^{६.१२.१}धृतराष्ट्र उवाच

^{६.१२.२}जम्बूखण्डस्त्वया प्रोक्तो यथावदिह संजय
विष्कम्भमस्य प्रब्रूहि परिमाणं च तत्त्वतः

^{६.१२.३}समुद्रस्य प्रमाणं च सम्यगच्छिद्रदर्शन
शाकद्वीपं च मे ब्रूहि कुशद्वीपं च संजय

^{६.१२.४}शाल्मलं चैव तत्त्वेन क्रौञ्चद्वीपं तथैव च
ब्रूहि गावल्गणे सर्वं राहोः सोमार्कयोस्तथा

^{६.१२.५}संजय उवाच

^{६.१२.६}राजन्सुबहवो द्वीपा यैरिदं संततं जगत्
सप्त त्वहं प्रवक्ष्यामि चन्द्रादित्यौ ग्रहांस्तथा

^{६.१२.७}अष्टादश सहस्राणि योजनानां विशां पते
षट्शतानि च पूर्णानि विष्कम्भो जम्बुपर्वतः

^{६.१२.८}लावणस्य समुद्रस्य विष्कम्भो द्विगुणः स्मृतः
नानाजनपदाकीर्णो मणिविद्रुमचित्रितः

^{६.१२.९}नैकधातुविचित्रैश्च पर्वतैरुपशोभितः
सिद्धचारणसंकीर्णः सागरः परिमण्डलः

^{६.१२.१०}शाकद्वीपं च वक्ष्यामि यथावदिह पार्थिव
शृणु मे त्वं यथान्यायं ब्रुवतः कुरुनन्दन

^{६.१२.११}जम्बूद्वीपप्रमाणेन द्विगुणः स नराधिप
विष्कम्भेण महाराज सागरोऽपि विभागशः
क्षीरोदो भरतश्रेष्ठ येन संपरिवारितः

^{६.१२.१२}तत्र पुण्या जनपदा न तत्र म्रियते जनः
कुत एव हि दुर्भिक्षं क्षमातेजोयुता हि ते

^{६.१२.१३}शाकद्वीपस्य संक्षेपो यथावद्भरतर्षभ
उक्त एष महाराज किमन्यच्छ्रोतुमिच्छसि

^{६.१२.१४}धृतराष्ट्र उवाच

^{६.१२.१५}शाकद्वीपस्य संक्षेपो यथावदिह संजय
उक्तस्त्वया महाभाग विस्तरं ब्रूहि तत्त्वतः

^{६.१२.१६}संजय उवाच

^{६.१२.१७}तथैव पर्वता राजन्सप्तात्र मणिभूषिताः
रत्नाकरास्तथा नद्यस्तेषां नामानि मे शृणु
अतीवगुणवत्सर्वं तत्र पुण्यं जनाधिप

^{६.१२.१८}देवर्षिगन्धर्वयुतः परमो मेरुरुच्यते
प्रागायतो महाराज मलयो नाम पर्वतः
यतो मेघाः प्रवर्तन्ते प्रभवन्ति च सर्वशः

^{६.१२.१९}ततः परेण कौरव्य जलधारो महागिरिः
यत्र नित्यमुपादत्ते वासवः परमं जलम्
यतो वर्षं प्रभवति वर्षाकाले जनेश्वर

^{६.१२.२०}उच्चैर्गिरी रैवतको यत्र नित्यं प्रतिष्ठितः
रेवती दिवि नक्षत्रं पितामहकृतो विधिः

^{६.१२.२१}उत्तरेण तु राजेन्द्र श्यामो नाम महागिरिः
यतः श्यामत्वमापन्नाः प्रजा जनपदेश्वर

^{६.१२.२२}धृतराष्ट्र उवाच

^{६.१२.२३}सुमहान्संशयो मेऽद्य प्रोक्तं संजय यत्त्वया
प्रजाः कथं सूतपुत्र संप्राप्ताः श्यामतामिह

^{६.१२.२४}संजय उवाच

^{६.१२.२५}सर्वेष्वेव महाप्राज्ञ द्वीपेषु कुरुनन्दन
गौरः कृष्णश्च वर्णौ द्वौ तयोर्वर्णान्तरं नृप

^{६.१२.२६}श्यामो यस्मात्प्रवृत्तो वै तत्ते वक्ष्यामि भारत
आस्तेऽत्र भगवान्कृष्णस्तत्कान्त्या श्यामतां गतः

^{६.१२.२७}ततः परं कौरवेन्द्र दुर्गशैलो महोदयः
केसरी केसरयुतो यतो वातः प्रवायति

^{६.१२.२८}तेषां योजनविष्कम्भो द्विगुणः प्रविभागशः
वर्षाणि तेषु कौरव्य संप्रोक्तानि मनीषिभिः

^{६.१२.२९}महामेरुर्महाकाशो जलदः कुमुदोत्तरः
जलधारात्परो राजन्सुकुमार इति स्मृतः

^{६.१२.३०}रैवतस्य तु कौमारः श्यामस्य तु मणीचकः
केसरस्याथ मोदाकी परेण तु महापुमान्

^{६.१२.३१}परिवार्य तु कौरव्य दैर्घ्यं ह्रस्वत्वमेव च
जम्बूद्वीपेन विख्यातस्तस्य मध्ये महाद्रुमः

^{६.१२.३२}शाको नाम महाराज तस्य द्वीपस्य मध्यगः
तत्र पुण्या जनपदाः पूज्यते तत्र शंकरः

^{६.१२.३३}तत्र गच्छन्ति सिद्धाश्च चारणा दैवतानि च
धार्मिकाश्च प्रजा राजंश्चत्वारोऽतीव भारत

^{६.१२.३४}वर्णाः स्वकर्मनिरता न च स्तेनोऽत्र दृश्यते
दीर्घायुषो महाराज जरामृत्युविवर्जिताः

^{६.१२.३५}प्रजास्तत्र विवर्धन्ते वर्षास्विव समुद्रगाः
नद्यः पुण्यजलास्तत्र गङ्गा च बहुधागतिः

^{६.१२.३६}सुकुमारी कुमारी च सीता कावेरका तथा
महानदी च कौरव्य तथा मणिजला नदी
इक्षुवर्धनिका चैव तथा भरतसत्तम

^{६.१२.३७}ततः प्रवृत्ताः पुण्योदा नद्यः कुरुकुलोद्वह
सहस्राणां शतान्येव यतो वर्षति वासवः

^{६.१२.३८}न तासां नामधेयानि परिमाणं तथैव च
शक्यते परिसंख्यातुं पुण्यास्ता हि सरिद्वराः

^{६.१२.३९}तत्र पुण्या जनपदाश्चत्वारो लोकसंमताः
मगाश्च मशकाश्चैव मानसा मन्दगास्तथा

^{६.१२.४०}मगा ब्राह्मणभूयिष्ठाः स्वकर्मनिरता नृप
मशकेषु तु राजन्या धार्मिकाः सर्वकामदाः

^{६.१२.४१}मानसेषु महाराज वैश्याः कर्मोपजीविनः
सर्वकामसमायुक्ताः शूरा धर्मार्थनिश्चिताः
शूद्रास्तु मन्दगे नित्यं पुरुषा धर्मशीलिनः

^{६.१२.४२}न तत्र राजा राजेन्द्र न दण्डो न च दण्डिकाः
स्वधर्मेणैव धर्मं च ते रक्षन्ति परस्परम्

^{६.१२.४३}एतावदेव शक्यं तु तस्मिन्द्वीपे प्रभाषितुम्
एतावदेव श्रोतव्यं शाकद्वीपे महौजसि