^{६.१५.१}धृतराष्ट्र उवाच

^{६.१५.२}कथं कुरूणामृषभो हतो भीष्मः शिखण्डिना
कथं रथात्स न्यपतत्पिता मे वासवोपमः

^{६.१५.३}कथमासंश्च मे पुत्रा हीना भीष्मेण संजय
बलिना देवकल्पेन गुर्वर्थे ब्रह्मचारिणा

^{६.१५.४}तस्मिन्हते महासत्त्वे महेष्वासे महाबले
महारथे नरव्याघ्रे किमु आसीन्मनस्तदा

^{६.१५.५}आर्तिः परा माविशति यतः शंससि मे हतम्
कुरूणामृषभं वीरमकम्प्यं पुरुषर्षभम्

^{६.१५.६}के तं यान्तमनुप्रेयुः के चास्यासन्पुरोगमाः
केऽतिष्ठन्के न्यवर्तन्त केऽभ्यवर्तन्त संजय

^{६.१५.७}के शूरा रथशार्दूलमच्युतं क्षत्रियर्षभम्
रथानीकं गाहमानं सहसा पृष्ठतोऽन्वयुः

^{६.१५.८}यस्तमोऽर्क इवापोहन्परसैन्यममित्रहा
सहस्ररश्मिप्रतिमः परेषां भयमादधत्
अकरोद्दुष्करं कर्म रणे कौरवशासनात्

^{६.१५.९}ग्रसमानमनीकानि य एनं पर्यवारयन्
कृतिनं तं दुराधर्षं सम्यग्यास्यन्तमन्तिके
कथं शांतनवं युद्धे पाण्डवाः प्रत्यवारयन्

^{६.१५.१०}निकृन्तन्तमनीकानि शरदंष्ट्रं तरस्विनम्
चापव्यात्ताननं घोरमसिजिह्वं दुरासदम्

^{६.१५.११}अत्यन्यान्पुरुषव्याघ्रान्ह्रीमन्तमपराजितम्
पातयामास कौन्तेयः कथं तमजितं युधि

^{६.१५.१२}उग्रधन्वानमुग्रेषुं वर्तमानं रथोत्तमे
परेषामुत्तमाङ्गानि प्रचिन्वन्तं शितेषुभिः

^{६.१५.१३}पाण्डवानां महत्सैन्यं यं दृष्ट्वोद्यन्तमाहवे
कालाग्निमिव दुर्धर्षं समवेष्टत नित्यशः

^{६.१५.१४}परिकृष्य स सेनां मे दशरात्रमनीकहा
जगामास्तमिवादित्यः कृत्वा कर्म सुदुष्करम्

^{६.१५.१५}यः स शक्र इवाक्षय्यं वर्षं शरमयं सृजन्
जघान युधि योधानामर्बुदं दशभिर्दिनैः

^{६.१५.१६}स शेते निष्टनन्भूमौ वातरुग्ण इव द्रुमः
मम दुर्मन्त्रितेनासौ यथा नार्हः स भारतः

^{६.१५.१७}कथं शांतनवं दृष्ट्वा पाण्डवानामनीकिनी
प्रहर्तुमशकत्तत्र भीष्मं भीमपराक्रमम्

^{६.१५.१८}कथं भीष्मेण संग्राममकुर्वन्पाण्डुनन्दनाः
कथं च नाजयद्भीष्मो द्रोणे जीवति संजय

^{६.१५.१९}कृपे संनिहिते तत्र भरद्वाजात्मजे तथा
भीष्मः प्रहरतां श्रेष्ठः कथं स निधनं गतः

^{६.१५.२०}कथं चातिरथस्तेन पाञ्चाल्येन शिखण्डिना
भीष्मो विनिहतो युद्धे देवैरपि दुरुत्सहः

^{६.१५.२१}यः स्पर्धते रणे नित्यं जामदग्न्यं महाबलम्
अजितं जामदग्न्येन शक्रतुल्यपराक्रमम्

^{६.१५.२२}तं हतं समरे भीष्मं महारथबलोचितम्
संजयाचक्ष्व मे वीरं येन शर्म न विद्महे

^{६.१५.२३}मामकाः के महेष्वासा नाजहुः संजयाच्युतम्
दुर्योधनसमादिष्टाः के वीराः पर्यवारयन्

^{६.१५.२४}यच्छिखण्डिमुखाः सर्वे पाण्डवा भीष्ममभ्ययुः
कच्चिन्न कुरवो भीतास्तत्यजुः संजयाच्युतम्

^{६.१५.२५}मौर्वीघोषस्तनयित्नुः पृषत्कपृषतो महान्
धनुर्ह्रादमहाशब्दो महामेघ इवोन्नतः

^{६.१५.२६}यदभ्यवर्षत्कौन्तेयान्सपाञ्चालान्ससृञ्जयान्
निघ्नन्पररथान्वीरो दानवानिव वज्रभृत्

^{६.१५.२७}इष्वस्त्रसागरं घोरं बाणग्राहं दुरासदम्
कार्मुकोर्मिणमक्षय्यमद्वीपं समरेऽप्लवम्
गदासिमकरावर्तं हयग्राहं गजाकुलम्

^{६.१५.२८}हयान्गजान्पदातांश्च रथांश्च तरसा बहून्
निमज्जयन्तं समरे परवीरापहारिणम्

^{६.१५.२९}विदह्यमानं कोपेन तेजसा च परंतपम्
वेलेव मकरावासं के वीराः पर्यवारयन्

^{६.१५.३०}भीष्मो यदकरोत्कर्म समरे संजयारिहा
दुर्योधनहितार्थाय के तदास्य पुरोऽभवन्

^{६.१५.३१}केऽरक्षन्दक्षिणं चक्रं भीष्मस्यामिततेजसः
पृष्ठतः के परान्वीरा उपासेधन्यतव्रताः

^{६.१५.३२}के पुरस्तादवर्तन्त रक्षन्तो भीष्ममन्तिके
केऽरक्षन्नुत्तरं चक्रं वीरा वीरस्य युध्यतः

^{६.१५.३३}वामे चक्रे वर्तमानाः केऽघ्नन्संजय सृञ्जयान्
समेताग्रमनीकेषु केऽभ्यरक्षन्दुरासदम्

^{६.१५.३४}पार्श्वतः केऽभ्यवर्तन्त गच्छन्तो दुर्गमां गतिम्
समूहे के परान्वीरान्प्रत्ययुध्यन्त संजय

^{६.१५.३५}रक्ष्यमाणः कथं वीरैर्गोप्यमानाश्च तेन ते
दुर्जयानामनीकानि नाजयंस्तरसा युधि

^{६.१५.३६}सर्वलोकेश्वरस्येव परमेष्ठिप्रजापतेः
कथं प्रहर्तुमपि ते शेकुः संजय पाण्डवाः

^{६.१५.३७}यस्मिन्द्वीपे समाश्रित्य युध्यन्ति कुरवः परैः
तं निमग्नं नरव्याघ्रं भीष्मं शंससि संजय

^{६.१५.३८}यस्य वीर्ये समाश्वस्य मम पुत्रो बृहद्बलः
न पाण्डवानगणयत्कथं स निहतः परैः

^{६.१५.३९}यः पुरा विबुधैः सेन्द्रैः साहाय्ये युद्धदुर्मदः
काङ्क्षितो दानवान्घ्नद्भिः पिता मम महाव्रतः

^{६.१५.४०}यस्मिञ्जाते महावीर्ये शंतनुर्लोकशंकरे
शोकं दुःखं च दैन्यं च प्राजहात्पुत्रलक्ष्मणि

^{६.१५.४१}प्रज्ञा परायणं तज्ज्ञं सद्धर्मनिरतं शुचिम्
वेदवेदाङ्गतत्त्वज्ञं कथं शंससि मे हतम्

^{६.१५.४२}सर्वास्त्रविनयोपेतं दान्तं शान्तं मनस्विनम्
हतं शांतनवं श्रुत्वा मन्ये शेषं बलं हतम्

^{६.१५.४३}धर्मादधर्मो बलवान्संप्राप्त इति मे मतिः
यत्र वृद्धं गुरुं हत्वा राज्यमिच्छन्ति पाण्डवाः

^{६.१५.४४}जामदग्न्यः पुरा रामः सर्वास्त्रविदनुत्तमः
अम्बार्थमुद्यतः संख्ये भीष्मेण युधि निर्जितः

^{६.१५.४५}तमिन्द्रसमकर्माणं ककुदं सर्वधन्विनाम्
हतं शंससि भीष्मं मे किं नु दुःखमतः परम्

^{६.१५.४६}असकृत्क्षत्रियव्राताः संख्ये येन विनिर्जिताः
जामदग्न्यस्तथा रामः परवीरनिघातिना

^{६.१५.४७}तस्मान्नूनं महावीर्याद्भार्गवाद्युद्धदुर्मदात्
तेजोवीर्यबलैर्भूयाञ्शिखण्डी द्रुपदात्मजः

^{६.१५.४८}यः शूरं कृतिनं युद्धे सर्वशास्त्रविशारदम्
परमास्त्रविदं वीरं जघान भरतर्षभम्

^{६.१५.४९}के वीरास्तममित्रघ्नमन्वयुः शत्रुसंसदि
शंस मे तद्यथा वृत्तं युद्धं भीष्मस्य पाण्डवैः

^{६.१५.५०}योषेव हतवीरा मे सेना पुत्रस्य संजय
अगोपमिव चोद्भ्रान्तं गोकुलं तद्बलं मम

^{६.१५.५१}पौरुषं सर्वलोकस्य परं यस्य महाहवे
परासिक्ते च वस्तस्मिन्कथमासीन्मनस्तदा

^{६.१५.५२}जीवितेऽप्यद्य सामर्थ्यं किमिवास्मासु संजय
घातयित्वा महावीर्यं पितरं लोकधार्मिकम्

^{६.१५.५३}अगाधे सलिले मग्नां नावं दृष्ट्वेव पारगाः
भीष्मे हते भृशं दुःखान्मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः

^{६.१५.५४}अद्रिसारमयं नूनं सुदृढं हृदयं मम
यच्छ्रुत्वा पुरुषव्याघ्रं हतं भीष्मं न दीर्यते

^{६.१५.५५}यस्मिन्नस्त्रं च मेधा च नीतिश्च भरतर्षभे
अप्रमेयाणि दुर्धर्षे कथं स निहतो युधि

^{६.१५.५६}न चास्त्रेण न शौर्येण तपसा मेधया न च
न धृत्या न पुनस्त्यागान्मृत्योः कश्चिद्विमुच्यते

^{६.१५.५७}कालो नूनं महावीर्यः सर्वलोकदुरत्ययः
यत्र शांतनवं भीष्मं हतं शंससि संजय

^{६.१५.५८}पुत्रशोकाभिसंतप्तो महद्दुःखमचिन्तयन्
आशंसेऽहं पुरा त्राणं भीष्माच्छंतनुनन्दनात्

^{६.१५.५९}यदादित्यमिवापश्यत्पतितं भुवि संजय
दुर्योधनः शांतनवं किं तदा प्रत्यपद्यत

^{६.१५.६०}नाहं स्वेषां परेषां वा बुद्ध्या संजय चिन्तयन्
शेषं किंचित्प्रपश्यामि प्रत्यनीके महीक्षिताम्

^{६.१५.६१}दारुणः क्षत्रधर्मोऽयमृषिभिः संप्रदर्शितः
यत्र शांतनवं हत्वा राज्यमिच्छन्ति पाण्डवाः

^{६.१५.६२}वयं वा राज्यमिच्छामो घातयित्वा पितामहम्
क्षत्रधर्मे स्थिताः पार्था नापराध्यन्ति पुत्रकाः

^{६.१५.६३}एतदार्येण कर्तव्यं कृच्छ्रास्वापत्सु संजय
पराक्रमः परं शक्त्या तच्च तस्मिन्प्रतिष्ठितम्

^{६.१५.६४}अनीकानि विनिघ्नन्तं ह्रीमन्तमपराजितम्
कथं शांतनवं तात पाण्डुपुत्रा न्यपातयन्

^{६.१५.६५}कथं युक्तान्यनीकानि कथं युद्धं महात्मभिः
कथं वा निहतो भीष्मः पिता संजय मे परैः

^{६.१५.६६}दुर्योधनश्च कर्णश्च शकुनिश्चापि सौबलः
दुःशासनश्च कितवो हते भीष्मे किमब्रुवन्

^{६.१५.६७}यच्छरीरैरुपस्तीर्णां नरवारणवाजिनाम्
शरशक्तिगदाखड्गतोमराक्षां भयावहाम्

^{६.१५.६८}प्राविशन्कितवा मन्दाः सभां युधि दुरासदाम्
प्राणद्यूते प्रतिभये केऽदीव्यन्त नरर्षभाः

^{६.१५.६९}केऽजयन्के जितास्तत्र हृतलक्षा निपातिताः
अन्ये भीष्माच्छांतनवात्तन्ममाचक्ष्व संजय

^{६.१५.७०}न हि मे शान्तिरस्तीह युधि देवव्रतं हतम्
पितरं भीमकर्माणं श्रुत्वा मे दुःखमाविशत्

^{६.१५.७१}आर्तिं मे हृदये रूढां महतीं पुत्रकारिताम्
त्वं सिञ्चन्सर्पिषेवाग्निमुद्दीपयसि संजय

^{६.१५.७२}महान्तं भारमुद्यम्य विश्रुतं सार्वलौकिकम्
दृष्ट्वा विनिहतं भीष्मं मन्ये शोचन्ति पुत्रकाः

^{६.१५.७३}श्रोष्यामि तानि दुःखानि दुर्योधनकृतान्यहम्
तस्मान्मे सर्वमाचक्ष्व यद्वृत्तं तत्र संजय

^{६.१५.७४}संग्रामे पृथिवीशानां मन्दस्याबुद्धिसंभवम्
अपनीतं सुनीतं वा तन्ममाचक्ष्व संजय

^{६.१५.७५}यत्कृतं तत्र भीष्मेण संग्रामे जयमिच्छता
तेजोयुक्तं कृतास्त्रेण शंस तच्चाप्यशेषतः

^{६.१५.७६}यथा तदभवद्युद्धं कुरुपाण्डवसेनयोः
क्रमेण येन यस्मिंश्च काले यच्च यथा च तत्