^{९.३४.१}जनमेजय उवाच

^{९.३४.२}पूर्वमेव यदा रामस्तस्मिन्युद्ध उपस्थिते
आमन्त्र्य केशवं यातो वृष्णिभिः सहितः प्रभुः

^{९.३४.३}साहाय्यं धार्तराष्ट्रस्य न च कर्तास्मि केशव
न चैव पाण्डुपुत्राणां गमिष्यामि यथागतम्

^{९.३४.४}एवमुक्त्वा तदा रामो यातः शत्रुनिबर्हणः
तस्य चागमनं भूयो ब्रह्मञ्शंसितुमर्हसि

^{९.३४.५}आख्याहि मे विस्तरतः कथं राम उपस्थितः
कथं च दृष्टवान्युद्धं कुशलो ह्यसि सत्तम

^{९.३४.६}वैशंपायन उवाच

^{९.३४.७}उपप्लव्ये निविष्टेषु पाण्डवेषु महात्मसु
प्रेषितो धृतराष्ट्रस्य समीपं मधुसूदनः
शमं प्रति महाबाहो हितार्थं सर्वदेहिनाम्

^{९.३४.८}स गत्वा हास्तिनपुरं धृतराष्ट्रं समेत्य च
उक्तवान्वचनं तथ्यं हितं चैव विशेषतः
न च तत्कृतवान्राजा यथाख्यातं हि ते पुरा

^{९.३४.९}अनवाप्य शमं तत्र कृष्णः पुरुषसत्तमः
आगच्छत महाबाहुरुपप्लव्यं जनाधिप

^{९.३४.१०}ततः प्रत्यागतः कृष्णो धार्तराष्ट्रविसर्जितः
अक्रियायां नरव्याघ्र पाण्डवानिदमब्रवीत्

^{९.३४.११}न कुर्वन्ति वचो मह्यं कुरवः कालचोदिताः
निर्गच्छध्वं पाण्डवेयाः पुष्येण सहिता मया

^{९.३४.१२}ततो विभज्यमानेषु बलेषु बलिनां वरः
प्रोवाच भ्रातरं कृष्णं रौहिणेयो महामनाः

^{९.३४.१३}तेषामपि महाबाहो साहाय्यं मधुसूदन
क्रियतामिति तत्कृष्णो नास्य चक्रे वचस्तदा

^{९.३४.१४}ततो मन्युपरीतात्मा जगाम यदुनन्दनः
तीर्थयात्रां हलधरः सरस्वत्यां महायशाः
मैत्रे नक्षत्रयोगे स्म सहितः सर्वयादवैः

^{९.३४.१५}आश्रयामास भोजस्तु दुर्योधनमरिंदमः
युयुधानेन सहितो वासुदेवस्तु पाण्डवान्

^{९.३४.१६}रौहिणेये गते शूरे पुष्येण मधुसूदनः
पाण्डवेयान्पुरस्कृत्य ययावभिमुखः कुरून्

^{९.३४.१७}गच्छन्नेव पथिस्थस्तु रामः प्रेष्यानुवाच ह
संभारांस्तीर्थयात्रायां सर्वोपकरणानि च
आनयध्वं द्वारकाया अग्नीन्वै याजकांस्तथा

^{९.३४.१८}सुवर्णं रजतं चैव धेनूर्वासांसि वाजिनः
कुञ्जरांश्च रथांश्चैव खरोष्ट्रं वाहनानि च
क्षिप्रमानीयतां सर्वं तीर्थहेतोः परिच्छदम्

^{९.३४.१९}प्रतिस्रोतः सरस्वत्या गच्छध्वं शीघ्रगामिनः
ऋत्विजश्चानयध्वं वै शतशश्च द्विजर्षभान्

^{९.३४.२०}एवं संदिश्य तु प्रेष्यान्बलदेवो महाबलः
तीर्थयात्रां ययौ राजन्कुरूणां वैशसे तदा
सरस्वतीं प्रतिस्रोतः समुद्रादभिजग्मिवान्

^{९.३४.२१}ऋत्विग्भिश्च सुहृद्भिश्च तथान्यैर्द्विजसत्तमैः
रथैर्गजैस्तथाश्वैश्च प्रेष्यैश्च भरतर्षभ
गोखरोष्ट्रप्रयुक्तैश्च यानैश्च बहुभिर्वृतः

^{९.३४.२२}श्रान्तानां क्लान्तवपुषां शिशूनां विपुलायुषाम्
तानि यानानि देशेषु प्रतीक्ष्यन्ते स्म भारत
बुभुक्षितानामर्थाय कॢप्तमन्नं समन्ततः

^{९.३४.२३}यो यो यत्र द्विजो भोक्तुं कामं कामयते तदा
तस्य तस्य तु तत्रैवमुपजह्रुस्तदा नृप

^{९.३४.२४}तत्र स्थिता नरा राजन्रौहिणेयस्य शासनात्
भक्ष्यपेयस्य कुर्वन्ति राशींस्तत्र समन्ततः

^{९.३४.२५}वासांसि च महार्हाणि पर्यङ्कास्तरणानि च
पूजार्थं तत्र कॢप्तानि विप्राणां सुखमिच्छताम्

^{९.३४.२६}यत्र यः स्वपते विप्रः क्षत्रियो वापि भारत
तत्र तत्र तु तस्यैव सर्वं कॢप्तमदृश्यत

^{९.३४.२७}यथासुखं जनः सर्वस्तिष्ठते याति वा तदा
यातुकामस्य यानानि पानानि तृषितस्य च

^{९.३४.२८}बुभुक्षितस्य चान्नानि स्वादूनि भरतर्षभ
उपजह्रुर्नरास्तत्र वस्त्राण्याभरणानि च

^{९.३४.२९}स पन्थाः प्रबभौ राजन्सर्वस्यैव सुखावहः
स्वर्गोपमस्तदा वीर नराणां तत्र गच्छताम्

^{९.३४.३०}नित्यप्रमुदितोपेतः स्वादुभक्षः शुभान्वितः
विपण्यापणपण्यानां नानाजनशतैर्वृतः
नानाद्रुमलतोपेतो नानारत्नविभूषितः

^{९.३४.३१}ततो महात्मा नियमे स्थितात्मा; पुण्येषु तीर्थेषु वसूनि राजन्
ददौ द्विजेभ्यः क्रतुदक्षिणाश्च; यदुप्रवीरो हलभृत्प्रतीतः

^{९.३४.३२}दोग्ध्रीश्च धेनूश्च सहस्रशो वै; सुवाससः काञ्चनबद्धशृङ्गीः
हयांश्च नानाविधदेशजाता;न्यानानि दासीश्च तथा द्विजेभ्यः

^{९.३४.३३}रत्नानि मुक्तामणिविद्रुमं च; शृङ्गीसुवर्णं रजतं च शुभ्रम्
अयस्मयं ताम्रमयं च भाण्डं; ददौ द्विजातिप्रवरेषु रामः

^{९.३४.३४}एवं स वित्तं प्रददौ महात्मा; सरस्वतीतीर्थवरेषु भूरि
ययौ क्रमेणाप्रतिमप्रभाव;स्ततः कुरुक्षेत्रमुदारवृत्तः

^{९.३४.३५}जनमेजय उवाच

^{९.३४.३६}सारस्वतानां तीर्थानां गुणोत्पत्तिं वदस्व मे
फलं च द्विपदां श्रेष्ठ कर्मनिर्वृत्तिमेव च

^{९.३४.३७}यथाक्रमं च भगवंस्तीर्थानामनुपूर्वशः
ब्रह्मन्ब्रह्मविदां श्रेष्ठ परं कौतूहलं हि मे

^{९.३४.३८}वैशंपायन उवाच

^{९.३४.३९}तीर्थानां विस्तरं राजन्गुणोत्पत्तिं च सर्वशः
मयोच्यमानां शृणु वै पुण्यां राजेन्द्र कृत्स्नशः

^{९.३४.४०}पूर्वं महाराज यदुप्रवीर; ऋत्विक्सुहृद्विप्रगणैश्च सार्धम्
पुण्यं प्रभासं समुपाजगाम; यत्रोडुराड्यक्ष्मणा क्लिश्यमानः

^{९.३४.४१}विमुक्तशापः पुनराप्य तेजः; सर्वं जगद्भासयते नरेन्द्र
एवं तु तीर्थप्रवरं पृथिव्यां; प्रभासनात्तस्य ततः प्रभासः

^{९.३४.४२}जनमेजय उवाच

^{९.३४.४३}किमर्थं भगवान्सोमो यक्ष्मणा समगृह्यत
कथं च तीर्थप्रवरे तस्मिंश्चन्द्रो न्यमज्जत

^{९.३४.४४}कथमाप्लुत्य तस्मिंस्तु पुनराप्यायितः शशी
एतन्मे सर्वमाचक्ष्व विस्तरेण महामुने

^{९.३४.४५}वैशंपायन उवाच

^{९.३४.४६}दक्षस्य तनया यास्ताः प्रादुरासन्विशां पते
स सप्तविंशतिं कन्या दक्षः सोमाय वै ददौ

^{९.३४.४७}नक्षत्रयोगनिरताः संख्यानार्थं च भारत
पत्न्यो वै तस्य राजेन्द्र सोमस्य शुभलक्षणाः

^{९.३४.४८}तास्तु सर्वा विशालाक्ष्यो रूपेणाप्रतिमा भुवि
अत्यरिच्यत तासां तु रोहिणी रूपसंपदा

^{९.३४.४९}ततस्तस्यां स भगवान्प्रीतिं चक्रे निशाकरः
सास्य हृद्या बभूवाथ तस्मात्तां बुभुजे सदा

^{९.३४.५०}पुरा हि सोमो राजेन्द्र रोहिण्यामवसच्चिरम्
ततोऽस्य कुपितान्यासन्नक्षत्राणि महात्मनः

^{९.३४.५१}ता गत्वा पितरं प्राहुः प्रजापतिमतन्द्रिताः
सोमो वसति नास्मासु रोहिणीं भजते सदा

^{९.३४.५२}ता वयं सहिताः सर्वास्त्वत्सकाशे प्रजेश्वर
वत्स्यामो नियताहारास्तपश्चरणतत्पराः

^{९.३४.५३}श्रुत्वा तासां तु वचनं दक्षः सोममथाब्रवीत्
समं वर्तस्व भार्यासु मा त्वाधर्मो महान्स्पृशेत्

^{९.३४.५४}ताश्च सर्वाब्रवीद्दक्षो गच्छध्वं सोममन्तिकात्
समं वत्स्यति सर्वासु चन्द्रमा मम शासनात्

^{९.३४.५५}विसृष्टास्तास्तदा जग्मुः शीतांशुभवनं तदा
तथापि सोमो भगवान्पुनरेव महीपते
रोहिणीं निवसत्येव प्रीयमाणो मुहुर्मुहुः

^{९.३४.५६}ततस्ताः सहिताः सर्वा भूयः पितरमब्रुवन्
तव शुश्रूषणे युक्ता वत्स्यामो हि तवाश्रमे
सोमो वसति नास्मासु नाकरोद्वचनं तव

^{९.३४.५७}तासां तद्वचनं श्रुत्वा दक्षः सोममथाब्रवीत्
समं वर्तस्व भार्यासु मा त्वां शप्स्ये विरोचन

^{९.३४.५८}अनादृत्य तु तद्वाक्यं दक्षस्य भगवाञ्शशी
रोहिण्या सार्धमवसत्ततस्ताः कुपिताः पुनः

^{९.३४.५९}गत्वा च पितरं प्राहुः प्रणम्य शिरसा तदा
सोमो वसति नास्मासु तस्मान्नः शरणं भव

^{९.३४.६०}रोहिण्यामेव भगवन्सदा वसति चन्द्रमाः
तस्मान्नस्त्राहि सर्वा वै यथा नः सोम आविशेत्

^{९.३४.६१}तच्छ्रुत्वा भगवान्क्रुद्धो यक्ष्माणं पृथिवीपते
ससर्ज रोषात्सोमाय स चोडुपतिमाविशत्

^{९.३४.६२}स यक्ष्मणाभिभूतात्माक्षीयताहरहः शशी
यत्नं चाप्यकरोद्राजन्मोक्षार्थं तस्य यक्ष्मणः

^{९.३४.६३}इष्ट्वेष्टिभिर्महाराज विविधाभिर्निशाकरः
न चामुच्यत शापाद्वै क्षयं चैवाभ्यगच्छत

^{९.३४.६४}क्षीयमाणे ततः सोमे ओषध्यो न प्रजज्ञिरे
निरास्वादरसाः सर्वा हतवीर्याश्च सर्वशः

^{९.३४.६५}ओषधीनां क्षये जाते प्राणिनामपि संक्षयः
कृशाश्चासन्प्रजाः सर्वाः क्षीयमाणे निशाकरे

^{९.३४.६६}ततो देवाः समागम्य सोममूचुर्महीपते
किमिदं भवतो रूपमीदृशं न प्रकाशते

^{९.३४.६७}कारणं ब्रूहि नः सर्वं येनेदं ते महद्भयम्
श्रुत्वा तु वचनं त्वत्तो विधास्यामस्ततो वयम्

^{९.३४.६८}एवमुक्तः प्रत्युवाच सर्वांस्ताञ्शशलक्षणः
शापं च कारणं चैव यक्ष्माणं च तथात्मनः

^{९.३४.६९}देवास्तस्य वचः श्रुत्वा गत्वा दक्षमथाब्रुवन्
प्रसीद भगवन्सोमे शापश्चैष निवर्त्यताम्

^{९.३४.७०}असौ हि चन्द्रमाः क्षीणः किंचिच्छेषो हि लक्ष्यते
क्षयाच्चैवास्य देवेश प्रजाश्चापि गताः क्षयम्

^{९.३४.७१}वीरुदोषधयश्चैव बीजानि विविधानि च
तथा वयं लोकगुरो प्रसादं कर्तुमर्हसि

^{९.३४.७२}एवमुक्तस्तदा चिन्त्य प्राह वाक्यं प्रजापतिः
नैतच्छक्यं मम वचो व्यावर्तयितुमन्यथा
हेतुना तु महाभागा निवर्तिष्यति केनचित्

^{९.३४.७३}समं वर्ततु सर्वासु शशी भार्यासु नित्यशः
सरस्वत्या वरे तीर्थे उन्मज्जञ्शशलक्षणः
पुनर्वर्धिष्यते देवास्तद्वै सत्यं वचो मम

^{९.३४.७४}मासार्धं च क्षयं सोमो नित्यमेव गमिष्यति
मासार्धं च सदा वृद्धिं सत्यमेतद्वचो मम

^{९.३४.७५}सरस्वतीं ततः सोमो जगाम ऋषिशासनात्
प्रभासं परमं तीर्थं सरस्वत्या जगाम ह

^{९.३४.७६}अमावास्यां महातेजास्तत्रोन्मज्जन्महाद्युतिः
लोकान्प्रभासयामास शीतांशुत्वमवाप च

^{९.३४.७७}देवाश्च सर्वे राजेन्द्र प्रभासं प्राप्य पुष्कलम्
सोमेन सहिता भूत्वा दक्षस्य प्रमुखेऽभवन्

^{९.३४.७८}ततः प्रजापतिः सर्वा विससर्जाथ देवताः
सोमं च भगवान्प्रीतो भूयो वचनमब्रवीत्

^{९.३४.७९}मावमंस्थाः स्त्रियः पुत्र मा च विप्रान्कदाचन
गच्छ युक्तः सदा भूत्वा कुरु वै शासनं मम

^{९.३४.८०}स विसृष्टो महाराज जगामाथ स्वमालयम्
प्रजाश्च मुदिता भूत्वा भोजने च यथा पुरा

^{९.३४.८१}एतत्ते सर्वमाख्यातं यथा शप्तो निशाकरः
प्रभासं च यथा तीर्थं तीर्थानां प्रवरं ह्यभूत्

^{९.३४.८२}अमावास्यां महाराज नित्यशः शशलक्षणः
स्नात्वा ह्याप्यायते श्रीमान्प्रभासे तीर्थ उत्तमे

^{९.३४.८३}अतश्चैनं प्रजानन्ति प्रभासमिति भूमिप
प्रभां हि परमां लेभे तस्मिन्नुन्मज्ज्य चन्द्रमाः

^{९.३४.८४}ततस्तु चमसोद्भेदमच्युतस्त्वगमद्बली
चमसोद्भेद इत्येवं यं जनाः कथयन्त्युत

^{९.३४.८५}तत्र दत्त्वा च दानानि विशिष्टानि हलायुधः
उषित्वा रजनीमेकां स्नात्वा च विधिवत्तदा

^{९.३४.८६}उदपानमथागच्छत्त्वरावान्केशवाग्रजः
आद्यं स्वस्त्ययनं चैव तत्रावाप्य महत्फलम्

^{९.३४.८७}स्निग्धत्वादोषधीनां च भूमेश्च जनमेजय
जानन्ति सिद्धा राजेन्द्र नष्टामपि सरस्वतीम्