^{६.१३.१}संजय उवाच

^{६.१३.२}उत्तरेषु तु कौरव्य द्वीपेषु श्रूयते कथा
यथाश्रुतं महाराज ब्रुवतस्तन्निबोध मे

^{६.१३.३}घृततोयः समुद्रोऽत्र दधिमण्डोदकोऽपरः
सुरोदः सागरश्चैव तथान्यो घर्मसागरः

^{६.१३.४}परस्परेण द्विगुणाः सर्वे द्वीपा नराधिप
सर्वतश्च महाराज पर्वतैः परिवारिताः

^{६.१३.५}गौरस्तु मध्यमे द्वीपे गिरिर्मानःशिलो महान्
पर्वतः पश्चिमः कृष्णो नारायणनिभो नृप

^{६.१३.६}तत्र रत्नानि दिव्यानि स्वयं रक्षति केशवः
प्रजापतिमुपासीनः प्रजानां विदधे सुखम्

^{६.१३.७}कुशद्वीपे कुशस्तम्बो मध्ये जनपदस्य ह
संपूज्यते शल्मलिश्च द्वीपे शाल्मलिके नृप

^{६.१३.८}क्रौञ्चद्वीपे महाक्रौञ्चो गिरी रत्नचयाकरः
संपूज्यते महाराज चातुर्वर्ण्येन नित्यदा

^{६.१३.९}गोमन्दः पर्वतो राजन्सुमहान्सर्वधातुमान्
यत्र नित्यं निवसति श्रीमान्कमललोचनः
मोक्षिभिः संस्तुतो नित्यं प्रभुर्नारायणो हरिः

^{६.१३.१०}कुशद्वीपे तु राजेन्द्र पर्वतो विद्रुमैश्चितः
सुधामा नाम दुर्धर्षो द्वितीयो हेमपर्वतः

^{६.१३.११}द्युतिमान्नाम कौरव्य तृतीयः कुमुदो गिरिः
चतुर्थः पुष्पवान्नाम पञ्चमस्तु कुशेशयः

^{६.१३.१२}षष्ठो हरिगिरिर्नाम षडेते पर्वतोत्तमाः
तेषामन्तरविष्कम्भो द्विगुणः प्रविभागशः

^{६.१३.१३}औद्भिदं प्रथमं वर्षं द्वितीयं वेणुमण्डलम्
तृतीयं वै रथाकारं चतुर्थं पालनं स्मृतम्

^{६.१३.१४}धृतिमत्पञ्चमं वर्षं षष्ठं वर्षं प्रभाकरम्
सप्तमं कापिलं वर्षं सप्तैते वर्षपुञ्जकाः

^{६.१३.१५}एतेषु देवगन्धर्वाः प्रजाश्च जगतीश्वर
विहरन्ति रमन्ते च न तेषु म्रियते जनः

^{६.१३.१६}न तेषु दस्यवः सन्ति म्लेच्छजात्योऽपि वा नृप
गौरप्रायो जनः सर्वः सुकुमारश्च पार्थिव

^{६.१३.१७}अवशिष्टेषु वर्षेषु वक्ष्यामि मनुजेश्वर
यथाश्रुतं महाराज तदव्यग्रमनाः शृणु

^{६.१३.१८}क्रौञ्चद्वीपे महाराज क्रौञ्चो नाम महागिरिः
क्रौञ्चात्परो वामनको वामनादन्धकारकः

^{६.१३.१९}अन्धकारात्परो राजन्मैनाकः पर्वतोत्तमः
मैनाकात्परतो राजन्गोविन्दो गिरिरुत्तमः

^{६.१३.२०}गोविन्दात्तु परो राजन्निबिडो नाम पर्वतः
परस्तु द्विगुणस्तेषां विष्कम्भो वंशवर्धन

^{६.१३.२१}देशांस्तत्र प्रवक्ष्यामि तन्मे निगदतः शृणु
क्रौञ्चस्य कुशलो देशो वामनस्य मनोनुगः

^{६.१३.२२}मनोनुगात्परश्चोष्णो देशः कुरुकुलोद्वह
उष्णात्परः प्रावरकः प्रावरादन्धकारकः

^{६.१३.२३}अन्धकारकदेशात्तु मुनिदेशः परः स्मृतः
मुनिदेशात्परश्चैव प्रोच्यते दुन्दुभिस्वनः

^{६.१३.२४}सिद्धचारणसंकीर्णो गौरप्रायो जनाधिप
एते देशा महाराज देवगन्धर्वसेविताः

^{६.१३.२५}पुष्करे पुष्करो नाम पर्वतो मणिरत्नमान्
तत्र नित्यं निवसति स्वयं देवः प्रजापतिः

^{६.१३.२६}तं पर्युपासते नित्यं देवाः सर्वे महर्षिभिः
वाग्भिर्मनोनुकूलाभिः पूजयन्तो जनाधिप

^{६.१३.२७}जम्बूद्वीपात्प्रवर्तन्ते रत्नानि विविधान्युत
द्वीपेषु तेषु सर्वेषु प्रजानां कुरुनन्दन

^{६.१३.२८}विप्राणां ब्रह्मचर्येण सत्येन च दमेन च
आरोग्यायुःप्रमाणाभ्यां द्विगुणं द्विगुणं ततः

^{६.१३.२९}एको जनपदो राजन्द्वीपेष्वेतेषु भारत
उक्ता जनपदा येषु धर्मश्चैकः प्रदृश्यते

^{६.१३.३०}ईश्वरो दण्डमुद्यम्य स्वयमेव प्रजापतिः
द्वीपानेतान्महाराज रक्षंस्तिष्ठति नित्यदा

^{६.१३.३१}स राजा स शिवो राजन्स पिता स पितामहः
गोपायति नरश्रेष्ठ प्रजाः सजडपण्डिताः

^{६.१३.३२}भोजनं चात्र कौरव्य प्रजाः स्वयमुपस्थितम्
सिद्धमेव महाराज भुञ्जते तत्र नित्यदा

^{६.१३.३३}ततः परं समा नाम दृश्यते लोकसंस्थितिः
चतुरश्रा महाराज त्रयस्त्रिंशत्तु मण्डलम्

^{६.१३.३४}तत्र तिष्ठन्ति कौरव्य चत्वारो लोकसंमताः
दिग्गजा भरतश्रेष्ठ वामनैरावतादयः
सुप्रतीकस्तथा राजन्प्रभिन्नकरटामुखः

^{६.१३.३५}तस्याहं परिमाणं तु न संख्यातुमिहोत्सहे
असंख्यातः स नित्यं हि तिर्यगूर्ध्वमधस्तथा

^{६.१३.३६}तत्र वै वायवो वान्ति दिग्भ्यः सर्वाभ्य एव च
असंबाधा महाराज तान्निगृह्णन्ति ते गजाः

^{६.१३.३७}पुष्करैः पद्मसंकाशैर्वर्ष्मवद्भिर्महाप्रभैः
ते शनैः पुनरेवाशु वायून्मुञ्चन्ति नित्यशः

^{६.१३.३८}श्वसद्भिर्मुच्यमानास्तु दिग्गजैरिह मारुताः
आगच्छन्ति महाराज ततस्तिष्ठन्ति वै प्रजाः

^{६.१३.३९}धृतराष्ट्र उवाच

^{६.१३.४०}परो वै विस्तरोऽत्यर्थं त्वया संजय कीर्तितः
दर्शितं द्वीपसंस्थानमुत्तरं ब्रूहि संजय

^{६.१३.४१}संजय उवाच

^{६.१३.४२}उक्ता द्वीपा महाराज ग्रहान्मे शृणु तत्त्वतः
स्वर्भानुः कौरवश्रेष्ठ यावदेष प्रभावतः

^{६.१३.४३}परिमण्डलो महाराज स्वर्भानुः श्रूयते ग्रहः
योजनानां सहस्राणि विष्कम्भो द्वादशास्य वै

^{६.१३.४४}परिणाहेन षट्त्रिंशद्विपुलत्वेन चानघ
षष्टिमाहुः शतान्यस्य बुधाः पौराणिकास्तथा

^{६.१३.४५}चन्द्रमास्तु सहस्राणि राजन्नेकादश स्मृतः
विष्कम्भेण कुरुश्रेष्ठ त्रयस्त्रिंशत्तु मण्डलम्
एकोनषष्टिर्वैपुल्याच्छीतरश्मेर्महात्मनः

^{६.१३.४६}सूर्यस्त्वष्टौ सहस्राणि द्वे चान्ये कुरुनन्दन
विष्कम्भेण ततो राजन्मण्डलं त्रिंशतं समम्

^{६.१३.४७}अष्टपञ्चाशतं राजन्विपुलत्वेन चानघ
श्रूयते परमोदारः पतंगोऽसौ विभावसुः
एतत्प्रमाणमर्कस्य निर्दिष्टमिह भारत

^{६.१३.४८}स राहुश्छादयत्येतौ यथाकालं महत्तया
चन्द्रादित्यौ महाराज संक्षेपोऽयमुदाहृतः

^{६.१३.४९}इत्येतत्ते महाराज पृच्छतः शास्त्रचक्षुषा
सर्वमुक्तं यथातत्त्वं तस्माच्छममवाप्नुहि

^{६.१३.५०}यथादृष्टं मया प्रोक्तं सनिर्याणमिदं जगत्
तस्मादाश्वस कौरव्य पुत्रं दुर्योधनं प्रति

^{६.१३.५१}श्रुत्वेदं भरतश्रेष्ठ भूमिपर्व मनोनुगम्
श्रीमान्भवति राजन्यः सिद्धार्थः साधुसंमतः
आयुर्बलं च वीर्यं च तस्य तेजश्च वर्धते

^{६.१३.५२}यः शृणोति महीपाल पर्वणीदं यतव्रतः
प्रीयन्ते पितरस्तस्य तथैव च पितामहाः

^{६.१३.५३}इदं तु भारतं वर्षं यत्र वर्तामहे वयम्
पूर्वं प्रवर्तते पुण्यं तत्सर्वं श्रुतवानसि