^{६.४४.१}संजय उवाच

^{६.४४.२}राजञ्शतसहस्राणि तत्र तत्र तदा तदा
निर्मर्यादं प्रयुद्धानि तत्ते वक्ष्यामि भारत

^{६.४४.३}न पुत्रः पितरं जज्ञे न पिता पुत्रमौरसम्
न भ्राता भ्रातरं तत्र स्वस्रीयं न च मातुलः

^{६.४४.४}मातुलं न च स्वस्रीयो न सखायं सखा तथा
आविष्टा इव युध्यन्ते पाण्डवाः कुरुभिः सह

^{६.४४.५}रथानीकं नरव्याघ्राः केचिदभ्यपतन्रथैः
अभज्यन्त युगैरेव युगानि भरतर्षभ

^{६.४४.६}रथेषाश्च रथेषाभिः कूबरा रथकूबरैः
संहताः संहतैः केचित्परस्परजिघांसवः

^{६.४४.७}न शेकुश्चलितुं केचित्संनिपत्य रथा रथैः
प्रभिन्नास्तु महाकायाः संनिपत्य गजा गजैः

^{६.४४.८}बहुधादारयन्क्रुद्धा विषाणैरितरेतरम्
सतोमरपताकैश्च वारणाः परवारणैः

^{६.४४.९}अभिसृत्य महाराज वेगवद्भिर्महागजैः
दन्तैरभिहतास्तत्र चुक्रुशुः परमातुराः

^{६.४४.१०}अभिनीताश्च शिक्षाभिस्तोत्त्राङ्कुशसमाहताः
सुप्रभिन्नाः प्रभिन्नानां संमुखाभिमुखा ययुः

^{६.४४.११}प्रभिन्नैरपि संसक्ताः केचित्तत्र महागजाः
क्रौञ्चवन्निनदं मुक्त्वा प्राद्रवन्त ततस्ततः

^{६.४४.१२}सम्यक्प्रणीता नागाश्च प्रभिन्नकरटामुखाः
ऋष्टितोमरनाराचैर्निर्विद्धा वरवारणाः

^{६.४४.१३}विनेदुर्भिन्नमर्माणो निपेतुश्च गतासवः
प्राद्रवन्त दिशः केचिन्नदन्तो भैरवान्रवान्

^{६.४४.१४}गजानां पादरक्षास्तु व्यूढोरस्काः प्रहारिणः
ऋष्टिभिश्च धनुर्भिश्च विमलैश्च परश्वधैः

^{६.४४.१५}गदाभिर्मुसलैश्चैव भिण्डिपालैः सतोमरैः
आयसैः परिघैश्चैव निस्त्रिंशैर्विमलैः शितैः

^{६.४४.१६}प्रगृहीतैः सुसंरब्धा धावमानास्ततस्ततः
व्यदृश्यन्त महाराज परस्परजिघांसवः

^{६.४४.१७}राजमानाश्च निस्त्रिंशाः संसिक्ता नरशोणितैः
प्रत्यदृश्यन्त शूराणामन्योन्यमभिधावताम्

^{६.४४.१८}अवक्षिप्तावधूतानामसीनां वीरबाहुभिः
संजज्ञे तुमुलः शब्दः पततां परमर्मसु

^{६.४४.१९}गदामुसलरुग्णानां भिन्नानां च वरासिभिः
दन्तिदन्तावभिन्नानां मृदितानां च दन्तिभिः

^{६.४४.२०}तत्र तत्र नरौघाणां क्रोशतामितरेतरम्
शुश्रुवुर्दारुणा वाचः प्रेतानामिव भारत

^{६.४४.२१}हयैरपि हयारोहाश्चामरापीडधारिभिः
हंसैरिव महावेगैरन्योन्यमभिदुद्रुवुः

^{६.४४.२२}तैर्विमुक्ता महाप्रासा जाम्बूनदविभूषणाः
आशुगा विमलास्तीक्ष्णाः संपेतुर्भुजगोपमाः

^{६.४४.२३}अश्वैरग्र्यजवैः केचिदाप्लुत्य महतो रथान्
शिरांस्याददिरे वीरा रथिनामश्वसादिनः

^{६.४४.२४}बहूनपि हयारोहान्भल्लैः संनतपर्वभिः
रथी जघान संप्राप्य बाणगोचरमागतान्

^{६.४४.२५}नगमेघप्रतीकाशाश्चाक्षिप्य तुरगान्गजाः
पादैरेवावमृद्नन्त मत्ताः कनकभूषणाः

^{६.४४.२६}पाट्यमानेषु कुम्भेषु पार्श्वेष्वपि च वारणाः
प्रासैर्विनिहताः केचिद्विनेदुः परमातुराः

^{६.४४.२७}साश्वारोहान्हयान्केचिदुन्मथ्य वरवारणाः
सहसा चिक्षिपुस्तत्र संकुले भैरवे सति

^{६.४४.२८}साश्वारोहान्विषाणाग्रैरुत्क्षिप्य तुरगान्द्विपाः
रथौघानवमृद्नन्तः सध्वजान्परिचक्रमुः

^{६.४४.२९}पुंस्त्वादभिमदत्वाच्च केचिदत्र महागजाः
साश्वारोहान्हयाञ्जघ्नुः करैः सचरणैस्तथा

^{६.४४.३०}केचिदाक्षिप्य करिणः साश्वानपि रथान्करैः
विकर्षन्तो दिशः सर्वाः समीयुः सर्वशब्दगाः

^{६.४४.३१}आशुगा विमलास्तीक्ष्णाः संपेतुर्भुजगोपमाः
नराश्वकायान्निर्भिद्य लौहानि कवचानि च

^{६.४४.३२}निपेतुर्विमलाः शक्त्यो वीरबाहुभिरर्पिताः
महोल्काप्रतिमा घोरास्तत्र तत्र विशां पते

^{६.४४.३३}द्वीपिचर्मावनद्धैश्च व्याघ्रचर्मशयैरपि
विकोशैर्विमलैः खड्गैरभिजघ्नुः परान्रणे

^{६.४४.३४}अभिप्लुतमभिक्रुद्धमेकपार्श्वावदारितम्
विदर्शयन्तः संपेतुः खड्गचर्मपरश्वधैः

^{६.४४.३५}शक्तिभिर्दारिताः केचित्संछिन्नाश्च परश्वधैः
हस्तिभिर्मृदिताः केचित्क्षुण्णाश्चान्ये तुरंगमैः

^{६.४४.३६}रथनेमिनिकृत्ताश्च निकृत्ता निशितैः शरैः
विक्रोशन्ति नरा राजंस्तत्र तत्र स्म बान्धवान्

^{६.४४.३७}पुत्रानन्ये पितॄनन्ये भ्रातॄंश्च सह बान्धवैः
मातुलान्भागिनेयांश्च परानपि च संयुगे

^{६.४४.३८}विकीर्णान्त्राः सुबहवो भग्नसक्थाश्च भारत
बाहुभिः सुभुजाच्छिन्नैः पार्श्वेषु च विदारिताः
क्रन्दन्तः समदृश्यन्त तृषिता जीवितेप्सवः

^{६.४४.३९}तृष्णापरिगताः केचिदल्पसत्त्वा विशां पते
भूमौ निपतिताः संख्ये जलमेव ययाचिरे

^{६.४४.४०}रुधिरौघपरिक्लिन्नाः क्लिश्यमानाश्च भारत
व्यनिन्दन्भृशमात्मानं तव पुत्रांश्च संगतान्

^{६.४४.४१}अपरे क्षत्रियाः शूराः कृतवैराः परस्परम्
नैव शस्त्रं विमुञ्चन्ति नैव क्रन्दन्ति मारिष
तर्जयन्ति च संहृष्टास्तत्र तत्र परस्परम्

^{६.४४.४२}निर्दश्य दशनैश्चापि क्रोधात्स्वदशनच्छदान्
भ्रुकुटीकुटिलैर्वक्त्रैः प्रेक्षन्ते च परस्परम्

^{६.४४.४३}अपरे क्लिश्यमानास्तु व्रणार्ताः शरपीडिताः
निष्कूजाः समपद्यन्त दृढसत्त्वा महाबलाः

^{६.४४.४४}अन्ये तु विरथाः शूरा रथमन्यस्य संयुगे
प्रार्थयाना निपतिताः संक्षुण्णा वरवारणैः
अशोभन्त महाराज पुष्पिता इव किंशुकाः

^{६.४४.४५}संबभूवुरनीकेषु बहवो भैरवस्वनाः
वर्तमाने महाभीमे तस्मिन्वीरवरक्षये

^{६.४४.४६}अहनत्तु पिता पुत्रं पुत्रश्च पितरं रणे
स्वस्रीयो मातुलं चापि स्वस्रीयं चापि मातुलः

^{६.४४.४७}सखायं च सखा राजन्संबन्धी बान्धवं तथा
एवं युयुधिरे तत्र कुरवः पाण्डवैः सह

^{६.४४.४८}वर्तमाने भये तस्मिन्निर्मर्यादे महाहवे
भीष्ममासाद्य पार्थानां वाहिनी समकम्पत

^{६.४४.४९}केतुना पञ्चतारेण तालेन भरतर्षभ
राजतेन महाबाहुरुच्छ्रितेन महारथे
बभौ भीष्मस्तदा राजंश्चन्द्रमा इव मेरुणा