^९.४.१संजय उवाच

^९.४.२एवमुक्तस्ततो राजा गौतमेन यशस्विना
निःश्वस्य दीर्घमुष्णं च तूष्णीमासीद्विशां पते

^९.४.३ततो मुहूर्तं स ध्यात्वा धार्तराष्ट्रो महामनाः
कृपं शारद्वतं वाक्यमित्युवाच परंतपः

^९.४.४यत्किंचित्सुहृदा वाच्यं तत्सर्वं श्रावितो ह्यहम्
कृतं च भवता सर्वं प्राणान्संत्यज्य युध्यता

^९.४.५गाहमानमनीकानि युध्यमानं महारथैः
पाण्डवैरतितेजोभिर्लोकस्त्वामनुदृष्टवान्

^९.४.६सुहृदा यदिदं वाच्यं भवता श्रावितो ह्यहम्
न मां प्रीणाति तत्सर्वं मुमूर्षोरिव भेषजम्

^९.४.७हेतुकारणसंयुक्तं हितं वचनमुत्तमम्
उच्यमानं महाबाहो न मे विप्राग्र्य रोचते

^९.४.८राज्याद्विनिकृतोऽस्माभिः कथं सोऽस्मासु विश्वसेत्
अक्षद्यूते च नृपतिर्जितोऽस्माभिर्महाधनः
स कथं मम वाक्यानि श्रद्दध्याद्भूय एव तु

^९.४.९तथा दौत्येन संप्राप्तः कृष्णः पार्थहिते रतः
प्रलब्धश्च हृषीकेशस्तच्च कर्म विरोधितम्
स च मे वचनं ब्रह्मन्कथमेवाभिमंस्यते

^{९.४.१०}विललाप हि यत्कृष्णा सभामध्ये समेयुषी
न तन्मर्षयते कृष्णो न राज्यहरणं तथा

^{९.४.११}एकप्राणावुभौ कृष्णावन्योन्यं प्रति संहतौ
पुरा यच्छ्रुतमेवासीदद्य पश्यामि तत्प्रभो

^{९.४.१२}स्वस्रीयं च हतं श्रुत्वा दुःखं स्वपिति केशवः
कृतागसो वयं तस्य स मदर्थं कथं क्षमेत्

^{९.४.१३}अभिमन्योर्विनाशेन न शर्म लभतेऽर्जुनः
स कथं मद्धिते यत्नं प्रकरिष्यति याचितः

^{९.४.१४}मध्यमः पाण्डवस्तीक्ष्णो भीमसेनो महाबलः
प्रतिज्ञातं च तेनोग्रं स भज्येत न संनमेत्

^{९.४.१५}उभौ तौ बद्धनिस्त्रिंशावुभौ चाबद्धकङ्कटौ
कृतवैरावुभौ वीरौ यमावपि यमोपमौ

^{९.४.१६}धृष्टद्युम्नः शिखण्डी च कृतवैरौ मया सह
तौ कथं मद्धिते यत्नं प्रकुर्यातां द्विजोत्तम

^{९.४.१७}दुःशासनेन यत्कृष्णा एकवस्त्रा रजस्वला
परिक्लिष्टा सभामध्ये सर्वलोकस्य पश्यतः

^{९.४.१८}तथा विवसनां दीनां स्मरन्त्यद्यापि पाण्डवाः
न निवारयितुं शक्याः संग्रामात्ते परंतपाः

^{९.४.१९}यदा च द्रौपदी कृष्णा मद्विनाशाय दुःखिता
उग्रं तेपे तपः कृष्णा भर्तॄणामर्थसिद्धये
स्थण्डिले नित्यदा शेते यावद्वैरस्य यातना

^{९.४.२०}निक्षिप्य मानं दर्पं च वासुदेवसहोदरा
कृष्णायाः प्रेष्यवद्भूत्वा शुश्रूषां कुरुते सदा

^{९.४.२१}इति सर्वं समुन्नद्धं न निर्वाति कथंचन
अभिमन्योर्विनाशेन स संधेयः कथं मया

^{९.४.२२}कथं च नाम भुक्त्वेमां पृथिवीं सागराम्बराम्
पाण्डवानां प्रसादेन भुञ्जीयां राज्यमल्पकम्

^{९.४.२३}उपर्युपरि राज्ञां वै ज्वलितो भास्करो यथा
युधिष्ठिरं कथं पश्चादनुयास्यामि दासवत्

^{९.४.२४}कथं भुक्त्वा स्वयं भोगान्दत्त्वा दायांश्च पुष्कलान्
कृपणं वर्तयिष्यामि कृपणैः सह जीविकाम्

^{९.४.२५}नाभ्यसूयामि ते वाक्यमुक्तं स्निग्धं हितं त्वया
न तु संधिमहं मन्ये प्राप्तकालं कथंचन

^{९.४.२६}सुनीतमनुपश्यामि सुयुद्धेन परंतप
नायं क्लीबयितुं कालः संयोद्धुं काल एव नः

^{९.४.२७}इष्टं मे बहुभिर्यज्ञैर्दत्ता विप्रेषु दक्षिणाः
प्राप्ताः क्रमश्रुता वेदाः शत्रूणां मूर्ध्नि च स्थितम्

^{९.४.२८}भृत्या मे सुभृतास्तात दीनश्चाभ्युद्धृतो जनः
यातानि परराष्ट्राणि स्वराष्ट्रमनुपालितम्

^{९.४.२९}भुक्ताश्च विविधा भोगास्त्रिवर्गः सेवितो मया
पितॄणां गतमानृण्यं क्षत्रधर्मस्य चोभयोः

^{९.४.३०}न ध्रुवं सुखमस्तीह कुतो राज्यं कुतो यशः
इह कीर्तिर्विधातव्या सा च युद्धेन नान्यथा

^{९.४.३१}गृहे यत्क्षत्रियस्यापि निधनं तद्विगर्हितम्
अधर्मः सुमहानेष यच्छय्यामरणं गृहे

^{९.४.३२}अरण्ये यो विमुञ्चेत संग्रामे वा तनुं नरः
क्रतूनाहृत्य महतो महिमानं स गच्छति

^{९.४.३३}कृपणं विलपन्नार्तो जरयाभिपरिप्लुतः
म्रियते रुदतां मध्ये ज्ञातीनां न स पूरुषः

^{९.४.३४}त्यक्त्वा तु विविधान्भोगान्प्राप्तानां परमां गतिम्
अपीदानीं सुयुद्धेन गच्छेयं सत्सलोकताम्

^{९.४.३५}शूराणामार्यवृत्तानां संग्रामेष्वनिवर्तिनाम्
धीमतां सत्यसंधानां सर्वेषां क्रतुयाजिनाम्

^{९.४.३६}शस्त्रावभृथमाप्तानां ध्रुवं वासस्त्रिविष्टपे
मुदा नूनं प्रपश्यन्ति शुभ्रा ह्यप्सरसां गणाः

^{९.४.३७}पश्यन्ति नूनं पितरः पूजिताञ्शक्रसंसदि
अप्सरोभिः परिवृतान्मोदमानांस्त्रिविष्टपे

^{९.४.३८}पन्थानममरैर्यातं शूरैश्चैवानिवर्तिभिः
अपि तैः संगतं मार्गं वयमप्यारुहेमहि

^{९.४.३९}पितामहेन वृद्धेन तथाचार्येण धीमता
जयद्रथेन कर्णेन तथा दुःशासनेन च

^{९.४.४०}घटमाना मदर्थेऽस्मिन्हताः शूरा जनाधिपाः
शेरते लोहिताक्ताङ्गाः पृथिव्यां शरविक्षताः

^{९.४.४१}उत्तमास्त्रविदः शूरा यथोक्तक्रतुयाजिनः
त्यक्त्वा प्राणान्यथान्यायमिन्द्रसद्मसु धिष्ठिताः

^{९.४.४२}तैस्त्वयं रचितः पन्था दुर्गमो हि पुनर्भवेत्
संपतद्भिर्महावेगैरितो याद्भिश्च सद्गतिम्

^{९.४.४३}ये मदर्थे हताः शूरास्तेषां कृतमनुस्मरन्
ऋणं तत्प्रतिमुञ्चानो न राज्ये मन आदधे

^{९.४.४४}पातयित्वा वयस्यांश्च भ्रातॄनथ पितामहान्
जीवितं यदि रक्षेयं लोको मां गर्हयेद्ध्रुवम्

^{९.४.४५}कीदृशं च भवेद्राज्यं मम हीनस्य बन्धुभिः
सखिभिश्च सुहृद्भिश्च प्रणिपत्य च पाण्डवम्

^{९.४.४६}सोऽहमेतादृशं कृत्वा जगतोऽस्य पराभवम्
सुयुद्धेन ततः स्वर्गं प्राप्स्यामि न तदन्यथा

^{९.४.४७}एवं दुर्योधनेनोक्तं सर्वे संपूज्य तद्वचः
साधु साध्विति राजानं क्षत्रियाः संबभाषिरे

^{९.४.४८}पराजयमशोचन्तः कृतचित्ताश्च विक्रमे
सर्वे सुनिश्चिता योद्धुमुदग्रमनसोऽभवन्

^{९.४.४९}ततो वाहान्समाश्वास्य सर्वे युद्धाभिनन्दिनः
ऊने द्वियोजने गत्वा प्रत्यतिष्ठन्त कौरवाः

^{९.४.५०}आकाशे विद्रुमे पुण्ये प्रस्थे हिमवतः शुभे
अरुणां सरस्वतीं प्राप्य पपुः सस्नुश्च तज्जलम्

^{९.४.५१}तव पुत्राः कृतोत्साहाः पर्यवर्तन्त ते ततः
पर्यवस्थाप्य चात्मानमन्योन्येन पुनस्तदा
सर्वे राजन्न्यवर्तन्त क्षत्रियाः कालचोदिताः