितम्
शमे प्रयतमानस्य मम शासनकाङ्क्षिणाम्

^{५.९३.१७}स्वयं निष्कलमालक्ष्य संविधत्स्व विशां पते
सहभूतास्तु भरतास्तवैव स्युर्जनेश्वर

^{५.९३.१८}धर्मार्थयोस्तिष्ठ राजन्पाण्डवैरभिरक्षितः
न हि शक्यास्तथाभूता यत्नादपि नराधिप

^{५.९३.१९}न हि त्वां पाण्डवैर्जेतुं रक्ष्यमाणं महात्मभिः
इन्द्रोऽपि देवैः सहितः प्रसहेत कुतो नृपाः

^{५.९३.२०}यत्र भीष्मश्च द्रोणश्च कृपः कर्णो विविंशतिः
अश्वत्थामा विकर्णश्च सोमदत्तोऽथ बाह्लिकः

^{५.९३.२१}सैन्धवश्च कलिङ्गश्च काम्बोजश्च सुदक्षिणः
युधिष्ठिरो भीमसेनः सव्यसाची यमौ तथा

^{५.९३.२२}सात्यकिश्च महातेजा युयुत्सुश्च महारथः
को नु तान्विपरीतात्मा युध्येत भरतर्षभ

^{५.९३.२३}लोकस्येश्वरतां भूयः शत्रुभिश्चाप्रधृष्यताम्
प्राप्स्यसि त्वममित्रघ्न सहितः कुरुपाण्डवैः

^{५.९३.२४}तस्य ते पृथिवीपालास्त्वत्समाः पृथिवीपते
श्रेयांसश्चैव राजानः संधास्यन्ते परंतप

^{५.९३.२५}स त्वं पुत्रैश्च पौत्रैश्च भ्रातृभिः पितृभिस्तथा
सुहृद्भिः सर्वतो गुप्तः सुखं शक्ष्यसि जीवितुम्

^{५.९३.२६}एतानेव पुरोधाय सत्कृत्य च यथा पुरा
अखिलां भोक्ष्यसे सर्वां पृथिवीं पृथिवीपते

^{५.९३.२७}एतैर्हि सहितः सर्वैः पाण्डवैः स्वैश्च भारत
अन्यान्विजेष्यसे शत्रूनेष स्वार्थस्तवाखिलः

^{५.९३.२८}तैरेवोपार्जितां भूमिं भोक्ष्यसे च परंतप
यदि संपत्स्यसे पुत्रैः सहामात्यैर्नराधिप

^{५.९३.२९}संयुगे वै महाराज दृश्यते सुमहान्क्षयः
क्षये चोभयतो राजन्कं धर्ममनुपश्यसि

^{५.९३.३०}पाण्डवैर्निहतैः संख्ये पुत्रैर्वापि महाबलैः
यद्विन्देथाः सुखं राजंस्तद्ब्रूहि भरतर्षभ

^{५.९३.३१}शूराश्च हि कृतास्त्राश्च सर्वे युद्धाभिकाङ्क्षिणः
पाण्डवास्तावकाश्चैव तान्रक्ष महतो भयात्

^{५.९३.३२}न पश्येम कुरून्सर्वान्पाण्डवांश्चैव संयुगे
क्षीणानुभयतः शूरान्रथेभ्यो रथिभिर्हतान्

^{५.९३.३३}समवेताः पृथिव्यां हि राजानो राजसत्तम
अमर्षवशमापन्ना नाशयेयुरिमाः प्रजाः

^{५.९३.३४}त्राहि राजन्निमं लोकं न नश्येयुरिमाः प्रजाः
त्वयि प्रकृतिमापन्ने शेषं स्यात्कुरुनन्दन

^{५.९३.३५}शुक्ला वदान्या ह्रीमन्त आर्याः पुण्याभिजातयः
अन्योन्यसचिवा राजंस्तान्पाहि महतो भयात्

^{५.९३.३६}शिवेनेमे भूमिपालाः समागम्य परस्परम्
सह भुक्त्वा च पीत्वा च प्रतियान्तु यथागृहम्

^{५.९३.३७}सुवाससः स्रग्विणश्च सत्कृत्य भरतर्षभ
अमर्षांश्च निराकृत्य वैराणि च परंतप

^{५.९३.३८}हार्दं यत्पाण्डवेष्वासीत्प्राप्तेऽस्मिन्नायुषः क्षये
तदेव ते भवत्वद्य शश्वच्च भरतर्षभ

^{५.९३.३९}बाला विहीनाः पित्रा ते त्वयैव परिवर्धिताः
तान्पालय यथान्यायं पुत्रांश्च भरतर्षभ

^{५.९३.४०}भवतैव हि रक्ष्यास्ते व्यसनेषु विशेषतः
मा ते धर्मस्तथैवार्थो नश्येत भरतर्षभ

^{५.९३.४१}आहुस्त्वां पाण्डवा राजन्नभिवाद्य प्रसाद्य च
भवतः शासनाद्दुःखमनुभूतं सहानुगैः

^{५.९३.४२}द्वादशेमानि वर्षाणि वने निर्व्युषितानि नः
त्रयोदशं तथाज्ञातैः सजने परिवत्सरम्

^{५.९३.४३}स्थाता नः समये तस्मिन्पितेति कृतनिश्चयाः
नाहास्म समयं तात तच्च नो ब्राह्मणा विदुः

^{५.९३.४४}तस्मिन्नः समये तिष्ठ स्थितानां भरतर्षभ
नित्यं संक्लेशिता राजन्स्वराज्यांशं लभेमहि

^{५.९३.४५}त्वं धर्ममर्थं युञ्जानः सम्यङ्नस्त्रातुमर्हसि
गुरुत्वं भवति प्रेक्ष्य बहून्क्लेशांस्तितिक्ष्महे

^{५.९३.४६}स भवान्मातृपितृवदस्मासु प्रतिपद्यताम्
गुरोर्गरीयसी वृत्तिर्या च शिष्यस्य भारत

^{५.९३.४७}पित्रा स्थापयितव्या हि वयमुत्पथमास्थिताः
संस्थापय पथिष्वस्मांस्तिष्ठ राजन्स्ववर्त्मनि

^{५.९३.४८}आहुश्चेमां परिषदं पुत्रास्ते भरतर्षभ
धर्मज्ञेषु सभासत्सु नेह युक्तमसांप्रतम्

^{५.९३.४९}यत्र धर्मो ह्यधर्मेण सत्यं यत्रानृतेन च
हन्यते प्रेक्षमाणानां हतास्तत्र सभासदः

^{५.९३.५०}विद्धो धर्मो ह्यधर्मेण सभां यत्र प्रपद्यते
न चास्य शल्यं कृन्तन्ति विद्धास्तत्र सभासदः
धर्म एतानारुजति यथा नद्यनुकूलजान्

^{५.९३.५१}ये धर्ममनुपश्यन्तस्तूष्णीं ध्यायन्त आसते
ते सत्यमाहुर्धर्मं च न्याय्यं च भरतर्षभ

^{५.९३.५२}शक्यं किमन्यद्वक्तुं ते दानादन्यज्जनेश्वर
ब्रुवन्तु वा महीपालाः सभायां ये समासते
धर्मार्थौ संप्रधार्यैव यदि सत्यं ब्रवीम्यहम्

^{५.९३.५३}प्रमुञ्चेमान्मृत्युपाशात्क्षत्रियान्क्षत्रियर्षभ
प्रशाम्य भरतश्रेष्ठ मा मन्युवशमन्वगाः

^{५.९३.५४}पित्र्यं तेभ्यः प्रदायांशं पाण्डवेभ्यो यथोचितम्
ततः सपुत्रः सिद्धार्थो भुङ्क्ष्व भोगान्परंतप

^{५.९३.५५}अजातशत्रुं जानीषे स्थितं धर्मे सतां सदा
सपुत्रे त्वयि वृत्तिं च वर्तते यां नराधिप

^{५.९३.५६}दाहितश्च निरस्तश्च त्वामेवोपाश्रितः पुनः
इन्द्रप्रस्थं त्वयैवासौ सपुत्रेण विवासितः

^{५.९३.५७}स तत्र निवसन्सर्वान्वशमानीय पार्थिवान्
त्वन्मुखानकरोद्राजन्न च त्वामत्यवर्तत

^{५.९३.५८}तस्यैवं वर्तमानस्य सौबलेन जिहीर्षता
राष्ट्राणि धनधान्यं च प्रयुक्तः परमोपधिः

^{५.९३.५९}स तामवस्थां संप्राप्य कृष्णां प्रेक्ष्य सभागताम्
क्षत्रधर्मादमेयात्मा नाकम्पत युधिष्ठिरः

^{५.९३.६०}अहं तु तव तेषां च श्रेय इच्छामि भारत
धर्मादर्थात्सुखाच्चैव मा राजन्नीनशः प्रजाः

^{५.९३.६१}अनर्थमर्थं मन्वाना अर्थं वानर्थमात्मनः
लोभेऽतिप्रसृतान्पुत्रान्निगृह्णीष्व विशां पते

^{५.९३.६२}स्थिताः शुश्रूषितुं पार्थाः स्थिता योद्धुमरिंदमाः
यत्ते पथ्यतमं राजंस्तस्मिंस्तिष्ठ परंतप

^{५.९३.६३}तद्वाक्यं पार्थिवाः सर्वे हृदयैः समपूजयन्
न तत्र कश्चिद्वक्तुं हि वाचं प्राक्रामदग्रतः