^{९.२९.१}धृतराष्ट्र उवाच

^{९.२९.२}हतेषु सर्वसैन्येषु पाण्डुपुत्रै रणाजिरे
मम सैन्यावशिष्टास्ते किमकुर्वत संजय

^{९.२९.३}कृतवर्मा कृपश्चैव द्रोणपुत्रश्च वीर्यवान्
दुर्योधनश्च मन्दात्मा राजा किमकरोत्तदा

^{९.२९.४}संजय उवाच

^{९.२९.५}संप्राद्रवत्सु दारेषु क्षत्रियाणां महात्मनाम्
विद्रुते शिबिरे शून्ये भृशोद्विग्नास्त्रयो रथाः

^{९.२९.६}निशम्य पाण्डुपुत्राणां तदा विजयिनां स्वनम्
विद्रुतं शिबिरं दृष्ट्वा सायाह्ने राजगृद्धिनः
स्थानं नारोचयंस्तत्र ततस्ते ह्रदमभ्ययुः

^{९.२९.७}युधिष्ठिरोऽपि धर्मात्मा भ्रातृभिः सहितो रणे
हृष्टः पर्यपतद्राजन्दुर्योधनवधेप्सया

^{९.२९.८}मार्गमाणास्तु संक्रुद्धास्तव पुत्रं जयैषिणः
यत्नतोऽन्वेषमाणास्तु नैवापश्यञ्जनाधिपम्

^{९.२९.९}स हि तीव्रेण वेगेन गदापाणिरपाक्रमत्
तं ह्रदं प्राविशच्चापि विष्टभ्यापः स्वमायया

^{९.२९.१०}यदा तु पाण्डवाः सर्वे सुपरिश्रान्तवाहनाः
ततः स्वशिबिरं प्राप्य व्यतिष्ठन्सहसैनिकाः

^{९.२९.११}ततः कृपश्च द्रौणिश्च कृतवर्मा च सात्वतः
संनिविष्टेषु पार्थेषु प्रयातास्तं ह्रदं शनैः

^{९.२९.१२}ते तं ह्रदं समासाद्य यत्र शेते जनाधिपः
अभ्यभाषन्त दुर्धर्षं राजानं सुप्तमम्भसि

^{९.२९.१३}राजन्नुत्तिष्ठ युध्यस्व सहास्माभिर्युधिष्ठिरम्
जित्वा वा पृथिवीं भुङ्क्ष्व हतो वा स्वर्गमाप्नुहि

^{९.२९.१४}तेषामपि बलं सर्वं हतं दुर्योधन त्वया
प्रतिरब्धाश्च भूयिष्ठं ये शिष्टास्तत्र सैनिकाः

^{९.२९.१५}न ते वेगं विषहितुं शक्तास्तव विशां पते
अस्माभिरभिगुप्तस्य तस्मादुत्तिष्ठ भारत

^{९.२९.१६}दुर्योधन उवाच

^{९.२९.१७}दिष्ट्या पश्यामि वो मुक्तानीदृशात्पुरुषक्षयात्
पाण्डुकौरवसंमर्दाज्जीवमानान्नरर्षभान्

^{९.२९.१८}विजेष्यामो वयं सर्वे विश्रान्ता विगतक्लमाः
भवन्तश्च परिश्रान्ता वयं च भृशविक्षताः
उदीर्णं च बलं तेषां तेन युद्धं न रोचये

^{९.२९.१९}न त्वेतदद्भुतं वीरा यद्वो महदिदं मनः
अस्मासु च परा भक्तिर्न तु कालः पराक्रमे

^{९.२९.२०}विश्रम्यैकां निशामद्य भवद्भिः सहितो रणे
प्रतियोत्स्याम्यहं शत्रूञ्श्वो न मेऽस्त्यत्र संशयः

^{९.२९.२१}संजय उवाच

^{९.२९.२२}एवमुक्तोऽब्रवीद्द्रौणी राजानं युद्धदुर्मदम्
उत्तिष्ठ राजन्भद्रं ते विजेष्यामो रणे परान्

^{९.२९.२३}इष्टापूर्तेन दानेन सत्येन च जपेन च
शपे राजन्यथा ह्यद्य निहनिष्यामि सोमकान्

^{९.२९.२४}मा स्म यज्ञकृतां प्रीतिं प्राप्नुयां सज्जनोचिताम्
यदीमां रजनीं व्युष्टां न निहन्मि परान्रणे

^{९.२९.२५}नाहत्वा सर्वपाञ्चालान्विमोक्ष्ये कवचं विभो
इति सत्यं ब्रवीम्येतत्तन्मे शृणु जनाधिप

^{९.२९.२६}तेषु संभाषमाणेषु व्याधास्तं देशमाययुः
मांसभारपरिश्रान्ताः पानीयार्थं यदृच्छया

^{९.२९.२७}ते हि नित्यं महाराज भीमसेनस्य लुब्धकाः
मांसभारानुपाजह्रुर्भक्त्या परमया विभो

^{९.२९.२८}ते तत्र विष्ठितास्तेषां सर्वं तद्वचनं रहः
दुर्योधनवचश्चैव शुश्रुवुः संगता मिथः

^{९.२९.२९}तेऽपि सर्वे महेष्वासा अयुद्धार्थिनि कौरवे
निर्बन्धं परमं चक्रुस्तदा वै युद्धकाङ्क्षिणः

^{९.२९.३०}तांस्तथा समुदीक्ष्याथ कौरवाणां महारथान्
अयुद्धमनसं चैव राजानं स्थितमम्भसि

^{९.२९.३१}तेषां श्रुत्वा च संवादं राज्ञश्च सलिले सतः
व्याधाभ्यजानन्राजेन्द्र सलिलस्थं सुयोधनम्

^{९.२९.३२}ते पूर्वं पाण्डुपुत्रेण पृष्टा ह्यासन्सुतं तव
यदृच्छोपगतास्तत्र राजानं परिमार्गिताः

^{९.२९.३३}ततस्ते पाण्डुपुत्रस्य स्मृत्वा तद्भाषितं तदा
अन्योन्यमब्रुवन्राजन्मृगव्याधाः शनैरिदम्

^{९.२९.३४}दुर्योधनं ख्यापयामो धनं दास्यति पाण्डवः
सुव्यक्तमिति नः ख्यातो ह्रदे दुर्योधनो नृपः

^{९.२९.३५}तस्माद्गच्छामहे सर्वे यत्र राजा युधिष्ठिरः
आख्यातुं सलिले सुप्तं दुर्योधनममर्षणम्

^{९.२९.३६}धृतराष्ट्रात्मजं तस्मै भीमसेनाय धीमते
शयानं सलिले सर्वे कथयामो धनुर्भृते

^{९.२९.३७}स नो दास्यति सुप्रीतो धनानि बहुलान्युत
किं नो मांसेन शुष्केण परिक्लिष्टेन शोषिणा

^{९.२९.३८}एवमुक्त्वा ततो व्याधाः संप्रहृष्टा धनार्थिनः
मांसभारानुपादाय प्रययुः शिबिरं प्रति

^{९.२९.३९}पाण्डवाश्च महाराज लब्धलक्षाः प्रहारिणः
अपश्यमानाः समरे दुर्योधनमवस्थितम्

^{९.२९.४०}निकृतेस्तस्य पापस्य ते पारं गमनेप्सवः
चारान्संप्रेषयामासुः समन्तात्तद्रणाजिरम्

^{९.२९.४१}आगम्य तु ततः सर्वे नष्टं दुर्योधनं नृपम्
न्यवेदयन्त सहिता धर्मराजस्य सैनिकाः

^{९.२९.४२}तेषां तद्वचनं श्रुत्वा चाराणां भरतर्षभ
चिन्तामभ्यगमत्तीव्रां निशश्वास च पार्थिवः

^{९.२९.४३}अथ स्थितानां पाण्डूनां दीनानां भरतर्षभ
तस्माद्देशादपक्रम्य त्वरिता लुब्धका विभो

^{९.२९.४४}आजग्मुः शिबिरं हृष्टा दृष्ट्वा दुर्योधनं नृपम्
वार्यमाणाः प्रविष्टाश्च भीमसेनस्य पश्यतः

^{९.२९.४५}ते तु पाण्डवमासाद्य भीमसेनं महाबलम्
तस्मै तत्सर्वमाचख्युर्यद्वृत्तं यच्च वै श्रुतम्

^{९.२९.४६}ततो वृकोदरो राजन्दत्त्वा तेषां धनं बहु
धर्मराजाय तत्सर्वमाचचक्षे परंतपः

^{९.२९.४७}असौ दुर्योधनो राजन्विज्ञातो मम लुब्धकैः
संस्तभ्य सलिलं शेते यस्यार्थे परितप्यसे

^{९.२९.४८}तद्वचो भीमसेनस्य प्रियं श्रुत्वा विशां पते
अजातशत्रुः कौन्तेयो हृष्टोऽभूत्सह सोदरैः

^{९.२९.४९}तं च श्रुत्वा महेष्वासं प्रविष्टं सलिलह्रदम्
क्षिप्रमेव ततोऽगच्छत्पुरस्कृत्य जनार्दनम्

^{९.२९.५०}ततः किलकिलाशब्दः प्रादुरासीद्विशां पते
पाण्डवानां प्रहृष्टानां पाञ्चालानां च सर्वशः

^{९.२९.५१}सिंहनादांस्ततश्चक्रुः क्ष्वेडांश्च भरतर्षभ
त्वरिताः क्षत्रिया राजञ्जग्मुर्द्वैपायनं ह्रदम्

^{९.२९.५२}ज्ञातः पापो धार्तराष्ट्रो दृष्टश्चेत्यसकृद्रणे
प्राक्रोशन्सोमकास्तत्र हृष्टरूपाः समन्ततः

^{९.२९.५३}तेषामाशु प्रयातानां रथानां तत्र वेगिनाम्
बभूव तुमुलः शब्दो दिवस्पृक्पृथिवीपते

^{९.२९.५४}दुर्योधनं परीप्सन्तस्तत्र तत्र युधिष्ठिरम्
अन्वयुस्त्वरितास्ते वै राजानं श्रान्तवाहनाः

^{९.२९.५५}अर्जुनो भीमसेनश्च माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ
धृष्टद्युम्नश्च पाञ्चाल्यः शिखण्डी चापराजितः

^{९.२९.५६}उत्तमौजा युधामन्युः सात्यकिश्चापराजितः
पाञ्चालानां च ये शिष्टा द्रौपदेयाश्च भारत
हयाश्च सर्वे नागाश्च शतशश्च पदातयः

^{९.२९.५७}ततः प्राप्तो महाराज धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः
द्वैपायनह्रदं ख्यातं यत्र दुर्योधनोऽभवत्

^{९.२९.५८}शीतामलजलं हृद्यं द्वितीयमिव सागरम्
मायया सलिलं स्तभ्य यत्राभूत्ते सुतः स्थितः

^{९.२९.५९}अत्यद्भुतेन विधिना दैवयोगेन भारत
सलिलान्तर्गतः शेते दुर्दर्शः कस्यचित्प्रभो
मानुषस्य मनुष्येन्द्र गदाहस्तो जनाधिपः

^{९.२९.६०}ततो दुर्योधनो राजा सलितान्तर्गतो वसन्
शुश्रुवे तुमुलं शब्दं जलदोपमनिःस्वनम्

^{९.२९.६१}युधिष्ठिरस्तु राजेन्द्र ह्रदं तं सह सोदरैः
आजगाम महाराज तव पुत्रवधाय वै

^{९.२९.६२}महता शङ्खनादेन रथनेमिस्वनेन च
उद्धुन्वंश्च महारेणुं कम्पयंश्चापि मेदिनीम्

^{९.२९.६३}यौधिष्ठिरस्य सैन्यस्य श्रुत्वा शब्दं महारथाः
कृतवर्मा कृपो द्रौणी राजानमिदमब्रुवन्

^{९.२९.६४}इमे ह्यायान्ति संहृष्टाः पाण्डवा जितकाशिनः
अपयास्यामहे तावदनुजानातु नो भवान्

^{९.२९.६५}दुर्योधनस्तु तच्छ्रुत्वा तेषां तत्र यशस्विनाम्
तथेत्युक्त्वा ह्रदं तं वै माययास्तम्भयत्प्रभो

^{९.२९.६६}ते त्वनुज्ञाप्य राजानं भृशं शोकपरायणाः
जग्मुर्दूरं महाराज कृपप्रभृतयो रथाः

^{९.२९.६७}ते गत्वा दूरमध्वानं न्यग्रोधं प्रेक्ष्य मारिष
न्यविशन्त भृशं श्रान्ताश्चिन्तयन्तो नृपं प्रति

^{९.२९.६८}विष्टभ्य सलिलं सुप्तो धार्तराष्ट्रो महाबलः
पाण्डवाश्चापि संप्राप्तास्तं देशं युद्धमीप्सवः

^{९.२९.६९}कथं नु युद्धं भविता कथं राजा भविष्यति
कथं नु पाण्डवा राजन्प्रतिपत्स्यन्ति कौरवम्

^{९.२९.७०}इत्येवं चिन्तयन्तस्ते रथेभ्योऽश्वान्विमुच्य ह
तत्रासां चक्रिरे राजन्कृपप्रभृतयो रथाः