^{९.३०.१}संजय उवाच

^{९.३०.२}ततस्तेष्वपयातेषु रथेषु त्रिषु पाण्डवाः
तं ह्रदं प्रत्यपद्यन्त यत्र दुर्योधनोऽभवत्

^{९.३०.३}आसाद्य च कुरुश्रेष्ठ तदा द्वैपायनह्रदम्
स्तम्भितं धार्तराष्ट्रेण दृष्ट्वा तं सलिलाशयम्
वासुदेवमिदं वाक्यमब्रवीत्कुरुनन्दनः

^{९.३०.४}पश्येमां धार्तराष्ट्रेण मायामप्सु प्रयोजिताम्
विष्टभ्य सलिलं शेते नास्य मानुषतो भयम्

^{९.३०.५}दैवीं मायामिमां कृत्वा सलिलान्तर्गतो ह्ययम्
निकृत्या निकृतिप्रज्ञो न मे जीवन्विमोक्ष्यते

^{९.३०.६}यद्यस्य समरे साह्यं कुरुते वज्रभृत्स्वयम्
तथाप्येनं हतं युद्धे लोको द्रक्ष्यति माधव

^{९.३०.७}श्रीवासुदेव उवाच

^{९.३०.८}मायाविन इमां मायां मायया जहि भारत
मायावी मायया वध्यः सत्यमेतद्युधिष्ठिर

^{९.३०.९}क्रियाभ्युपायैर्बहुलैर्मायामप्सु प्रयोज्य ह
जहि त्वं भरतश्रेष्ठ पापात्मानं सुयोधनम्

^{९.३०.१०}क्रियाभ्युपायैरिन्द्रेण निहता दैत्यदानवाः
क्रियाभ्युपायैर्बहुभिर्बलिर्बद्धो महात्मना

^{९.३०.११}क्रियाभ्युपायैः पूर्वं हि हिरण्याक्षो महासुरः
हिरण्यकशिपुश्चैव क्रिययैव निषूदितौ
वृत्रश्च निहतो राजन्क्रिययैव न संशयः

^{९.३०.१२}तथा पौलस्त्यतनयो रावणो नाम राक्षसः
रामेण निहतो राजन्सानुबन्धः सहानुगः
क्रियया योगमास्थाय तथा त्वमपि विक्रम

^{९.३०.१३}क्रियाभ्युपायैर्निहतो मया राजन्पुरातने
तारकश्च महादैत्यो विप्रचित्तिश्च वीर्यवान्

^{९.३०.१४}वातापिरिल्वलश्चैव त्रिशिराश्च तथा विभो
सुन्दोपसुन्दावसुरौ क्रिययैव निषूदितौ

^{९.३०.१५}क्रियाभ्युपायैरिन्द्रेण त्रिदिवं भुज्यते विभो
क्रिया बलवती राजन्नान्यत्किंचिद्युधिष्ठिर

^{९.३०.१६}दैत्याश्च दानवाश्चैव राक्षसाः पार्थिवास्तथा
क्रियाभ्युपायैर्निहताः क्रियां तस्मात्समाचर

^{९.३०.१७}संजय उवाच

^{९.३०.१८}इत्युक्तो वासुदेवेन पाण्डवः संशितव्रतः
जलस्थं तं महाराज तव पुत्रं महाबलम्
अभ्यभाषत कौन्तेयः प्रहसन्निव भारत

^{९.३०.१९}सुयोधन किमर्थोऽयमारम्भोऽप्सु कृतस्त्वया
सर्वं क्षत्रं घातयित्वा स्वकुलं च विशां पते

^{९.३०.२०}जलाशयं प्रविष्टोऽद्य वाञ्छञ्जीवितमात्मनः
उत्तिष्ठ राजन्युध्यस्व सहास्माभिः सुयोधन

^{९.३०.२१}स च दर्पो नरश्रेष्ठ स च मानः क्व ते गतः
यस्त्वं संस्तभ्य सलिलं भीतो राजन्व्यवस्थितः

^{९.३०.२२}सर्वे त्वां शूर इत्येव जना जल्पन्ति संसदि
व्यर्थं तद्भवतो मन्ये शौर्यं सलिलशायिनः

^{९.३०.२३}उत्तिष्ठ राजन्युध्यस्व क्षत्रियोऽसि कुलोद्भवः
कौरवेयो विशेषेण कुले जन्म च संस्मर

^{९.३०.२४}स कथं कौरवे वंशे प्रशंसञ्जन्म चात्मनः
युद्धाद्भीतस्ततस्तोयं प्रविश्य प्रतितिष्ठसि

^{९.३०.२५}अयुद्धमव्यवस्थानं नैष धर्मः सनातनः
अनार्यजुष्टमस्वर्ग्यं रणे राजन्पलायनम्

^{९.३०.२६}कथं पारमगत्वा हि युद्धे त्वं वै जिजीविषुः
इमान्निपतितान्दृष्ट्वा पुत्रान्भ्रातॄन्पितॄंस्तथा

^{९.३०.२७}संबन्धिनो वयस्यांश्च मातुलान्बान्धवांस्तथा
घातयित्वा कथं तात ह्रदे तिष्ठसि सांप्रतम्

^{९.३०.२८}शूरमानी न शूरस्त्वं मिथ्या वदसि भारत
शूरोऽहमिति दुर्बुद्धे सर्वलोकस्य शृण्वतः

^{९.३०.२९}न हि शूराः पलायन्ते शत्रून्दृष्ट्वा कथंचन
ब्रूहि वा त्वं यया धृत्या शूर त्यजसि संगरम्

^{९.३०.३०}स त्वमुत्तिष्ठ युध्यस्व विनीय भयमात्मनः
घातयित्वा सर्वसैन्यं भ्रातॄंश्चैव सुयोधन

^{९.३०.३१}नेदानीं जीविते बुद्धिः कार्या धर्मचिकीर्षया
क्षत्रधर्ममपाश्रित्य त्वद्विधेन सुयोधन

^{९.३०.३२}यत्तत्कर्णमुपाश्रित्य शकुनिं चापि सौबलम्
अमर्त्य इव संमोहात्त्वमात्मानं न बुद्धवान्

^{९.३०.३३}तत्पापं सुमहत्कृत्वा प्रतियुध्यस्व भारत
कथं हि त्वद्विधो मोहाद्रोचयेत पलायनम्

^{९.३०.३४}क्व ते तत्पौरुषं यातं क्व च मानः सुयोधन
क्व च विक्रान्तता याता क्व च विस्फूर्जितं महत्

^{९.३०.३५}क्व ते कृतास्त्रता याता किं च शेषे जलाशये
स त्वमुत्तिष्ठ युध्यस्व क्षत्रधर्मेण भारत

^{९.३०.३६}अस्मान्वा त्वं पराजित्य प्रशाधि पृथिवीमिमाम्
अथ वा निहतोऽस्माभिर्भूमौ स्वप्स्यसि भारत

^{९.३०.३७}एष ते प्रथमो धर्मः सृष्टो धात्रा महात्मना
तं कुरुष्व यथातथ्यं राजा भव महारथ

^{९.३०.३८}दुर्योधन उवाच

^{९.३०.३९}नैतच्चित्रं महाराज यद्भीः प्राणिनमाविशेत्
न च प्राणभयाद्भीतो व्यपयातोऽस्मि भारत

^{९.३०.४०}अरथश्चानिषङ्गी च निहतः पार्ष्णिसारथिः
एकश्चाप्यगणः संख्ये प्रत्याश्वासमरोचयम्

^{९.३०.४१}न प्राणहेतोर्न भयान्न विषादाद्विशां पते
इदमम्भः प्रविष्टोऽस्मि श्रमात्त्विदमनुष्ठितम्

^{९.३०.४२}त्वं चाश्वसिहि कौन्तेय ये चाप्यनुगतास्तव
अहमुत्थाय वः सर्वान्प्रतियोत्स्यामि संयुगे

^{९.३०.४३}युधिष्ठिर उवाच

^{९.३०.४४}आश्वस्ता एव सर्वे स्म चिरं त्वां मृगयामहे
तदिदानीं समुत्तिष्ठ युध्यस्वेह सुयोधन

^{९.३०.४५}हत्वा वा समरे पार्थान्स्फीतं राज्यमवाप्नुहि
निहतो वा रणेऽस्माभिर्वीरलोकमवाप्स्यसि

^{९.३०.४६}दुर्योधन उवाच

^{९.३०.४७}यदर्थं राज्यमिच्छामि कुरूणां कुरुनन्दन
त इमे निहताः सर्वे भ्रातरो मे जनेश्वर

^{९.३०.४८}क्षीणरत्नां च पृथिवीं हतक्षत्रियपुंगवाम्
नाभ्युत्सहाम्यहं भोक्तुं विधवामिव योषितम्

^{९.३०.४९}अद्यापि त्वहमाशंसे त्वां विजेतुं युधिष्ठिर
भङ्क्त्वा पाञ्चालपाण्डूनामुत्साहं भरतर्षभ

^{९.३०.५०}न त्विदानीमहं मन्ये कार्यं युद्धेन कर्हिचित्
द्रोणे कर्णे च संशान्ते निहते च पितामहे

^{९.३०.५१}अस्त्विदानीमियं राजन्केवला पृथिवी तव
असहायो हि को राजा राज्यमिच्छेत्प्रशासितुम्

^{९.३०.५२}सुहृदस्तादृशान्हित्वा पुत्रान्भ्रातॄन्पितॄनपि
भवद्भिश्च हृते राज्ये को नु जीवेत मादृशः

^{९.३०.५३}अहं वनं गमिष्यामि ह्यजिनैः प्रतिवासितः
रतिर्हि नास्ति मे राज्ये हतपक्षस्य भारत

^{९.३०.५४}हतबान्धवभूयिष्ठा हताश्वा हतकुञ्जरा
एषा ते पृथिवी राजन्भुङ्क्ष्वैनां विगतज्वरः

^{९.३०.५५}वनमेव गमिष्यामि वसानो मृगचर्मणी
न हि मे निर्जितस्यास्ति जीवितेऽद्य स्पृहा विभो

^{९.३०.५६}गच्छ त्वं भुङ्क्ष्व राजेन्द्र पृथिवीं निहतेश्वराम्
हतयोधां नष्टरत्नां क्षीणवप्रां यथासुखम्

^{९.३०.५७}युधिष्ठिर उवाच

^{९.३०.५८}आर्तप्रलापान्मा तात सलिलस्थः प्रभाषथाः
नैतन्मनसि मे राजन्वाशितं शकुनेरिव

^{९.३०.५९}यदि चापि समर्थः स्यास्त्वं दानाय सुयोधन
नाहमिच्छेयमवनिं त्वया दत्तां प्रशासितुम्

^{९.३०.६०}अधर्मेण न गृह्णीयां त्वया दत्तां महीमिमाम्
न हि धर्मः स्मृतो राजन्क्षत्रियस्य प्रतिग्रहः

^{९.३०.६१}त्वया दत्तां न चेच्छेयं पृथिवीमखिलामहम्
त्वां तु युद्धे विनिर्जित्य भोक्तास्मि वसुधामिमाम्

^{९.३०.६२}अनीश्वरश्च पृथिवीं कथं त्वं दातुमिच्छसि
त्वयेयं पृथिवी राजन्किं न दत्ता तदैव हि

^{९.३०.६३}धर्मतो याचमानानां शमार्थं च कुलस्य नः
वार्ष्णेयं प्रथमं राजन्प्रत्याख्याय महाबलम्

^{९.३०.६४}किमिदानीं ददासि त्वं को हि ते चित्तविभ्रमः
अभियुक्तस्तु को राजा दातुमिच्छेद्धि मेदिनीम्

^{९.३०.६५}न त्वमद्य महीं दातुमीशः कौरवनन्दन
आच्छेत्तुं वा बलाद्राजन्स कथं दातुमिच्छसि
मां तु निर्जित्य संग्रामे पालयेमां वसुंधराम्

^{९.३०.६६}सूच्यग्रेणापि यद्भूमेरपि ध्रीयेत भारत
तन्मात्रमपि नो मह्यं न ददाति पुरा भवान्

^{९.३०.६७}स कथं पृथिवीमेतां प्रददासि विशां पते
सूच्यग्रं नात्यजः पूर्वं स कथं त्यजसि क्षितिम्

^{९.३०.६८}एवमैश्वर्यमासाद्य प्रशास्य पृथिवीमिमाम्
को हि मूढो व्यवस्येत शत्रोर्दातुं वसुंधराम्

^{९.३०.६९}त्वं तु केवलमौर्ख्येण विमूढो नावबुध्यसे
पृथिवीं दातुकामोऽपि जीवितेनाद्य मोक्ष्यसे

^{९.३०.७०}अस्मान्वा त्वं पराजित्य प्रशाधि पृथिवीमिमाम्
अथ वा निहतोऽस्माभिर्व्रज लोकाननुत्तमान्

^{९.३०.७१}आवयोर्जीवतो राजन्मयि च त्वयि च ध्रुवम्
संशयः सर्वभूतानां विजये नो भविष्यति

^{९.३०.७२}जीवितं तव दुष्प्रज्ञ मयि संप्रति वर्तते
जीवयेयं त्वहं कामं न तु त्वं जीवितुं क्षमः

^{९.३०.७३}दहने हि कृतो यत्नस्त्वयास्मासु विशेषतः
आशीविषैर्विषैश्चापि जले चापि प्रवेशनैः
त्वया विनिकृता राजन्राज्यस्य हरणेन च

^{९.३०.७४}एतस्मात्कारणात्पाप जीवितं ते न विद्यते
उत्तिष्ठोत्तिष्ठ युध्यस्व तत्ते श्रेयो भविष्यति

^{९.३०.७५}संजय उवाच

^{९.३०.७६}एवं तु विविधा वाचो जययुक्ताः पुनः पुनः
कीर्तयन्ति स्म ते वीरास्तत्र तत्र जनाधिप